روانشناسی کودک چیست و چرا اهمیت دارد؟

یکی از لذت بخش ترین و در عین حال مهم ترین بخش های والدگری، شناخت کودک در مسیر رشد اوست. روانشناسی کودک به شما کمک می کند تا بهتر بفهمید فرزندتان چطور به دنیا نگاه می کند، چگونه مهارت های تازه را یاد می گیرد و در مواجهه با احساسات جدید و تغییرات بزرگ به چه حمایتی نیاز دارد. این دانش به والدین می آموزد که هر رفتار یا واکنش کودک چه معنایی دارد و چگونه می توان به شکل صحیح به نیازهای او پاسخ داد. البته این مسیر همیشه آسان نیست و آگاهی از روانشناسی کودک می تواند مسیر را هموارتر و هدفمندتر کند.

کودکان در طول رشد خود مراحل مختلفی را پشت سر می گذارند. این مراحل از بدو تولد تا بزرگسالی ادامه دارد. عواملی مثل محیط زندگی، ژنتیک و حتی فرهنگ خانوادگی می توانند بر سرعت و کیفیت رشد کودک اثر بگذارند و تعیین کنند که کودک چقدر زود یا دیر از یک مرحله رشد وارد مرحله بعدی می شود.

باید بدانیم که کودکان اغلب نمی توانند احساسات یا تجربه های درونی خود را با کلمات بیان کنند، چه برسد به اینکه بتوانند آن ها را تحلیل کنند. اینجاست که روانشناسی کودک به کمک والدین می آید و اطلاعات بسیار مهم و مفیدی در مورد سلامت روانی، جسمی، شناختی و عاطفی فرزندشان ارائه می دهد. این آگاهی به والدین کمک می کند تا رشد کودک را بهتر درک کنند و در هر مرحله بهترین حمایت را از او داشته باشند.

منظور از روانشناسی کودک چیست؟

روانشناسی کودک علمی است که به بررسی رشد آگاهانه و ناخودآگاه کودکان می پردازد. متخصصان روانشناسی کودک رفتارهای کودک را در تعامل با والدین، خود کودک و محیط اطرافش بررسی می کنند تا بتوانند روند رشد ذهنی و روانی او را بهتر بشناسند.

روانشناسی کودک کمک می کند بفهمیم هر کودک چطور فکر می کند، چگونه با دنیای اطراف ارتباط برقرار می کند و چه نیازهای روانی دارد. این شناخت برای والدین، مربیان و حتی پزشکان بسیار ارزشمند است.

روانشناسی کودک چه نقشی در رشد و تربیت کودک دارد؟

همه والدین دوست دارند فرزندشان سالم و طبیعی رشد کند، اما همیشه تشخیص این موضوع آسان نیست که آیا رفتار کودک بخشی از روند طبیعی رشد اوست یا نشانه ای از یک مشکل احتمالی. در این مواقع روانشناسان کودک می توانند به والدین کمک کنند که تفاوت بین رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی را تشخیص دهند.

شناخت الگوهای روانی و رفتاری طبیعی و غیرطبیعی در کودک، به والدین این فرصت را می دهد که:

• بتوانند با فرزندشان بهتر ارتباط برقرار کنند.
• به کودک مهارت های مقابله با احساسات را آموزش دهند.
• کودک را در عبور از هر مرحله رشد به درستی همراهی کنند.

علاوه بر این، روانشناسان کودک می توانند:

• رفتارهای غیرعادی را در مراحل اولیه شناسایی کنند.
• مشکلات رفتاری رایج مانند اختلال یادگیری، بیش فعالی یا اضطراب را زود تشخیص دهند.
• به کودک کمک کنند تا آسیب های روانی دوران کودکی را پشت سر بگذارد.

همچنین روانشناسان کودک می توانند در پیشگیری، ارزیابی و تشخیص مشکلات روانی و اختلالات یادگیری، تاخیرهای رشدی و حتی شرایطی مثل اوتیسم نقش بسیار مهمی ایفا کنند.

محورهای اصلی روانشناسی کودک

روانشناسی کودک معمولا بر سه محور اصلی متمرکز است:

رشد جسمی

رشد جسمی کودک معمولا روندی قابل پیش بینی دارد. بیشتر کودکان در ابتدا سر خود را کنترل می کنند، بعد می چرخند، می خزند، راه می روند و در نهایت می دوند. روانشناسان کودک می توانند در کنار پزشکان خانواده، رشد جسمی کودک را زیر نظر بگیرند و در صورت مشاهده هرگونه اختلال، موضوع را بررسی کنند.

این متخصصان رشد حرکتی و فیزیکی کودک را با مراحل طبیعی مقایسه می کنند تا مطمئن شوند کودک به درستی در حال رشد است. تاخیرهای چشمگیر در رشد جسمی ممکن است نشانه وجود مشکلات عمیق تری باشد که اگر زود تشخیص داده شوند، می توان زودتر برای آن ها راهکار پیدا کرد.

رشد شناختی

در سال های اخیر دیدگاه علمی درباره رشد شناختی کودکان بسیار تغییر کرده است. اکنون می دانیم که حتی نوزادان هم محیط اطراف خود را درک می کنند و به آن علاقه مند هستند؛ حتی زمانی که هنوز زبان برای بیان افکارشان ندارند.

رشد شناختی به فرایندهای فکری و یادگیری کودک مربوط می شود. این رشد شامل مواردی مثل:

• درک و شناخت محیط اطراف
• یادگیری زبان
• به خاطر سپردن و حافظه
• تصمیم گیری و حل مسئله
• استفاده از قوه تخیل
• توانایی استدلال ساده

تمام این موارد تحت تأثیر عوامل ژنتیکی و محیطی قرار می گیرند. برای مثال، محیط خانه، ارتباط با والدین و نوع آموزش هایی که کودک دریافت می کند می تواند نقش مهمی در رشد شناختی او داشته باشد.

رشد اجتماعی و عاطفی

رشد عاطفی و اجتماعی کودکان کاملا به هم مرتبط هستند. رشد عاطفی به این معناست که کودک چطور احساسات خود را درک می کند، آن ها را می شناسد و بیان می کند. این موضوع در نوزادان و کودکان بسیار خردسال به شکل بروز احساسات ساده ای مثل ترس، شادی، خشم و غم دیده می شود. با رشد کودک، احساسات پیچیده تری مثل اعتماد به نفس، امید، احساس گناه و غرور نیز در او شکل می گیرند.

یکی دیگر از جنبه های مهم رشد عاطفی، توانایی کودک در درک احساسات دیگران از طریق همدلی است. خیلی از کودکان برای مدیریت و بیان درست احساسات خود با چالش هایی روبه رو هستند. اگر به کودکان از سنین پایین کمک کنیم تا احساسات خود را بهتر بشناسند و به درستی آن ها را ابراز کنند، این کار می تواند اثر بسیار مثبتی روی رشد عاطفی حال و آینده آن ها داشته باشد.

روانشناس کودک می تواند به فرزند شما یاد بدهد که احساساتش را به شیوه ای سالم و سازنده بیان کند. این موضوع نه تنها به کودک در روابط فردی کمک می کند بلکه موجب می شود کودک در آینده فردی باهوش هیجانی و موفق باشد.

رشد اجتماعی چیست؟

رشد اجتماعی مربوط به مهارت هایی است که کودک برای ارتباط مؤثر با اطرافیان خود نیاز دارد. این مهارت ها شامل یادگیری ارزش ها، آگاهی اجتماعی و توانایی برقراری ارتباط با افراد مختلف مانند والدین، دوستان، معلمان و حتی حیوانات است. مواردی مثل اعتماد، دوستی، مدیریت تعارض و احترام به افراد بزرگ تر از جمله مهارت های مهم اجتماعی هستند که در این دوره شکل می گیرند.

رشد اجتماعی کودک به شدت به رشد عاطفی او وابسته است. شیوه ای که کودک احساسات خود را درک و مدیریت می کند، روی کیفیت روابط او با دیگران اثر می گذارد. اگر کودک نتواند احساسات خود را به درستی بشناسد یا بیان کند، احتمال دارد در برقراری روابط اجتماعی نیز دچار مشکل شود.

روابط اولیه کودک با والدین و اطرافیان می تواند نقش بسیار مهمی در شکل گیری مهارت های اجتماعی مناسب برای سن او داشته باشد. در واقع، اولین الگوهای رفتاری که کودک از والدین و محیط می گیرد، سنگ بنای رفتارهای اجتماعی او در آینده خواهد بود.

سخنی از نی نی تینی

روانشناسی کودک یکی از شاخه های مهم مراقبت های خانواده است. این حوزه به والدین ابزارهای مفیدی می دهد تا بتوانند فرزند خود را در عبور از مراحل مختلف رشد بهتر حمایت کنند. همچنین روانشناسی کودک به پزشکان کمک می کند تا درک عمیق تری از سلامت روانی کودک و چالش های احتمالی مانند مشکلات یادگیری، تفاوت های اجتماعی یا تأخیرهای رشدی به دست آورند.