برای برخی خانواده ها ، فرزند داشتن و به دنیا آوردن یک کودک یکی از مهمترین اهداف زندگی است. اگر زنی قادر به بارداری و حفظ آن تا پایان دوران بارداری نباشد، استفاده از رحم اجاره ای می‌تواند بهترین و نهایی ترین گزینه برای او خانواده اش باشد. یک حامل بارداری، که به او «مادر جایگزین» نیز گفته می‌شود، زنی است که بارداری و زایمان کودک را برای یک زوج دیگر انجام می‌دهد.
مادران جایگزین ( رحم اجاره ای ) از طریق لقاح مصنوعی (IVF) باردار می‌شوند. در این فرآیند، پزشکان با ترکیب تخمک‌های مادر مورد نظر یا اهداکننده تخمک با اسپرم پدر مورد نظر یا اهداکننده اسپرم، جنین را ایجاد می کنند. از آنجایی که حامل بارداری تخمک را فراهم نمی کند، از نظر ژنتیکی با کودک ارتباطی ندارد. این یعنی کودک فقط ژنتیک و خصوصیات فیزیکی پدر و مادر اصلی خود را به ارث می برد و فقط در رحم جایگزین پرورش داده می شود.
رحم اجاره ای یک گزینه عالی برای افرادی است که واقعا می خواهند پدر و مادر شوند اما با مشکلات زیادی مواجه بوده‌اند.
رحم اجاره ای چیست؟
فرآیندی است که در آن زنی، بارداری و زایمان کودک را برای یک زوج یا فرد دیگر انجام می‌دهد. در این فرآیند مادران جایگزین از طریق لقاح مصنوعی (IVF) باردار می‌شوند. قبل از شروع درمان پزشکی، یک قرارداد قانونی میان والدین متقاضی و حامل بارداری ( رحم اجاره ای ) باید تنظیم شود. و این فرآیند در مراکز تخصصی باروری انجام می شود.
فردی که بارداری را حمل می‌کند، به عنوان “حامل بارداری” شناخته می‌شود. زوج یا شخصی که قصد دارد فرزند را بزرگ کند، به عنوان “والدین مورد نظر” یا “والدین متقاضی” شناخته می‌شود.
بیشتر بارداری‌هایی که توسط حامل بارداری یا همان رحم اجاره ای انجام می‌شود، از طریق لقاح مصنوعی (IVF) به دست می‌آید. در این فرآیند، جنین در آزمایشگاه با استفاده از تخمک و اسپرم والدین اصلی یا اهداکننده تخمک و یا اسپرم ایجاد می‌شود. سپس جنین به رحم حامل منتقل می‌شود. از آنجا که حامل بارداری تخمک را فراهم نمی کند، بین او و کودک هیچ ارتباط ژنتیکی ای وجود ندارد.
انواع رحم اجاره ای
فرآیند بارداری از طریق اجاره رحم معمولا به دو صورت مختلف انجام می شود.
رحم اجاره ای با تخمک و اسپرم والدین
در این روش مادر جایگزین (یا حامل بارداری) از نظر ژنتیکی با جنین ارتباطی ندارد، زیرا او تخمکی را که برای لقاح استفاده شده، فراهم نکرده است. در این روش تخمک و اسپرم متعلق به پدر و مادری که قصد اجاره رحم را دارند با یکدیگر لقاح داده می شوند و سپس در بدن نفر سوم (حامل بارداری) قرار می گیرد. در این شرایط به طور کلی وظیفه حامل بارداری، نگهداری از تخمک بارور شده والدین است.
رحم اجاره ای با تخمک اهدایی
این روش در صورتی مورد استفاده قرار می گیرد که مادر خانواده توانایی باردار شدن را نداشته باشد. در این صورت فرد حامل بارداری علاوه بر رحم، تخمک خود را نیز جهت فرآیند لقاح اهدا می کند. معمولا در این روش عمل لقاح به صورت IUI ( یا لقاح درون رحمی ) انجام می‌شود و اسپرم مرد به صورت آزمایشگاهی وارد بدن زن می شود.
در این نوع بارداری مادر جایگزین بارداری را حمل کرده و نوزاد را به دنیا می‌آورد. سپس به عنوان والد زیستی کودک، باید حقوق والدینی خود را به والدین مورد نظر واگذار کند. این نوع اجاره رحم با پیچیدگی‌های قانونی و عاطفی فراوانی همراه است.
رحم اجاره ای مناسب چه افرادی است؟
بسیاری از افراد یا زوج ها از حامل بارداری برای گسترش خانواده خود استفاده می کنند. نیاز به اجاره رحم ممکن است در شرایط زیر به وجود آید:
- مشکل ناباروری مادر.
- در معرض خطر قرار گرفتن جنین و مادر به دلیل یک وضعیت پزشکی یا روان شناختی جدی که به دلیل آن مادر نمی تواند باردار شود یا زایمان کند.
- مادری که عمل هیسترکتومی انجام داده و رحمی ندارد یا دچار ناهنجاری های رحمی است.
مشکلات باروری خانم ها که خانواده ها را به فکر استفاده از رحم اجاره ای می اندازد
- ابتلا به بیماری‌ها و ناهنجاری های رحم
- سرطان تخمدان و رحم
- بیماری‌های کلیوی و قلبی
- خطرناک بودن بارداری
- چسبندگی‌های غیرقابل درمان رحم
- ناباروری
- ناموفق بودن سایر روش‌های درمان ناباروری
- نداشتن رحم
- دیابت شدید
- فیبروز سیستیک
- لوپوس
قوانین رحم اجاره ای
فرآیند قانونی رحم اجاره ای
قوانین کشورهای مختلف در رابطه با این مساله متفاوت است. قوانین اجاره رحم برای بارداری و فرزند آوری در کشور ما به این صورت است که می بایست از طریق مجرای قانونی خود طی شود. این یعنی ابتدا زن و شوهر متقاضی باید تقاضای اجاره ی رحم را به دادگاه ارائه کنند و منتظر تأیید دادگاه باشند.
درخواست اجاره رحم والدین متقاضی در صورت مورد قبول دادگاه قرار می گیرد که آن ها دارای شرایط زیر باشند.
- والدین متقاضی دارای مشکل باروری بوده و گواهی پزشکی مربوط به آن را ارائه کنند.
- والدین متقاضی از نظر صلاحیت اخلاقی لازم ، برای اجاره رحم واجد صلاحیت تشخیص داده شوند.
- اختیار تصمیم گیری بر عهده والدین متقاضی باشد.
- والدین متقاضی باید تابعیت ایرانی داشته باشند.
- هیچ کدوام از والدین متقاضی به مواد مخدراعتیاد نداشته باشند.
پس از این که دادگاه حکم تایید خود مبنی بر صلاحیت والدین متقاضی رحم اجاره ای صادر شد، آن ها می توانند پس از یافتن فرد مورد نظر خود قرارداد اجاره رحم را منعقد نمایند.
قرارداد رحم اجاره ای
قبل از شروع لقاح مصنوعی (IVF)، قراردادهای قانونی ما بین والدین اصلی و حامل بارداری (دارنده رحم اجاره ای) باید تکمیل شوند. این قرارداد شامل موارد زیر است:
قوانین قرارداد رحم اجاره ای
- حامل بارداری پس از تولد، نوزاد را به والدین مورد نظر تحویل می دهد و به طورکلی نمی تواند و نباید هیچ گونه ادعایی در مورد سرپرستی نوزاد داشته باشد.
- نقش و مسئولیت‌های حامل در طول بارداری، مانند حضور در معاینات قبل از زایمان، عدم استفاده از مواد مخدر یا الکل در دوران بارداری و موارد دیگر.
- جبران خسارت و پرداخت‌ها.
- مسائل حساس مانند پایان دادن به بارداری، مرگ جنین و غیره.
- تمامی خطرات و مسئولیت‌های مرتبط با IVF، بارداری و زایمان.
- سناریوها و نتایج احتمالی دیگر که ممکن است پیامدهای قانونی داشته باشند.
این قرارداد ما بین افراد زیر منعقد می گردد.
- والدین متقاضی (یعنی همان زوج نابارور یا والدین حکمی)
- فرد اجاره دهنده رحم (یا همان حامل بارداری یا بانوی جانشین صاحب رحم)
- شوهر فرد اجاره دهنده رحم (یا همان حامل بارداری یا بانوی جانشین صاحب رحم )
- پزشک متخصص ناباروری
یکی از شرایط مهم بارداری با رحم اجاره ای این است که باید شوهر فرد اجاره دهنده رحم نیز با اجاره ی رحم همسرش موافقت داشته باشد. این قرارداد باید به امضای کلینیک ناباروری یا بیمارستان نیز برسد.
ضمانت های قرارداد رحم اجاره ای
بهتر است که والدین حکمی پیش از انجام فرایند اجاره ی رحم برای انتقال جنین؛ برای محکم کاری هر چه بیشتر در قرارداد اجاره رحم حتما ضمانت‌هایی را در قبال موارد زیر در نظر بگیرند.
- اجاره دهنده‌‌ی رحم جنین را به صورت عمدی سقط کند
- جنین به دلیل عدم رعایت مقررات پزشکی سقط شود
- مادر جانشین در دسترس نباشد
- عدم تحویل فرزند پس از زایمان
یافتن رحم اجاره ای یا حامل بارداری
بیشتر افرادی که به بارداری به روش اجاره رحم علاقه مند هستند، ابتدا بهتر است به یک مرکز درمان ناباروری مراجعه نمایند. این مراکز به شما کمک می کنند تا یک حامل بارداری ( مادر جایگزین ) مناسب پیدا کنید. همچنین، این مراکز درمانی شما را با پروسه اجاره رحم و موارد قانونی آن آشنا می کنند و به شما مشاوره های لازم در این زمینه را ارائه می دهند.
این مراکز نقش واسطه را بین حامل و والدین متقاضی ایفا می کنند. برخی از والدین متقاضی، اعضای فامیل یا دوستان خود را به عنوان حامل بارداری انتخاب می‌کنند. این کار معمولا قابل قبول است؛ اما ممکن است انتخاب فردی که او را می‌شناسید، پیچیدگی‌های احساسی بیشتری به همراه داشته باشد.
ویژگی های یک رحم اجاره ای ایده آل
یک حامل بارداری ایده‌آل باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:
- فردی سالم بین ۲۱ تا ۴۵ سال (ترجیحاً کمتر از ۳۵ سال).
- فردی که حداقل یک بارداری موفق و زایمان به موقع بدون عوارض داشته باشد، اما بیشتر از پنج بارداری نداشته باشد.
- فردی که بیشتر از سه بار زایمان سزارین نداشته باشد.
- از نظر وزنی که برای او سالم و مناسب باشد.
به طور ایده‌آل، حامل باید دارای محیط خانوادگی باثبات و حمایت احساسی کافی برای مقابله با استرس‌های اضافی دوران بارداری باشد. حامل‌ها باید یک گواهی عدم سوء پیشینه داشته باشند. والدین مورد نظر معمولا باید برخی اطلاعات مالی را به اشتراک بگذارند تا اطمینان حاصل شود که می توانند هزینه های اجاره رحم را تأمین کنند.
بررسی‌های پزشکی برای رحم اجاره ای
والدین مورد نظر و حامل باید تحت ارزیابی های پزشکی قرار گیرند که شامل بررسی شرایط روان شناختی مانند افسردگی از طریق ملاقات با روان شناس می شود.
حامل ها باید یک معاینه پزشکی جامع را انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که از نظر سلامت قادر به حمل بارداری هستند. بهتر است آن‌ها آزمایش های خونی برای بررسی موارد زیر انجام دهند:
- سیفلیس
- گنوره (سوزاک)
- کلامیدیا
- HIV
- هپاتیت B و C
حامل‌ها باید واکسن های به روزی مانند سرخک، اوریون، سرخجه (MMR) و Tdap (دیفتری، کزاز و سیاه سرفه) داشته باشند. والدین مورد نظر (یا اهداکنندگان تخمک یا اسپرم) باید غربالگری ژنتیکی را انجام دهند تا خطرات ناهنجاری های مادرزادی مانند سندرم داون در کودک ارزیابی شود.
چگونه رحم اجاره ای باردار می شود؟
پزشکان در مرکز درمان ناباروری تخمک‌ها را جمع آوری کرده و آن‌ها را با اسپرم شریک شما در آزمایشگاه لقاح می‌دهد. در برخی موارد، از تخمک یا اسپرم اهدا کننده استفاده می شود. اگر والد مورد نظر از تخمک خود استفاده کند، او داروی باروری مصرف می کند تا تعداد بیشتری تخمک برای لقاح را تولید کند. بعد از اینکه اسپرم یکی یا چند تخمک را بارور کرد، جنین تشکیل می‌شود.
حامل بارداری داروی باروری مصرف می کند تا رحم خود را برای پذیرش جنین آماده کند. پس از تشکیل جنین، آن‌ها به رحم حامل بارداری منتقل می‌شوند.
چه کسانی در فرآیند رحم اجاره ای دخیل هستند؟
این فرآیند شامل چندین نفر است:
- حامل بارداری (رحم اجاره ای)
- شوهر فرد حامل بارداری
- والدین اصلی
- اهداکنندگان تخمک یا اسپرم
- دادگاه
- مرکز باروری
- وکلا یا مشاوران حقوقی
- ارائه دهندگان مراقبت‌های بارداری، مانند متخصصان زنان و زایمان یا ماماها
- روان پزشکان
- مشاوران ژنتیک
خطرات استفاده از رحم اجاره ای چیست؟
استفاده از حامل بارداری با خطراتی همراه است. برخی از رایج ترین خطرات آن عبارتند از:
- هیچ تضمینی برای موفقیت بارداری یا رسیدن آن به پایان دوره وجود ندارد.
- خطرات درمان باروری و روش‌های پزشکی برای والدین مورد نظر یا حامل.
- خطرات مالی مرتبط با IVF، روش‌های پزشکی، مسائل قانونی و جبران خسارت.
- خطرات احساسی مانند سقط جنین، عوارض و سایر شرایط بهداشتی.
- ناامیدی از عدم کنترل بر حامل، بارداری و عوامل دیگر.
حامل بارداری با چه خطراتی مواجه است؟
حامل باید در طول بارداری به مراقبت‌های پیش از زایمان مرتب و منظمی دسترسی داشته باشد. حامل بارداری با تمامی خطرات مربوط به عوارض بارداری مانند فشار خون بالا بارداری، دیابت بارداری و عفونت‌ها مواجه است. حمل بارداری شخص دیگر می‌تواند برای حامل و همسر یا فرزندان او از نظر احساسی، وقت گیر و چالش برانگیز باشد. اگرچه بیشتر حامل ها از کمک به یک زوج یا فرد در پدر و مادر شدن آن ها خوشحال هستند، اما ممکن است پس از تولد به نوزاد وابستگی عاطفی پیدا کنند.
مزایای استفاده از رحم اجاره ای چیست؟
رحم اجاره ای به زوج‌ها یا افراد این امکان را می دهد تا در صورتی که از نظر بیولوژیکی یا فیزیکی امکان باردار شدن یا داشتن فرزند را ندارند، خانواده خود را گسترش دهند و پدر و مادر بشوند. این فرآیند اغلب برای افرادی که به دلیل مشکلات رحمی، شرایط پزشکی یا روانی نمی توانند والد شوند، به واقعیت تبدیل می شود.
آیا حامل بارداری می‌تواند نوزاد را نزد خود نگه دارد؟
خیر، حامل بارداری نمی تواند نوزاد را نزد خود نگه دارد. یک قرارداد قانونی بین والدین مورد نظر و حامل بارداری قبل از شروع درمان‌های باروری امضا می‌شود. این سند بیان می‌کند که حامل باید نوزاد را پس از تولد به والدین مورد نظر تحویل دهد. حامل همچنین هیچ ارتباط بیولوژیکی با کودک ندارد و هیچ حقی والدینی ندارد.
هزینه رحم اجاره ای چقدر است؟
عوامل متعددی در هزینه های اجاره رحم دخیل هستند مانند هزینه های قانونی، هزینه های پزشکی، مبلغ اجاره رحم، جبران خسارت برای حامل، موقعیت جغرافیایی و هزینه‌های متفرقه دیگر. شما باید حداقل 75 میلیون تومان تا 100 میلیون یا بیشتر را صرفا برای اجاره رحم در نظر بگیرید.
سایر هزینه شامل هزینه های آزمایشات، بیمارستان، پزشک، تغذیه، دادگاه و… نیز هستند.به خاطر داشته باشید که IVF همیشه در اولین تلاش موفقیت‌آمیز نیست، بنابراین ممکن است مجبور شوید این فرآیند را تکرار کنید که هزینه بسیار بالایی دارد.
درصد موفقیت رحم اجاره ای در بارداری
امروزه، درصد متوسط موفقیت بارداری از طریق اجاره رحم بسیار بالا رفته و به حدود ۷۵٪ رسیده است. اما این درصد به صورت حدودی است و موفقیت در این امر به عوامل و موارد متعددی بستگی دارد. برخی از مهمترین این موارد عبارتند از:
- کلینیک یا مرکزی که در آن عمل انتقال جنین به رحم در آن انجام می شود.
- پزشک و کادر درمانی که این مهم را انجام می دهند.
- وضعیت فیزیولوژیک مادر جانشین
- وضعیت سلامت اسپرم‌ها و تخمک‌های مادر و پدر والدین حکمی
- روش مورد استفاده انتقال جنین به رحم اجاره ای (IVF یا IUI)
و بسیاری موارد دیگر.
حکم شرعی رحم اجاره ای
در بین مراجع تقلید مختلف، نظریات متعدد و مختلفی در رابطه با استفاده از رحم جایگزین برای بارداری وجود دارد. از این رو حکم شرعی مراجع تقلید مختلف می باشد. خوشبختانه مشاورین حقوقی موجود در مراکز درمان ناباروی، اطلاعات کافی مورد نیاز در این باره را در اختیار شما قرار خواهند داد.
برخی از احکام مراجع تقلید در زمینه بارداری با رحم اجاره ای
- آیت اله خامنه ای: استفاده از رحم اجاره ای فی نفسه ایرادی ندارد اما باید از انجام اعمال حرام از قبیل نگاه کردن و لمس کردن اجتناب شود.
- آیت اله مکارم شیرازی: اگر نطفه زن و شوهری در خارج از رحم تشکیل شود و در رحم فرد دیگری قرار داده شود فی نفسه اشکالی ندارد. از آنجایی که ممکن است لمس یا نگاه به نامحرم بوجود آید، در شرایط ضروری استفاده از رحم جایگزین امکان پذیر خواهد بود.
سخنی از نی نی تینی
رحم اجاره ای روشی است که در آن حامل هیچ ارتباط ژنتیکی با کودکی که حمل می‌کند ندارد و در حال حاضر به هزاران نفر کمک می کند تا زمانی که از نظر بیولوژیکی یا جسمی قادر به داشتن فرزند نیستند، خانواده خود را گسترش دهند. این فرآیند شامل پیدا کردن حامل مناسب، تکمیل قراردادها و مستندات قانونی، و انتقال جنین به حامل انتخابی است.
اگرچه این فرآیند طولانی و چالش برانگیز است، اما برای برخی افراد تنها راه تجربه پدر و مادر شدن محسوب می شود. اگر به اجاره رحم علاقه مند هستید، با پزشک خود درباره مراحل، هزینه ها و نحوه شروع این فرآیند صحبت کنید. پزشک شما معمولا می‌تواند شما را به یک مرکز درمان ناباروری معرفی کند تا اطلاعات بیشتری دریافت کنید.
