راشیتیسم نوعی بیماری استخوانی در کودکان است که باعث نرم و ضعیف شدن استخوان ها می شود. این بیماری در اغلب موارد با تغییر شکل استخوان ها همراه است؛ به ویژه خمیدگی پاها به سمت بیرون یا اصطلاحا «پا پرانتزی». علاوه بر آن، کودک ممکن است از درد استخوان ها رنج ببرد یا استخوان هایش راحت تر دچار شکستگی شوند. در این مقاله در مورد این مشکل در کودکان و راهکارهای درمان توضیح خواهیم داد.
شایع ترین علت ایجاد راشیتیسم چیست؟
شایع ترین علت راشیتیسم، کمبود ویتامین D است. بدن برای ساخت استخوان های قوی به ویتامین D، کلسیم و فسفر نیاز دارد. زمانی که بدن کودک نتواند ویتامین D کافی از طریق نور خورشید یا تغذیه دریافت کند، جذب کلسیم و فسفر نیز کاهش می یابد. در نتیجه استخوان ها سخت و محکم نمی شوند.
علائم راشیتیسم در کودکان
نرمی استخوان در کودکان می تواند علائم متنوعی ایجاد کند. بارزترین نشانه ی آن، خمیدگی پاهاست، اما نشانه های دیگری نیز وجود دارند که لازم است والدین با دقت آن ها را زیر نظر داشته باشند:
- درد در استخوان ها
- تأخیر در رشد جسمی کودک
- ضعف عضلانی یا شل بودن ماهیچه ها
- پوسیدگی یا مشکلات دندانی
- انحنای غیرطبیعی ستون فقرات یا شکل نامعمول جمجمه
- تشنج (در موارد شدید)
- ورم در نواحی انتهایی دنده ها (کنار سینه)
- پهن شدن مچ دست در نوزادان یا زانو و مچ پا در کودکانی که راه می روند
گاهی خانواده ها این علائم را با مراحل طبیعی رشد اشتباه می گیرند. به همین دلیل، اگر کودک تان دچار خمیدگی پا یا تأخیر در رشد شده، حتما با متخصص اطفال مشورت کنید.
چه چیزی باعث نرمی استخوان در کودکان می شود؟
1- کمبود ویتامین D (راشیتیسم تغذیه ای)
شایع ترین دلیل بروز راشیتیسم، کمبود ویتامین D است. این ویتامین کلیدی به بدن کمک می کند تا کلسیم و فسفر را از مواد غذایی جذب کند؛ دو عنصری که برای ساخت استخوان های سفت و سالم ضروری اند. زمانی که کودک به میزان کافی ویتامین D دریافت نکند، بدنش نمی تواند استخوان سازی مناسبی انجام دهد.
علت های احتمالی کمبود ویتامین D در کودکان شامل موارد زیر است:
- عدم تحمل لاکتوز: کودکانی که شیر و لبنیات مصرف نمی کنند، در معرض خطر قرار دارند.
- رژیم گیاه خواری یا وگان: این رژیم ها معمولا منابع ویتامین D کمی دارند.
- تغذیه انحصاری با شیر مادر: به ویژه اگر نوزاد بیشتر از شش ماه فقط از شیر مادر تغذیه می کند و مکمل دریافت نمی کند.
- بیماری های گوارشی مزمن: مانند بیماری سلیاک، کرون یا کولیت اولسراتیو که جذب ویتامین D را مختل می کنند.
- دریافت ناکافی نور خورشید: کودکان خانه نشین یا آن هایی که در مناطق سرد و ابری زندگی می کنند، کمتر از نور آفتاب بهره می برند.
- کمبود کلسیم در رژیم غذایی کودک: حتی اگر ویتامین D کافی باشد، نبود کلسیم می تواند به نرمی استخوان منجر شود.
2- عوامل ژنتیکی
برخی بیماری های نادر ژنتیکی می توانند مانع جذب صحیح ویتامین D یا فسفر در بدن کودک شوند. همچنین اختلالاتی وجود دارد که در مسیر استفاده ی بدن از ویتامین D اختلال ایجاد می کنند. این موارد هرچند نادر هستند، ولی باید در موارد مقاوم به درمان بررسی شوند.
3- بیماری های زمینه ای
برخی از کودکان به دلیل بیماری های خاص کبد، کلیه، ریه یا روده، توانایی جذب یا استفاده ی مؤثر از ویتامین D و فسفر را ندارند. در این موارد، حتی با رژیم مناسب نیز خطر نرمی استخوان وجود دارد.
چه کسانی بیشتر در معرض راشیتیسم قرار دارند؟
هر کودکی ممکن است به نرمی استخوان دچار شود، اما برخی گروه ها بیش از دیگران در معرض خطر هستند:
- نوزادانی که فقط با شیر مادر تغذیه می شوند (مخصوصا بیش از 6 ماه): چون شیر مادر به تنهایی ویتامین D کافی ندارد، این نوزادان باید مکمل ویتامین D دریافت کنند.
- کودکان 6 تا 24 ماهه: این دوره، حساس ترین بازه زمانی برای بروز راشیتیسم است.
- نوزادان نارس: چون ذخیره ویتامین D در رحم شکل می گیرد، نوزادان زودرس با کمبود این ویتامین به دنیا می آیند.
- کودکانی با پوست تیره تر: جذب ویتامین D از نور خورشید در پوست تیره بیشتر زمان می برد.
- کودکانی که زمان کافی در فضای باز ندارند: تابش مستقیم آفتاب (نه از پشت شیشه) برای تولید ویتامین D ضروری است.
عوارض راشیتیسم در کودکان
اگرچه راشیتیسم بیماری ای قابل درمان و در بسیاری موارد قابل شفاست، اما اگر به موقع درمان نشود، می تواند پیامدهای بلندمدتی برای رشد و سلامت استخوان های کودک ایجاد کند. حتی موارد خفیف این بیماری هم اگر نادیده گرفته شوند، ممکن است باعث اختلال در رشد طبیعی استخوان ها شوند.
عوارض احتمالی نرمی استخوان در کودکان عبارتند از:
- شکستگی های مکرر استخوانی
- درد مزمن در استخوان ها
- بدشکلی دائمی استخوان ها و اسکلت بدن
چگونه راشیتیسم تشخیص داده می شود؟
برای تشخیص نرمی استخوان، متخصص اطفال ابتدا درباره ی وضعیت سلامت عمومی کودک، علائم بالینی و سابقه ی خانوادگی بیماری پرس وجو می کند. همچنین اطلاعاتی درباره ی رژیم غذایی کودک، میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید و وضعیت رشد او جمع آوری خواهد کرد.
علاوه بر معاینه ی فیزیکی، برای تأیید تشخیص ممکن است آزمایش های زیر تجویز شود:
- تصویربرداری با اشعه ایکس (X-ray): برای بررسی ناهنجاری های استخوان ها
- آزمایش خون: جهت اندازه گیری میزان ویتامین D، کلسیم و فسفر
- آزمایش ادرار: در موارد خاص برای ارزیابی دفع مواد معدنی
درمان راشیتیسم چگونه است؟
در اغلب موارد، راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D یا کلسیم است و با درمان تغذیه ای قابل کنترل می باشد. مراحل درمان معمولا شامل موارد زیر است:
1- مصرف مکمل های ویتامین D و کلسیم
درمان با دوزهای بالای ویتامین D و کلسیم آغاز می شود. کودک باید روزانه مواد غذایی سرشار از این مواد را مصرف کند، مثل:
- غلات صبحانه غنی شده
- شیر و لبنیات
- ماهی های چرب مانند سالمون یا قزل آلا
همچنین پزشک ممکن است مکمل های دارویی حاوی ویتامین D و کلسیم تجویز کند.
2- نور خورشید
قرار گرفتن کودک در معرض نور مستقیم آفتاب، یکی از راه های طبیعی و مؤثر برای تولید ویتامین D در بدن است. البته مدت و شدت این تماس باید متناسب با نوع پوست و شرایط اقلیمی باشد.
3- استفاده از بریس یا جراحی
در اغلب کودکان، با شروع درمان، استخوان ها به مرور زمان صاف می شوند. اما در مواردی ممکن است برای اصلاح انحنای استخوان ها، از بریس های مخصوص استفاده شود یا در موارد شدیدتر، جراحی توصیه گردد.
اگر راشیتیسم کودک به دلیل بیماری های زمینه ای یا اختلالات ژنتیکی باشد، ممکن است به ارجاع به فوق تخصص نیاز باشد.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟
در صورت مشاهده ی هر یک از علائم زیر، باید با پزشک کودک مشورت کنید:
- خمیدگی پاها یا پهن شدن غیرعادی مچ دست یا مچ پا
- بیماری هایی که جذب یا استفاده ی بدن از ویتامین D را مختل می کنند
- دردهای استخوانی مکرر یا تأخیر رشد
پیش آگهی بیماری راشیتیسم
راشیتیسم تغذیه ای
خبر خوب این است که اگر راشیتیسم ناشی از کمبود تغذیه ای باشد، معمولا در عرض چند هفته تا چند ماه با درمان مناسب قابل کنترل است. درد استخوان و ضعف عضلانی اغلب طی چند هفته کاهش می یابد. کمبود ویتامین D نیز معمولا بین 6 تا 8 هفته جبران می شود. با این حال، اصلاح تغییر شکل استخوان ها ممکن است چند ماه طول بکشد و در مواردی نیاز به اقدامات بیشتر مانند بریس یا جراحی داشته باشد.
راشیتیسم ناشی از بیماری های زمینه ای
در این موارد، کمبود ویتامین D قابل درمان است، اما بیماری اصلی ممکن است مادام العمر باشد و نیاز به مدیریت طولانی مدت داشته باشد. در این شرایط، همکاری با پزشک متخصص و دریافت آموزش های لازم برای خانواده ضروری است.
آیا می توان از راشیتیسم پیشگیری کرد؟
بله، پیشگیری از نرمی استخوان در کودکان امکان پذیر است؛ به ویژه اگر علت آن تغذیه ای باشد. برای پیشگیری، اقدامات زیر توصیه می شود:
- در نوزادان تغذیه شده با شیر مادر: مکمل ویتامین D (روزانه حدود ۴۰۰ واحد بین المللی) باید از هفته های اول تولد آغاز شود. شیر مادر به تنهایی ویتامین D کافی ندارد.
- در کودکان بزرگ تر: مصرف مواد غذایی غنی از ویتامین D مانند شیر، ماهی، آب پرتقال غنی شده و غلات صبحانه باید در برنامه غذایی کودک گنجانده شود.
- نور خورشید: توصیه می شود کودک روزانه چند دقیقه در فضای باز و زیر نور مستقیم آفتاب قرار بگیرد (البته با رعایت ایمنی پوست).
- مکمل ها: در صورت نیاز و طبق تجویز پزشک، استفاده از مکمل ویتامین D در برخی کودکان ضروری است.
توجه داشته باشید که راشیتیسم ناشی از اختلالات ژنتیکی قابل پیشگیری نیست، اما اگر قصد بارداری دارید و سابقه خانوادگی بیماری وجود دارد، مشاوره ی ژنتیک می تواند مفید باشد.
تفاوت راشیتیسم با استئومالاسی (نرمی استخوان بزرگسالان)
راشیتیسم نوع کودکان بیماری نرمی استخوان است، در حالی که استئومالاسی در بزرگسالان رخ می دهد. علت اصلی هر دو بیماری، کمبود ویتامین D است. با این تفاوت که در کودکان به دلیل در حال رشد بودن استخوان ها، علائمی مانند پا پرانتزی بروز می کند. اما در بزرگسالان، استخوان ها شکسته و دردناک می شوند، اما دچار انحنا نمی گردند.
سخنی از نی نی تینی
اگر متوجه شدید که پاهای کودک تان خمیده شده یا مچ دستانش بیش ازحد پهن شده، نگران نباشید. راشیتیسم بیماری ای قابل درمان است. مهم این است که سریعا با پزشک کودک مشورت کنید. همچنین می توانید از پزشک خود بخواهید که شما را به گروه های حمایتی والدین دیگر متصل کند. ارتباط با خانواده هایی که تجربه ی مشابهی دارند، می تواند از نظر روحی بسیار کمک کننده باشد.
آیا تجربه ای از کمبود ویتامین D در فرزندتان داشته اید؟ اگر فکر می کنید اطلاعات این مقاله می تواند به دیگر والدین کمک کند، لطفا آن را با دیگران به اشتراک بگذارید. همچنین خوشحال می شویم تجربه ها و سؤالات شما را در بخش نظرات بخوانیم.
