واژه ذات الریه به معنای “عفونت ریه” است. در حالی که ذات الریه در کودکان در نسل‌های گذشته بسیار خطرناک بود، امروزه اکثر کودکان می‌توانند در صورت دریافت مراقبت‌های پزشکی مناسب، به‌راحتی از آن بهبود یابند.
بیشتر موارد ذات الریه پس از یک عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی رخ می‌دهند. همچنین ذات الریه در کودکان می‌تواند ناشی از عفونت‌های باکتریایی باشد. همچنین، اگر یک عفونت ویروسی مجاری تنفسی را به اندازه کافی تحریک کرده یا سیستم ایمنی کودک را تضعیف کرده باشد، باکتری‌ها ممکن است در ریه‌ها شروع به رشد کنند و به عفونت اولیه، یک عفونت ثانویه اضافه کنند.
برخی از کودکان که دفاع‌های ایمنی یا ریه‌هایشان به دلیل سایر بیماری‌ها مانند فیبروز کیستی، آسم یا سرطان ضعیف شده است، بیشتر در معرض ابتلا به ذات الریه قرار دارند. کودکانی که مجاری تنفسی یا ریه‌های غیرطبیعی دارند نیز ممکن است خطر بالاتری داشته باشند.
از آنجا که اکثر انواع ذات الریه به عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی که از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شوند مرتبط است، این بیماری در پاییز، زمستان و اوایل بهار، زمانی که کودکان زمان بیشتری را در فضای بسته و در تماس نزدیک با دیگران می‌گذرانند، شایع‌تر است. احتمال ابتلای یک کودک به ذات الریه تحت تأثیر لباس یا دمای هوا در روزهای سرد قرار نمی‌گیرد.
علائم و نشانه‌های ذات الریه در کودکان
مانند بسیاری از عفونت‌ها، ذات الریه معمولاً باعث تب می‌شود که به نوبه خود ممکن است تعریق، لرز، سرخی پوست و احساس ناراحتی عمومی را به همراه داشته باشد. کودک همچنین ممکن است اشتهای خود را از دست بدهد و کم‌انرژی‌تر از حالت معمول به نظر برسد. نوزادان و کودکان نوپا ممکن است رنگ پریده و ضعیف به نظر برسند و بیشتر از حد معمول گریه کنند.
از آنجا که ذات الریه می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود، ممکن است این علائم خاص دیگر را نیز مشاهده کنید:
- سرفه
- تنفس سریع و سخت
- کشیدگی پوست بین و اطراف دنده‌ها و استخوان سینه
- باز و بسته شدن پره‌های بینی
- درد در قفسه سینه، به‌ویژه هنگام سرفه یا تنفس عمیق
- خس خس
- رنگ آبی لب‌ها یا ناخن‌ها که ناشی از کاهش اکسیژن در خون است
اگرچه تشخیص ذات الریه معمولا بر اساس علائم و معاینه صورت می‌گیرد، گاهی اوقات برای اطمینان و تعیین میزان درگیری ریه، نیاز به عکس‌برداری از قفسه سینه است.
فاکتورهای خطرناک ابتلا به ذات الریه در کودکان
هر کودکی ممکن است به ذات الریه مبتلا شود، اما برخی بیشتر در معرض خطر هستند. ذات الریه در نوزادانی که شرایط زیر را دارند شایع‌تر است:
- نوزاد نارس بودن
- داشتن آسم یا مشکلات دیگر مربوط به ریه‌ها یا مجاری تنفسی
- داشتن بیماری مزمن مانند فیبروز کیستیک یا سرطان و سیستم ایمنی ضعیف
- قرار گرفتن در معرض دود سیگار (دود دست دوم)
- بستری بودن برای مدت طولانی در بیمارستان
- متولد شدن از مادرانی که به استرپتوکوک گروه B مبتلا هستند
- متولد شدن از مادرانی که در زمان زایمان دچار عفونت بوده‌اند
درمان ذات الریه در کودکان
هنگامی که ذات الریه توسط یک ویروس ایجاد می‌شود، معمولاً هیچ درمان خاصی به جز استراحت و اقدامات معمول برای کنترل تب وجود ندارد. داروهای سرکوب‌کننده سرفه حاوی کدئین یا دکسترومتورفان نباید استفاده شوند، زیرا سرفه برای پاکسازی ترشحات اضافی ناشی از عفونت مفید است. ذات الریه ویروسی معمولا پس از چند روز بهبود می‌یابد، اگرچه سرفه ممکن است برای چند هفته ادامه یابد.
از آنجا که اغلب تشخیص این که ذات الریه ناشی از ویروس یا باکتری است دشوار است، پزشک ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز کند. تمام آنتی‌بیوتیک‌ها باید برای دوره کامل تجویز شده و در دوز خاص توصیه شده مصرف شوند. ممکن است وسوسه شوید که مصرف آنها را زودتر متوقف کنید، اما نباید این کار را انجام دهید، برخی از باکتری‌ها ممکن است باقی بمانند و عفونت ممکن است در صورت عدم تکمیل دوره درمان، بازگردد.
همانطور که پیش تر گفتیم نوع درمان ذات الریه در کودکان به نوع عفونت بستگی دارد.
درمان ذات الریه باکتریایی
- پزشکان آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کنند.
- اگر کودک شما نیاز به درمان ذات الریه باکتریایی در بیمارستان داشته باشد، ممکن است مایعات و آنتی‌بیوتیک از طریق سرم دریافت کند. پرستاران ممکن است بینی او را مرتباً مکش کنند و سطح اکسیژن خون او را با اکسی‌متر مانیتور کنند. همچنین ممکن است برای کمک به تنفس، لوله یا ماسک اکسیژن بینی استفاده شود.
درمان ذات الریه ویروسی
- بهترین درمان معمولاً استراحت و مصرف مایعات است، زیرا ذات الریه ویروسی به آنتی‌بیوتیک‌ها پاسخ نمی‌دهد.
در صورتی که کودک شما هر یک از علائم هشداردهنده زیر را نشان داد که نشان دهنده وخیم تر شدن یا گسترش عفونت است، به پزشک مراجعه کنید:
- تبی که بیش از چند روز با وجود استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها ادامه دارد
- تبی که فروکش کرده و سپس پس از چند روز باز می‌گردد
- مشکلات تنفسی
- افزایش بی حالی و خواب آلودگی
- نشانه‌های عفونت در سایر نقاط بدن: مفاصل قرمز و متورم، درد استخوان، سفتی گردن، استفراغ یا سایر علائم جدید
درمان ذات الریه در کودکان در خانه
اگر مشکوک به ذات الریه در کودک خود هستید، می‌توانید در خانه اقدامات زیر را برای کمک به بهبود کودک انجام دهید:
- کودک خود را هیدراته نگه دارید. دریافت مایعات کافی برای مقابله با کم‌آبی ناشی از تنفس سریع و تب که اغلب از عوارض جانبی ذات الریه است، ضروری است.
- از یک مرطوب‌کننده هوا با بخار سرد استفاده کنید تا به پاکسازی ریه‌های کودک و تسهیل تنفس کمک کند.
- شرایط مربوط به تسکین درد فراهم کنید. اگر کودک شما تب دارد و احساس ناراحتی می‌کند، می‌توانید به او استامینوفن یا (اگر ۶ ماه یا بیشتر دارد) ایبوپروفن بدهید. (استفاده از داروهای ضدسرفه برای کودکان زیر ۵ سال توصیه نمی‌شود. همچنین، سرفه به پاکسازی ترشحات مخاطی ناشی از عفونت کمک می‌کند.)
- از مرطوب‌کننده هوا با بخار سرد استفاده کنید، به‌ویژه در اتاقی که نوزادتان در آن می‌خوابد. این کار می‌تواند به تسهیل تنفس و پاکسازی ریه‌های او کمک کند.
- ترشحات بینی را به‌طور مرتب مکش کنید. با استفاده از سرنگ حبابی یا دستگاه مکش بینی (مانند NoseFrida)، بینی نوزادتان را به‌آرامی پاک کنید تا بتواند راحت‌تر نفس بکشد.
پیشگیری: واکسن ذات الریه کودکان
کودک شما می‌تواند علیه عفونت‌های پنوموکوکی، یک عامل باکتریایی ذات الریه، واکسینه شود. توصیه می شود که همه کودکان از سن 2 ماهگی این واکسن که به آن واکسن کونژوگه پنوموکوکی یا PCV13 می‌گویند، را دریافت کنند. یک سری از دوزها باید در سنین 2، 4، 6 و 12 تا 15 ماهگی، هم‌زمان با سایر واکسن‌های دوران کودکی تزریق شوند.
اگر کودک شما اولین دوزها را در زمان‌های توصیه شده دریافت نکرده است، با پزشک خود درباره برنامه جبرانی صحبت کنید. یک دوز از PCV13 باید به همه کودکان سالمی که بین 2 تا 5 سال سن دارند و دوزهای توصیه شده قبلی را قبل از 2 سالگی دریافت نکرده‌اند، و همچنین به کودکانی که بین 2 تا 18 سال با شرایط پزشکی خاصی هستند و هنوز دوزی از PCV13 دریافت نکرده‌اند، داده شود.
واکسن دیگر ذات الریه در کودکان (واکسن پلی‌ساکارید پنوموکوکی یا PPV23) نیز برای کودکان بزرگ‌تر (2 تا 5 ساله) که در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت تهاجمی پنوموکوکی هستند، توصیه می‌شود. این شامل کودکانی با شرایط زیر می‌شود:
- کم‌خونی داسی شکل
- بیماری قلبی
- بیماری ریوی
- نارسایی کلیه
- طحال آسیب‌دیده یا برداشته‌شده
- پیوند عضو
- عفونت HIV (ویروس نقص ایمنی انسانی)
این واکسن همچنین برای کودکانی که داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند یا دارای بیماری‌هایی هستند که سیستم ایمنی آنها را ضعیف می‌کند، توصیه می‌شود. برخی از کودکان با شرایط پزشکی خاص ممکن است نیاز به دریافت دوز دوم واکسن پنوموکوکی حداقل 8 هفته بعد داشته باشند.
از دیگر راه های پیشگیری از بیماری ذات الریه در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد.
رعایت بهداشت شخصی مناسب
دست‌های خود و کودک‌تان را مرتب بشویید تا از انتشار میکروب‌ها جلوگیری کنید. اجازه ندهید کودک تان از لیوان یا ظروف مشترک با دیگران استفاده کند. تمام سطوحی که ممکن است بخش‌های آلوده بدن به آنها برخورد کنند، مانند تلفن، اسباب‌بازی‌ها، دستگیره‌های در و دستگیره یخچال را به‌طور منظم بشویید. اگر بیمار هستید، در خانه بمانید تا از انتشار عفونت جلوگیری کنید.
عدم مصرف دخانیات در خانه
اگر شما یا همسرتان سیگار می‌کشید، این کار را بیرون از خانه انجام دهید و از مهمان‌ها نیز بخواهید که همین کار را بکنند. بهتر از آن، از پزشک‌تان درباره یافتن برنامه‌ای برای ترک سیگار کمک بخواهید. مطالعات نشان داده‌اند که کودکانی که در معرض دود سیگار قرار می‌گیرند، حتی برای مدت کوتاه، بیشتر بیمار می‌شوند و نسبت به ذات‌الریه، عفونت‌های تنفسی فوقانی، آسم و عفونت‌های گوش حساس‌تر هستند.
