دیسپلازی ریوی در نوزادان یا همان دیسپلازی برونکوپولمونری، یکی از مشکلات شایع در نوزادانی است که نارس به دنیا می آیند و نیاز به مراقبت های ویژه تنفسی دارند. این بیماری می تواند باعث بروز اختلال در عملکرد ریه و مشکلات تنفسی طولانی مدت شود. در این مقاله به طور کامل با علائم، علل، روش های درمان و راهکارهای مراقبتی این بیماری آشنا می شویم.
دیسپلازی ریوی در نوزادان چیست؟
دیسپلازی ریوی در نوزادان (که در پزشکی با عنوان دیسپلازی برونکوپولمونری نیز شناخته می شود)، یکی از مشکلات تنفسی شایع در نوزادانی است که نارس به دنیا می آیند. زمانی که ریه های نوزاد به طور کامل رشد نکرده باشند، ممکن است برای تنفس به کمک هایی مثل اکسیژن تراپی نیاز داشته باشد. اما همین درمان که برای نجات جان نوزاد ضروری است، می تواند به مرور زمان به بافت لطیف ریه آسیب برساند.
در چنین شرایطی، درمان های پزشکی با هدف کمک به رشد طبیعی ریه ها و تقویت توان تنفسی نوزاد انجام می شود تا کودک بتواند بدون وابستگی به دستگاه ها نفس بکشد.
دیسپلازی برونکوپولمونری چیست؟
دیسپلازی برونکوپولمونری یک بیماری ریوی است که معمولا نوزادان نارس را تحت تأثیر قرار می دهد. نوزادانی که پیش از موعد به دنیا می آیند، ریه هایشان هنوز به طور کامل شکل نگرفته است. به همین دلیل، در هفته های اول تولد به دستگاه های کمک تنفسی مانند وِنتیلاتور یا دستگاه اکسیژن نیاز پیدا می کنند.
این دستگاه ها با ایجاد فشار و رساندن اکسیژن به ریه ها، به تنفس نوزاد کمک می کنند؛ اما در عین حال ممکن است موجب کشیدگی بیش ازحد کیسه های هوایی کوچک (آلوئول ها) شوند. این فشار زیاد می تواند با گذر زمان به بافت ریه و مجاری هوایی آسیب وارد کند و باعث بروز اختلالات ساختاری یا همان «دیسپلازی» شود.
هرچه نوزاد زودتر به دنیا بیاید، خطر ابتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری در او بیشتر خواهد بود. این بیماری درجات مختلفی دارد؛ بعضی نوزادان پس از مدتی بهبود کامل پیدا می کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تا سال ها با مشکلات تنفسی روبرو باشند.
علائم و نشانه های دیسپلازی ریوی در نوزادان
علائم این بیماری می تواند در نوزادان مختلف متفاوت باشد. شایع ترین نشانه ها شامل موارد زیر هستند:
- تغییر رنگ پوست: در نوزادان سفیدپوست، پوست و لب ها ممکن است آبی شود. در نوزادان با رنگ پوست تیره تر، ممکن است پوست خاکستری، زرد مایل به خاکستری یا سفید به نظر برسد (که به آن «سیانوز» گفته می شود).
- دشواری در تنفس: نوزاد ممکن است نفس نفس بزند یا تنفسش سطحی و سریع باشد.
- سطح پایین اکسیژن در خون: معمولا با آزمایش خون قابل تشخیص است.
- وقفه در تنفس (آپنه): ممکن است نوزاد برای چند ثانیه نفس نکشد.
- تنفس سریع (تاکی پنه)
- خس خس سینه: نشانه ای از گرفتگی یا التهاب مجاری تنفسی است.
این نشانه ها معمولا توسط تیم مراقبت نوزاد بررسی می شوند و در صورت شدت یافتن، درمان های لازم آغاز می گردد.
دلایل بروز دیسپلازی برونکوپولمونری
زمانی که نوزادی زودتر از موعد به دنیا می آید، ریه های او هنوز کامل نشده اند. برای کمک به تنفس این نوزاد، اغلب از دستگاه ونتیلاتور استفاده می شود. این دستگاه ها اکسیژن و فشار را به داخل ریه ها وارد می کنند تا نوزاد بتواند بهتر نفس بکشد.
اما از آنجا که بافت ریه در روزهای ابتدایی تولد بسیار حساس است، این فشار اضافی می تواند باعث آسیب به کیسه های هوایی و ایجاد التهاب در بافت ریه شود. در طول زمان، این آسیب ها می توانند ساختار طبیعی ریه را دچار اختلال کرده و به دیسپلازی منجر شوند.
عوامل خطر دیسپلازی ریوی در نوزادان
برخی از نوزادان بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری قرار دارند. این گروه شامل موارد زیر می شود:
- نوزادانی که بیش از 10 هفته زودتر از موعد مقرر به دنیا آمده اند.
- نوزادانی با وزن کمتر از 900 گرم در هنگام تولد.
- نوزادانی که از ابتدا مشکلات تنفسی یا ریه های توسعه نیافته دارند.
به طور کلی، نوزادانی که بعد از هفته 32 بارداری به دنیا می آیند، به ندرت دچار این بیماری می شوند.
عوارض دیسپلازی ریوی در نوزادان
هرچند بسیاری از نوزادان تا حدود 5 سالگی از این بیماری به طور کامل بهبود پیدا می کنند، اما برخی دیگر ممکن است در معرض ابتلا به بیماری های ثانویه قرار بگیرند، از جمله:
- مشکلات تغذیه ای و دشواری در مکیدن یا بلعیدن شیر
- ریفلاکس معده به مری (GERD)
- اختلالات یادگیری یا تأخیرهای رشد ذهنی
- اختلالات عصبی
- مشکلات شنوایی یا بینایی
- فشار خون ریوی (Pulmonary Hypertension)
حتی در بزرگسالی نیز افرادی که در نوزادی دچار این بیماری بوده اند، ممکن است با مشکلات زیر مواجه شوند:
- آسم
- برونشیت
- آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
- عفونت های شدید ویروسی مانند RSV
- ذات الریه
- بیماری های انسدادی مزمن مجاری تنفسی
تشخیص دیسپلازی برونکوپولمونری
پزشکان معمولا زمانی به تشخیص این بیماری می رسند که نوزاد نارس در 28 روز اول تولد نیاز به کمک تنفسی مداوم داشته باشد. هرچند آزمایش خاصی برای تأیید صددرصدی این بیماری وجود ندارد، اما از چند ابزار تشخیصی کمکی استفاده می شود:
- آزمایش خون برای بررسی سطح اکسیژن موجود در خون نوزاد
- تصویربرداری از قفسه سینه (رادیوگرافی) برای مشاهده وضعیت ریه ها و بررسی تغییرات ساختاری
آیا دیسپلازی ریوی درمان دارد؟
در حال حاضر درمان قطعی برای دیسپلازی برونکوپولمونری وجود ندارد، اما روش های درمانی متعددی به کار گرفته می شود تا آسیب بیشتر به ریه ها پیشگیری شود و شرایط برای رشد طبیعی ریه ها فراهم گردد.
روش های درمان دیسپلازی ریوی در نوزادان
اهداف اصلی درمان شامل کاهش نیاز به اکسیژن مکمل و تقویت توان تنفسی نوزاد است. این درمان ها می توانند شامل موارد زیر باشند:
- تغذیه مناسب: افزایش کالری دریافتی نوزاد به رشد بهتر ریه ها کمک می کند.
- دیورتیک ها: برای کاهش مایع اطراف ریه ها و کاهش فشار وارد بر بافت ریه استفاده می شوند.
- برونکودیلاتورها: با شل کردن عضلات اطراف مجاری تنفسی، تنفس نوزاد را آسان تر می کنند.
- کورتیکواستروئیدها: برای کاهش التهاب در ریه ها تجویز می شوند.
- نیرسی وی مَب (Nirsevimab): دارویی است که به پیشگیری از عفونت های ویروسی مثل RSV در نوزادان کمک می کند.
- دستگاه nCPAP: با وارد کردن ملایم هوا از طریق بینی، به باز ماندن راه های هوایی نوزاد کمک می کند.
- تراکئوستومی: در موارد شدید، لوله ای در نای نوزاد قرار می گیرد تا تنفس او را بهبود بخشد.
نوزاد من بعد از درمان چه زمانی می تواند به تنهایی نفس بکشد؟
پس از آغاز درمان دیسپلازی ریوی در نوزادان، بهبودی نوزاد به صورت تدریجی و در طی چند ماه رخ می دهد. در این مدت، ریه های نوزاد همچنان به رشد و ترمیم خود ادامه می دهند. هدف اصلی درمان این است که نوزاد بتواند بدون نیاز به دستگاه یا اکسیژن مکمل نفس بکشد.
پیشرفت در تنفس به عوامل مختلفی مانند شدت آسیب ریه، پاسخ بدن به درمان ها و میزان مراقبت پس از ترخیص بستگی دارد. بسیاری از نوزادان در ماه های ابتدایی زندگی شان به تدریج توانایی تنفس طبیعی را به دست می آورند.
چه زمانی باید نوزادم را نزد پزشک ببرم؟
بعد از درمان، باید وضعیت سلامتی نوزاد خود را به دقت زیر نظر داشته باشید. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، بهتر است در اسرع وقت با پزشک یا متخصص نوزادان مشورت کنید:
- سرفه های مزمن و مکرر
- خر و پف شبانه به صورت مزمن
- دشواری در تغذیه یا مکیدن شیر
- باز شدن سوراخ های بینی هنگام نفس کشیدن (نشانه تنفس دشوار)
- تنفس سریع و سنگین
- علائم بیماری ویروسی مانند تب، عطسه یا سرفه
- خس خس سینه
اگر نوزاد شما ناگهان نفس نکشید، در تنفس دچار مشکل شدید شد یا پوست و لب هایش تغییر رنگ داد (کبود، خاکستری یا سفید شد)، بدون تأخیر به اورژانس مراجعه کرده یا با شماره های اضطراری تماس بگیرید.
آینده و چشم انداز زندگی نوزاد مبتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری
پس از ترخیص از بیمارستان، ریه های نوزاد همچنان در حال رشد خواهند بود. در این دوران، مراقبت از ریه های آسیب دیده بسیار حیاتی است. برای کمک به بهبود بهتر کودک می توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- جلوگیری از تماس با افراد مبتلا به عفونت های تنفسی (مخصوصا ویروس RSV)
- واکسیناسیون همه اعضای خانواده علیه آنفلوآنزا
- دوری از دود سیگار و هرگونه آلودگی هوایی در خانه
همچنین، بسیاری از نوزادان مبتلا به این بیماری ممکن است در خوردن شیر یا غذا دچار مشکل شوند. این موضوع می تواند باعث اختلال در رشد شود. بنابراین، شرکت در همه ویزیت های دوره ای و درمانی به شما کمک می کند مشکلات احتمالی را زودتر تشخیص دهید.
از آنجایی که نوزادان مبتلا به دیسپلازی ریوی معمولا زودتر از موعد به دنیا آمده اند، ممکن است در رسیدن به مهارت های رشدی مانند نشستن، راه رفتن یا صحبت کردن دچار تأخیر شوند. اما خوشبختانه بسیاری از این کودکان با کمک جلسات کاردرمانی، گفتاردرمانی یا فیزیوتراپی به مرور به کودکان هم سن خود می رسند.
در موارد بسیار شدید، این بیماری می تواند تهدیدکننده جان کودک باشد، اما اغلب نوزادان به مرور رشد می کنند، وزن می گیرند و توانایی تنفسی شان تقویت می شود.
چطور می توان از بروز دیسپلازی ریوی در نوزادان پیشگیری کرد؟
مهم ترین راه پیشگیری، جلوگیری از زایمان زودرس است. هرچه ریه های جنین زمان بیشتری برای رشد در رحم مادر داشته باشند، خطر ابتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری کاهش می یابد. اگر باردار هستید، رعایت نکات زیر می تواند به کاهش خطر تولد نوزاد نارس کمک کند:
- پرهیز از مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در دوران بارداری
- داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل
- مراجعه منظم به پزشک و انجام مراقبت های دوران بارداری
- کاهش استرس های روانی با تکنیک هایی مانند مراقبه یا حمایت خانوادگی
یادآوری این نکته ضروری است که بسیاری از مادران بدون مشکل زایمان می کنند، اما حتی اگر نوزاد شما نارس به دنیا آمد، با مراقبت تخصصی و عشق شما می تواند مسیر درمان و بهبودی را با موفقیت طی کند.
سخنی از نی نی تینی
دیدن نوزادتان که برای نفس کشیدن تقلا می کند، واقعا دلخراش است. طبیعی است که در چنین لحظاتی تنها چیزی که می خواهید، در آغوش گرفتن کوچولویتان است. اما او در میان دستگاه ها و سیم های مختلف قرار دارد و این برای شما اضطراب آور است. شاید حتی دلتان بخواهد جای او باشید تا درد نکشد.
اما به یاد داشته باشید که تیم پزشکی در کنار شماست. آن ها تمام تلاششان را می کنند تا نوزادتان هرچه زودتر بتواند بدون کمک نفس بکشد. این فرایند ممکن است زمان بر باشد، اما بالاخره آن روز می رسد که نوزادتان را بدون دستگاه های کمک تنفسی، در آغوش گرم خود به خانه خواهید برد.
اگر تجربه ای از مراقبت از نوزادی با دیسپلازی ریوی دارید، یا اگر سؤالی در این زمینه برایتان باقی مانده، لطفا آن را با ما و سایر مادران در میان بگذارید. دانسته های شما می تواند نجات بخش و آرامش بخش برای مادری دیگر باشد.
