دیستوشی شانه در نوزادان زمانی اتفاق می افتد که یکی از شانه ها یا هر دو شانه ی نوزاد هنگام زایمان طبیعی در لگن مادر گیر می کند و خروج نوزاد به سختی انجام می شود. این وضعیت یک موقعیت اضطراری زایمانی محسوب می شود، زیرا در صورت عدم واکنش سریع، ممکن است خطرهایی برای مادر و نوزاد ایجاد کند. با این حال، بیشتر نوزادانی که با این مشکل مواجه می شوند با اقدامات پزشکی مناسب، به سلامت به دنیا می آیند و بهبودی کامل پیدا می کنند.
جالب است بدانید واژه ی “دیستوشی” از دو بخش یونانی تشکیل شده است: “دیس” به معنی دشوار و “توکوس” به معنی زایمان، که در مجموع به معنای «زایمان سخت» است. در این مقاله در مورد این پدیده نادر به طور کامل توضیح خواهیم داد.
شیوع دیستوشی شانه در نوزادان
دیستوشی شانه در نوزادان یکی از موارد نادر زایمانی است. آمارها در منابع مختلف متفاوت است، زیرا در برخی شرایط، این مشکل بیش از حد یا کمتر از میزان واقعی تشخیص داده می شود.
به طور میانگین، بین 0/6 تا 1/4 درصد از نوزادانی که وزن تولد آن ها حدود 2/5 تا 4 کیلوگرم است دچار دیستوشی شانه می شوند. اما هرچه وزن نوزاد بیشتر باشد، احتمال وقوع این عارضه نیز افزایش پیدا می کند. در نوزادان با وزن بیش از 4 کیلوگرم، احتمال بروز دیستوشی شانه ممکن است تا 9 درصد هم برسد.
علائم و نشانه های دیستوشی شانه در نوزادان
شاید برایتان سؤال باشد که آیا می توان از قبل فهمید نوزاد دچار دیستوشی شانه خواهد شد؟
در واقع، هیچ علامت ظاهری یا نشانه ای قطعی برای پیش بینی این وضعیت وجود ندارد. گاهی ممکن است حتی مادران کاملا سالم و بدون عوامل خطر نیز با این عارضه مواجه شوند.
پزشک زنان معمولا پس از خروج سر نوزاد متوجه می شود که شانه ها گیر کرده اند. یکی از نشانه های مشخص در این زمان، حالتی است که سر نوزاد بیرون می آید ولی بلافاصله به سمت پایین و داخل بدن مادر برمی گردد. این حالت در پزشکی به عنوان “علامت لاک پشتی” (Turtle Sign) شناخته می شود، زیرا شبیه زمانی است که لاک پشت سر خود را به داخل لاک می برد.
علل بروز دیستوشی شانه در نوزادان
علت اصلی این عارضه، گیر کردن یکی یا هر دو شانه ی نوزاد پشت استخوان شرمگاهی مادر در حین زایمان طبیعی است. عوامل زیر می توانند خطر بروز این مشکل را افزایش دهند:
- وزن زیاد نوزاد (ماکروزومی جنینی): وقتی وزن نوزاد بیش از 4 کیلوگرم باشد، احتمال گیر کردن شانه ها بیشتر می شود.
- وضعیت نامناسب جنین: اگر نوزاد در هنگام زایمان در وضعیت غیرطبیعی قرار گرفته باشد، عبور از کانال زایمان دشوارتر می شود.
- کوچک بودن لگن مادر: گاهی اندازه یا شکل لگن مادر برای عبور نوزاد مناسب نیست.
- وضعیت نادرست بدن مادر در حین زایمان: اگر مادر در حالتی قرار داشته باشد که لگن فضای کافی برای حرکت نوزاد نداشته باشد، خطر دیستوشی افزایش پیدا می کند.
تشخیص دیستوشی شانه در نوزادان
پزشک متخصص زنان تنها زمانی می تواند تشخیص دهد که زایمان دچار دیستوشی شانه در نوزادان شده است که شرایط زیر هم زمان وجود داشته باشند:
- سر نوزاد متولد شده اما شانه ها از بدن مادر خارج نمی شوند.
- بیش از یک دقیقه از خروج سر گذشته ولی بدن نوزاد هنوز خارج نشده است.
- برای تولد کامل نوزاد، نیاز به مداخله پزشکی مانند تغییر وضعیت یا مانورهای خاص وجود دارد.
درمان و مدیریت دیستوشی شانه در نوزادان
در مواردی که مادر مبتلا به دیابت بارداری است یا نوزاد خیلی درشت تخمین زده می شود، پزشک ممکن است زایمان سزارین برنامه ریزی شده را توصیه کند تا از بروز دیستوشی شانه در نوزادان پیشگیری شود.
اما اگر قرار است زایمان طبیعی انجام شود، تیم پزشکی معمولا چک لیست ایمنی مخصوص دیستوشی شانه در نوزادان را آماده دارد. این چک لیست شامل اقداماتی است که باید در لحظه بروز این وضعیت انجام شود.
در صورت تشخیص دیستوشی شانه در نوزادان، اقدامات به سرعت در اتاق زایمان انجام می گیرد. تیم مامایی و پزشک ممکن است چندین روش مختلف را امتحان کنند تا یا موقعیت مادر تغییر داده شود یا شانه نوزاد جابه جا شود و راه خروج باز گردد.
روش های درمانی دیستوشی شانه در نوزادان و مانورهای مهم
یکی از ابزارهای آموزشی استاندارد که تیم درمان از آن برای مدیریت این وضعیت استفاده می کند، الگوی “HELPERR” است که شامل مراحل زیر است:
- H – درخواست کمک: پزشک فورا از سایر متخصصان، از جمله متخصص بیهوشی و نوزادان، کمک می خواهد.
- E – بررسی نیاز به برش پرینه (اپیزیوتومی): در صورت لزوم، برای بزرگ تر شدن دهانه واژن و تسهیل چرخش شانه نوزاد، برش کوچکی در ناحیه بین واژن و مقعد انجام می شود.
- L – بالا آوردن پاها (مانور مک روبرتس): مادر پاهایش را به شکم نزدیک می کند تا لگن بازتر شود.
- P – اعمال فشار روی شکم (فشار سوپراپوبیک): پزشک روی قسمت بالای استخوان شرمگاهی فشار می آورد تا شانه نوزاد بچرخد.
- E – مانور داخلی (چرخش داخل رحم): پزشک با دقت دست خود را وارد واژن می کند تا موقعیت نوزاد را اصلاح کند.
- R – خارج کردن بازوی پشتی (مانور ژاکومیه): با بیرون آوردن یکی از بازوهای نوزاد، عبور شانه ها آسان تر می شود.
- R – تغییر وضعیت مادر (مانور گاسکین): مادر روی دست ها و زانوهای خود قرار می گیرد تا فضای لگن بازتر شود.
در موارد بسیار شدید که هیچ یک از این روش ها نتیجه ندهد، ممکن است از روش های خاص تر استفاده شود، از جمله:
- شکستن ترقوه نوزاد: برای آزاد کردن شانه ها.
- مانور زاوانلی: بازگرداندن سر نوزاد به داخل رحم و انجام سزارین فوری.
- برش سمفیز (Symphysiotomy): ایجاد شکاف در غضروف بین استخوان های شرمگاهی برای باز شدن لگن.
عوارض دیستوشی شانه در نوزادان
دیستوشی شانه می تواند هم برای مادر و هم برای نوزاد پیامدهای خطرناکی داشته باشد.
عوارض احتمالی برای مادر:
- خونریزی شدید پس از زایمان
- پارگی شدید ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه)
- ایجاد فیستول رکتوواژینال (اتصال غیرطبیعی بین واژن و روده)
- پارگی رحم در حین زایمان
- جدا شدن استخوان های شرمگاهی از هم
عوارض دیستوشی شانه در نوزادان برای نوزاد
شایع ترین عارضه ی دیستوشی شانه در نوزادان، آسیب شبکه بازویی (Brachial Plexus Palsy) است.
شبکه بازویی مجموعه ای از اعصاب است که از نخاع در ناحیه گردن نوزاد منشأ می گیرد و تا بازو امتداد دارد. این اعصاب مسئول کنترل حرکت و حس در شانه، بازو و دست نوزاد هستند.
وقتی در زمان زایمان این اعصاب تحت کشش یا فشار شدید قرار بگیرند، ممکن است نوزاد دچار ضعف یا فلج در شانه و بازوی آسیب دیده شود.
علاوه بر این مورد، سایر عوارض احتمالی دیستوشی شانه در نوزادان عبارتند از:
- شکستگی ترقوه یا بازوی فوقانی نوزاد: در حین زایمان ممکن است استخوان ترقوه یا بازوی نوزاد بر اثر فشار زیاد دچار شکستگی شود.
- سندروم هورنر (Horner’s Syndrome): یک اختلال نادر عصبی است که ممکن است روی عضلات صورت و حرکات چشم نوزاد اثر بگذارد.
- فشار روی بند ناف: در برخی موارد، بند ناف بین بازوی نوزاد و استخوان لگن مادر گیر می افتد. این وضعیت می تواند باعث کاهش اکسیژن و جریان خون نوزاد شود. اگرچه این اتفاق بسیار نادر است، اما در صورت وقوع می تواند منجر به آسیب مغزی یا حتی مرگ نوزاد گردد.
نکته مهم این است که بیشتر این آسیب ها با درمان به موقع و مراقبت فیزیوتراپی مناسب قابل بهبودند و اثرات دائمی بر جای نمی گذارند.
پیش آگهی و روند بهبودی نوزادان مبتلا به دیستوشی شانه
خبر خوب این است که طبق پژوهش ها، حدود نیمی از نوزادان مبتلا به دیستوشی شانه تا سن سه ماهگی به بهبودی کامل می رسند.
در سن هجده ماهگی نیز بیش از 80 درصد این نوزادان عملکرد طبیعی دارند و بدون محدودیت رشد می کنند.
اگر نوزاد شما دچار آسیب شبکه بازویی شده باشد، معمولا پیش آگهی آن مثبت است.
اما در برخی موارد ممکن است نوزاد در حرکات ظریف، مثل گرفتن اشیا یا بالا بردن بازو، کمی دچار محدودیت موقتی شود.
آمارها نشان می دهند که بیش از 90 درصد این آسیب ها ظرف شش تا دوازده ماه برطرف می شوند و تنها کمتر از 10 درصد منجر به آسیب دائمی می گردند.
اگر در یکی از زایمان های پیشین خود نوزادی با دیستوشی شانه داشته اید، احتمال تکرار آن در زایمان های بعدی حدود 15 درصد افزایش می یابد. بنابراین، در صورتی که تصمیم به بارداری مجدد دارید، حتما این موضوع را با متخصص زنان خود در میان بگذارید تا تصمیم مناسب تری در مورد نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) گرفته شود.
همچنین، اگر به دلیل دیستوشی شانه زایمان سزارین انجام داده اید، زایمان طبیعی پس از سزارین (VBAC) برای شما توصیه نمی شود، زیرا ممکن است خطر تکرار این وضعیت افزایش یابد.
عوامل خطر ابتلا به دیستوشی شانه در نوزادان
دیستوشی شانه ممکن است در هر بارداری و حتی در نوزادانی با وزن طبیعی اتفاق بیفتد.
اما وجود برخی عوامل خطر می تواند احتمال بروز دیستوشی شانه در نوزادان را بیشتر کند:
- دیابت بارداری یا دیابت پیش از بارداری: در مادران دیابتی احتمال تولد نوزاد درشت جثه بیشتر است. حدود 20 درصد از این مادران نوزادی با وزن بیش از 4 کیلوگرم به دنیا می آورند.
- ماکروزومی جنینی: نوزادانی که وزن تولدشان بیش از 4 کیلوگرم است، در معرض خطر بالاتری هستند.
- سابقه دیستوشی شانه در بارداری قبلی
- چندقلوزایی (دوقلو یا بیشتر)
- افزایش بیش از حد وزن در دوران بارداری یا چاقی پیش از بارداری
- قد کوتاه مادر یا شکل غیرطبیعی لگن
- سن بالای 35 سال
- زایمان بعد از تاریخ مقرر (پس از موعد)
علاوه بر این، برخی شرایط در حین زایمان نیز می توانند خطر دیستوشی شانه در نوزادان را افزایش دهند، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده از وسایل کمکی زایمان مانند وکیوم یا فورسپس
- مصرف داروی اکسی توسین برای تحریک انقباضات
- دریافت بی حسی اپیدورال
- طولانی شدن بیش از حد مرحله اول زایمان (انقباضات)
- طولانی یا کوتاه شدن غیرطبیعی مرحله دوم زایمان (مرحله فشار)
- استفاده نادرست از مانورهای فیزیکی یا اعمال فشار زیاد در حین زایمان
چگونه می توان از دیستوشی شانه در نوزادان پیشگیری کرد؟
اگرچه در بیشتر موارد نمی توان از بروز دیستوشی شانه در نوزادان پیشگیری کرد، اما رعایت چند نکته می تواند خطر آن را کاهش دهد:
- کنترل دیابت بارداری: اندازه گیری منظم قند خون و رعایت رژیم غذایی متعادل در دوران بارداری بسیار مهم است.
- حفظ وزن سالم در دوران بارداری: افزایش وزن بیش از حد می تواند خطر ماکروزومی جنینی را بالا ببرد.
- مشورت با پزشک درباره القای زایمان: اگر بارداری از موعد گذشته، ممکن است زایمان زودتر از موعد طبیعی پیشنهاد شود.
- بررسی احتمال نیاز به سزارین: در صورتی که نوزاد خیلی درشت باشد، انجام سزارین می تواند از بروز دیستوشی جلوگیری کند.
- پرهیز از داروهای غیرضروری در حین زایمان، مانند اپیدورال، در صورت امکان.
سخنی از نی نی تینی
به گفته ی پزشکان، دیستوشی شانه در نوزادان گرچه یک وضعیت اضطراری است، اما بسیار نادر محسوب می شود.
اگر در دوران بارداری هستید و درباره این موضوع نگرانید، بهتر است به تیم درمان خود اعتماد کنید. متخصصان زنان و مامایی برای برخورد با چنین شرایطی آموزش دیده اند و می دانند چگونه نوزاد را با کمترین خطر به دنیا بیاورند.
در لحظه ی زایمان، حفظ آرامش و پیروی از دستورات پزشک، مهم ترین کاری است که مادر می تواند انجام دهد تا زایمان ایمن و موفقی داشته باشد.
اگر شما یا اطرافیانتان تجربه ای از زایمان با دیستوشی شانه (Shoulder Dystocia) داشته‌اید، لطفا تجربه تان را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. تجربه شما می‌تواند به مادران باردار دیگر کمک کند تا با آگاهی و آمادگی بیشتری وارد زایمان شوند.
همچنین اگر پرسشی درباره عوارض، پیشگیری یا درمان دیستوشی شانه دارید، می‌توانید آن را مطرح کنید تا در کوتاه ترین زمان پاسخ داده شود.
