دیستوشی شانه یک عارضه در حین زایمان طبیعی است که در آن یکی یا هر دو شانه نوزاد در کانال زایمان گیر می کنند و باعث اختلال در خروج او می شود. این وضعیت هیچ نشانه ای از قبل ندارد و امکان پیشگیری از آن وجود ندارد. از جمله عوامل مؤثر در بروز آن می توان به اندازه بزرگ نوزاد، کوچکی لگن مادر یا وضعیت نامناسب جنین در رحم اشاره کرد. در موارد شدید، دیستوشی شانه می تواند منجر به عوارضی مانند آسیب های عصبی در نوزاد شود.
دیستوشی شانه چیست؟
دیستوشی زمانی اتفاق می افتد که یکی یا هر دو شانه نوزاد حین زایمان طبیعی در لگن مادر گیر کند. اصطلاح *دیستوشی* از دو واژه یونانی *dys* (به معنی دشوار) و *tokos* (به معنی زایمان) گرفته شده است.
دیستوشی یک وضعیت اورژانسی پزشکی محسوب می شود. هرچند بیشتر نوزادانی که با این مشکل روبه رو می شوند در نهایت به سلامت به دنیا می آیند، اما این عارضه می تواند عوارض جدی برای مادر و نوزاد به همراه داشته باشد.
دیستوشی شانه چقدر شایع است؟
دیستوشی عارضه ای نادر است، اما میزان وقوع آن به عوامل مختلفی بستگی دارد. آمارها در این زمینه متفاوت است، زیرا گاهی بیش از حد یا کمتر از واقعیت تشخیص داده می شود.
شیوع این عارضه با وزن نوزاد در زمان تولد ارتباط دارد.
- در نوزادانی که وزن آن ها بین ۲.۵ تا ۴ کیلوگرم است، احتمال وقوع بین ۰.۶٪ تا ۱.۴٪ است.
- در نوزادانی که وزنشان بیش از ۴ کیلوگرم باشد، احتمال آن بین ۵٪ تا ۹٪ افزایش می یابد.
علائم دیستوشی شانه
دیستوشی شانه معمولا هیچ نشانه ای از قبل ندارد و پیش بینی آن دشوار است. برخی عوامل خطر ممکن است احتمال وقوع آن را افزایش دهند، اما در بسیاری از موارد این عارضه بدون هشدار رخ می دهد.
پزشک معمولا پس از خروج سر نوزاد متوجه این مشکل می شود. یکی از نشانه های کلیدی دیستوشی “علامت لاک پشت” (*Turtle Sign*) است. در این حالت، سر نوزاد پس از خروج، دوباره به سمت داخل و ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه) عقب می رود.
دلایل دیستوشی شانه
دیستوشی زمانی رخ می دهد که یکی یا هر دو شانه نوزاد پشت استخوان لگن مادر گیر کند. برخی عوامل که ممکن است منجر به این وضعیت شوند عبارت اند از:
- ماکروزومی جنین: وزن نوزاد در زمان تولد بیش از ۴ کیلوگرم باشد.
- وضعیت نامناسب نوزاد: نوزاد در موقعیت درستی برای زایمان طبیعی قرار نداشته باشد.
- اندازه لگن مادر: اگر خروجی لگن مادر بیش از حد کوچک باشد، احتمال دیستوشی شانه افزایش می یابد.
- پوزیشن های زایمان: برخی حالت های نامناسب مادر هنگام زایمان می توانند فضای لگن را کاهش دهند و باعث گیر کردن شانه های نوزاد شوند.
تشخیص دیستوشی شانه
پزشک متخصص زنان و زایمان در صورتی دیستوشی را تشخیص می دهد که سه شرط زیر برقرار باشد:
- سر نوزاد متولد شده، اما مادر قادر به زایمان شانه ها نیست.
- حداقل یک دقیقه از خروج سر نوزاد گذشته باشد، اما بدن او هنوز خارج نشده باشد.
- برای تولد موفقیت آمیز نوزاد، نیاز به مداخله پزشکی وجود داشته باشد.
چگونه دیستوشی شانه درمان می شود؟
در صورتی که دیابت داشته باشید یا جنین بیش از حد بزرگ باشد، متخصص زنان ممکن است سزارین را توصیه کند.
اگر در معرض خطر دیستوشی شانه هستید و زایمان طبیعی دارید، تیم پزشکی یک چک لیست ایمنی آماده خواهد داشت. این چک لیست شامل اقداماتی است که باید در صورت وقوع دیستوشی انجام شوند.
در صورتی که پزشک شما در حین زایمان، دیستوشی را تشخیص دهد، اقدامات درمانی با سرعت انجام خواهند شد. تیم پزشکی ممکن است چندین مانور مختلف را امتحان کند، از جمله تغییر وضعیت شما برای افزایش فضای لگنی یا تنظیم موقعیت جنین برای تسهیل خروج شانه ها.
یکی از ابزارهای استاندارد برای درمان دیستوشی شانه، روش HELPERR است که شامل موارد زیر می شود:
H (کمک گرفتن)
پزشک درخواست کمک می کند. او از چک لیست ایمنی استفاده کرده و سایر متخصصان مانند متخصص بیهوشی، نوزادان و تیم زایمان را فرا می خواند. تجهیزات لازم به اتاق زایمان آورده می شود.
E (ارزیابی برای اپیزیوتومی)
پزشک بررسی می کند که آیا نیاز به برش پرینه (اپیزیوتومی) برای کمک به زایمان وجود دارد یا خیر. این کار فقط در صورتی انجام می شود که برای اجرای مانورهای چرخشی ضروری باشد.
L (قرار دادن پاها)
پزشک ممکن است از مانور مک روبرتس استفاده کند که در آن شما باید ران های خود را به سمت شکم فشار دهید. این حرکت به صاف شدن و چرخش لگن کمک می کند.
P (فشار دادن)
پزشک ممکن است از فشار بالای عانه استفاده کند که شامل اعمال فشار روی شکم، درست بالای استخوان عانه، برای چرخاندن شانه ی جنین است.
E (مانورهای داخلی)
پزشک ممکن است از مانورهای چرخشی داخلی استفاده کند که شامل تلاش برای چرخاندن جنین با دست در داخل واژن است.
R (خارج کردن بازوی خلفی)
پزشک ممکن است مانور ژاکمیه را اجرا کند که شامل خارج کردن یکی از بازوهای جنین از کانال زایمان برای ایجاد فضای بیشتر است.
R (چرخاندن مادر)
پزشک ممکن است از مانور گاسکین استفاده کند که در آن شما را به وضعیت چهار دست و پا (روی دست ها و زانوها) قرار می دهد تا موقعیت جنین اصلاح شود.
در موارد شدید که هیچ یک از این تکنیک ها موثر نباشند، ممکن است روش های زیر انجام شوند:
- شکستن استخوان ترقوه: پزشک ممکن است استخوان ترقوه ی جنین را بشکند تا شانه ها آزاد شوند.
- مانور زاوانلی: پزشک ممکن است سر جنین را دوباره به داخل رحم برگرداند و سزارین انجام دهد.
- سیمفیسیوتومی: ایجاد برشی در غضروف بین استخوان های لگن برای افزایش فضای خروجی.
عوارض دیستوشی شانه
دیستوشی می تواند عوارضی برای مادر و نوزاد ایجاد کند.
عوارض دیستوشی برای مادر
- خونریزی شدید پس از زایمان
- پارگی شدید پرینه (بین واژن و مقعد)
- فیستول رکتوواژینال (اتصال غیرطبیعی بین واژن و رکتوم)
- پارگی رحم
- جدایی استخوان های لگن
عوارض دیستوشی برای نوزاد
شایع ترین عارضه در نوزادان فلج شبکه بازویی است. شبکه بازویی مجموعه ای از اعصاب است که از نخاع گردن تا بازو امتداد دارند و مسئول کنترل حرکت و احساس در شانه، بازو و دست هستند. آسیب به این اعصاب می تواند منجر به ضعف یا فلج موقتی یا دائمی شود. سایر عوارض شامل موارد زیر هستند:
- شکستگی ترقوه یا بازو
- سندرم هورنر (یک اختلال نادر که بر چشم ها و صورت تأثیر می گذارد)
- فشردگی بند ناف که در موارد نادر می تواند جریان خون و اکسیژن را قطع کرده و منجر به آسیب مغزی یا حتی مرگ شود.
عوامل خطرناک منجر به دیستوشی شانه
دیستوشی می تواند در هر بارداری رخ دهد، اما برخی عوامل خطر احتمال وقوع آن را افزایش می دهند که عبارتند از:
- دیابت بارداری یا دیابت از قبل موجود (که باعث افزایش وزن جنین می شود)
- ماکروزومی (وزن بالای ۴ کیلوگرم)
- سابقه دیستوشی شانه در بارداری های قبلی
- چندقلوزایی
- اضافه وزن مادر در دوران بارداری
- کوتاهی قد مادر
- اختلالات لگنی
- سن بالای ۳۵ سال
- زایمان پس از موعد مقرر
عوامل خطرناک در حین زایمان شامل موارد زیر هستند:
- القای زایمان با اکسی توسین
- استفاده از اپیدورال
- مرحله اول طولانی زایمان (مرحله انقباضات)
- مرحله دوم طولانی زایمان (مرحله فشار آوردن)
- استفاده از وکیوم یا فورسپس در زایمان طبیعی
پیشگیری از دیستوشی شانه
دیستوشی در بیشتر موارد غیرقابل پیشگیری است. اما برای کاهش خطر می توان اقدامات زیر را انجام داد:
- کنترل دیابت بارداری
- حفظ وزن مناسب در دوران بارداری
- مشورت با پزشک درباره القای زایمان
- در نظر گرفتن سزارین در صورت داشتن نوزاد بزرگ
- اجتناب از برخی داروهای زایمان مانند اپیدورال
آینده نوزادانی که دچار دیستوشی شانه می شوند
تحقیقات نشان داده اند که ۵۰٪ نوزادان مبتلا به دیستوشی تا ۳ ماهگی کاملا بهبود می یابند و ۸۲٪ تا ۱۸ ماهگی هیچ مشکلی ندارند.
در صورتی که نوزاد دچار آسیب شبکه بازویی شده باشد، معمولا مشکلی برای وی به وچجود نمی آید، اما برخی از نوزادان ممکن است در مهارت های حرکتی ظریف دچار مشکل شوند. بیش از ۹۰٪ از این آسیب ها در عرض ۶ تا ۱۲ ماه بهبود می یابند و تنها کمتر از ۱۰٪ منجر به آسیب دائمی می شوند.
اگر در بارداری قبلی دچار دیستوشی شده باشید، احتمال تکرار آن در بارداری های آینده ۱۵٪ افزایش می یابد. در صورتی که در زایمان قبلی به دلیل دیستوشی سزارین شده باشید، زایمان طبیعی بعد از سزارین (VBAC) توصیه نمی شود.
سخنی از نی نی تینی
دیستوشی شانه یکی از عوارض نادر زایمان است. طبیعی است که نگرانی هایی درباره مشکلات احتمالی هنگام زایمان داشته باشید، اما به یاد داشته باشید که این شرایط نادر هستند و تیم پزشکی برای مدیریت آن آموزش دیده است. در صورت بروز چنین عارضه ای، حفظ آرامش و اعتماد به پزشکان مهم ترین کاری است که می توانید انجام دهید. آنها تمام تلاش خود را خواهند کرد تا نوزاد شما را بدون عوارض طولانی مدت به دنیا بیاورند.
