خون در ادرار کودکان

آشنایی با خون در ادرار کودکان

وجود خون در ادرار که در علم پزشکی هماچوری (Hematuria) نام دارد، یکی از نگرانی های شایع والدین است. گاهی والدین در پوشک یا ظرف ادرار کودک متوجه رنگ قرمز یا تیره ادرار می شوند و تصور می کنند خون وجود دارد. در بسیاری از موارد، خون در ادرار کودکان مشکل موقتی و بی خطر است، اما در برخی شرایط می تواند نشانه بیماری مهم تری باشد و باید بررسی شود.

خون ممکن است از یکی از بخش های دستگاه ادراری وارد ادرار شود، از جمله:

• کلیه ها: که وظیفه تصفیه خون و تولید ادرار را دارند.
• حالب ها: لوله هایی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند.
• مثانه: جایی که ادرار در آن ذخیره می شود.
• مجرای ادرار (پیشابراه): لوله ای که ادرار را از مثانه به بیرون از بدن می برد.

علائم و نشانه های خون در ادرار کودکان

علائم هماچوری در کودکان بسته به علت آن متفاوت است. برخی از کودکان هیچ نشانه ی خاصی ندارند، در حالی که بعضی دیگر ممکن است دچار درد یا تغییر در رنگ ادرار شوند.

نشانه های شایع شامل موارد زیر هستند:

• تغییر رنگ ادرار: ادرار ممکن است صورتی، قرمز یا شبیه رنگ چای یا نوشابه تیره شود.
• درد هنگام ادرار: کودک ممکن است هنگام ادرار احساس سوزش یا درد داشته باشد.
• احساس تکرر ادرار: کودک ممکن است مدام بخواهد به دستشویی برود.
• درد شکم یا پهلو: در ناحیه زیر شکم، پهلو یا کمر ممکن است درد وجود داشته باشد.
• علائم عمومی: تهوع، استفراغ، تب یا لرز گاهی همراه با خون در ادرار دیده می شود.
• بدون علامت: گاهی اوقات هماچوری در کودکان کاملا بدون علامت است و فقط در آزمایش ادرار مشخص می شود.

توجه: هر تغییر در رنگ ادرار به معنی وجود خون نیست. برخی غذاها مانند چغندر، ریواس، توت سیاه یا داروها و رنگ های خوراکی می توانند رنگ ادرار را تغییر دهند. در صورت تردید، حتما با پزشک اطفال مشورت کنید.

انواع هماچوری در کودکان

1. هماچوری قابل مشاهده (خون آشکار در ادرار):
   در این حالت، رنگ قرمز یا قهوه ای ادرار با چشم دیده می شود. حتی مقدار کمی خون می تواند باعث تغییر رنگ واضح ادرار شود. اگر ادرار حاوی مقدار زیاد خون یا لخته باشد، باید فورا به پزشک مراجعه کرد، چون ممکن است وضعیت اورژانسی باشد.
2. هماچوری میکروسکوپی:
   در این نوع، ادرار ظاهرا طبیعی به نظر می رسد اما در بررسی آزمایشگاهی (زیر میکروسکوپ) خون مشاهده می شود. بسیاری از کودکان سالم ممکن است گهگاه هماچوری میکروسکوپی داشته باشند که اغلب خودبه خود برطرف می شود.

دلایل خون در ادرار کودکان

دلایل زیادی می تواند باعث هماچوری در کودکان شود. شایع ترین علل عبارتند از:

• ورزش سنگین: فعالیت بدنی شدید می تواند باعث خونریزی موقت از کلیه ها شود.
• عفونت های دستگاه ادراری: به ویژه در دختران شایع است و معمولا با سوزش ادرار و تب همراه است.
• افزایش کلسیم در ادرار (هایپرکلسیوری): ممکن است بدون وجود سنگ کلیه هم موجب خون در ادرار شود.
• سنگ کلیه: در برخی کودکان تشکیل سنگ موجب درد شدید پهلو و وجود خون در ادرار می شود.
• آسیب یا ضربه به کلیه یا دستگاه ادراری: مثلا هنگام ورزش یا افتادن.
• مشکلات مادرزادی در دستگاه ادراری: انسداد یا ناهنجاری ساختاری در کلیه یا مجاری می تواند عامل باشد.
• بیماری های ژنتیکی: مانند سندرم آلپورت، بیماری کلیه پلی کیستیک (کیست های متعدد کلیوی) یا کم خونی داسی شکل.
• التهاب کلیه (گلومرولونفریت): بیماری هایی مانند نفروپاتی IgA (شایع ترین نوع التهاب کلیه در کودکان که باعث خون در ادرار می شود).
• هماچوری با علت نامشخص (ایدیوپاتیک): در برخی موارد هیچ علت خاصی یافت نمی شود. این نوع ممکن است در خانواده ها تکرار شود و معمولا بدون نیاز به درمان، فقط نیاز به پیگیری دوره ای دارد.

هرچند بسیار نادر است، اما در موارد استثنایی، تومورهای کلیوی در کودکان نیز ممکن است سبب خون در ادرار شوند.

عوارض احتمالی خون در ادرار کودکان

در بیشتر موارد، هماچوری بی خطر است، اما در برخی شرایط می تواند نشانه ای از خطر باشد.

• وجود لخته یا خون زیاد در ادرار: ممکن است باعث انسداد خروج ادرار از مثانه شود.
• خونریزی شدید: در موارد نادر می تواند منجر به افت فشار خون یا شوک شود.
• درمان نشدن علت اصلی: در صورت بی توجهی به عامل زمینه ای، ممکن است کلیه ها دچار آسیب شوند.

تشخیص خون در ادرار کودکان چگونه است؟

پزشک بر اساس علائم کودک و نتیجه آزمایش ها علت را مشخص می کند.

آزمایش های ادرار

• آزمایش کامل ادرار (Urinalysis): با نوار مخصوص رنگی بررسی می شود و در صورت مشکوک بودن، زیر میکروسکوپ تأیید می گردد.
• کشت ادرار: برای تشخیص عفونت های باکتریایی ادراری.
• بررسی کلسیم در ادرار: برای تشخیص هایپرکلسیوری و احتمال تشکیل سنگ کلیه.
• بررسی پروتئین در ادرار: وجود پروتئین همراه خون معمولا نشان دهنده مشکل در کلیه است.

آزمایش های خون

• کراتینین سرم: برای بررسی عملکرد کلیه ها.
• شمارش کامل سلول های خونی (CBC): برای تشخیص کم خونی یا عفونت.
• بررسی پروتئین های مکمل (Complement): برای تشخیص برخی بیماری های التهابی کلیه.

تصویربرداری و سایر تست ها

• سونوگرافی کلیه و مثانه: روشی بدون درد که با امواج صوتی، وجود سنگ، کیست یا تومور را بررسی می کند.
• بیوپسی کلیه: در موارد مشکوک به آسیب فیلترهای کلیوی، نمونه کوچکی از بافت گرفته می شود.
• سیستوسکوپی: روشی تخصصی برای مشاهده مثانه و مجرای ادرار با دوربین باریک. در کودکان کمتر انجام می شود و فقط در موارد خاص ضروری است.

درمان خون در ادرار کودکان چگونه امکان پذیر است؟

درمان بستگی به علت اصلی دارد و همیشه نیاز به دارو ندارد.

• عفونت های ادراری: با آنتی بیوتیک درمان می شوند.
• افزایش کلسیم در ادرار: کاهش مصرف نمک، نوشیدن آب بیشتر و گاهی داروهای مخصوص توصیه می شود.
• بیماری های التهابی کلیه: درمان شامل داروهای ضدالتهاب یا استروئیدها و گاهی داروهای کنترل کننده فشار خون (مثل مهارکننده های ACE یا ARB) است.
• سنگ کلیه: برخی سنگ ها خودبه خود دفع می شوند، اما در مواردی که باعث درد یا عفونت شوند، باید خارج گردند.

اگر علت مشخص نشود، معمولا نیاز به درمان خاصی نیست ولی پیگیری سالانه با آزمایش ادرار برای اطمینان از سلامت کلیه ها توصیه می شود.

نکات و توصیه هایی برای والدین

برخی مواد غذایی یا داروها ممکن است رنگ ادرار را تغییر دهند و باعث اشتباه در تشخیص شوند:

• غذاها: چغندر، ریواس، توت سیاه، یا گیاه سنا.
• رنگ های خوراکی قرمز: مانند رنگ خوراکی شماره 40.
• داروها: ایبوپروفن، مکمل آهن، نیتروفورانتوئین، فن آزوپیریدین، ریفامپین و ویتامین B12 سنتتیک (هیدروکوبالامین).

پرسش هایی که می توانید از پزشک بپرسید:

• آیا در معاینه سالانه کودک، ادرار او از نظر وجود خون بررسی می شود؟
• اگر در ادرار کودک خون دیده شد، هر چند وقت یک بار باید آزمایش تکرار شود؟
• در فاصله ی بین ویزیت ها، به چه علائمی باید دقت کنم؟
• برای دختران نوجوان، چند روز پس از پایان قاعدگی باید برای آزمایش ادرار اقدام کرد تا نتیجه دقیق باشد؟

سخنی از نی نی تینی

وجود خون در ادرار کودکان همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست، اما نادیده گرفتن آن نیز درست نیست. مراجعه به پزشک اطفال یا متخصص کلیه کودکان (نفرولوژیست) به تشخیص سریع و پیشگیری از مشکلات احتمالی کمک می کند. نوشیدن آب کافی، پرهیز از مصرف زیاد نمک، و مراجعه منظم به پزشک از مهم ترین راه های مراقبت از سلامت کلیه های کودک هستند.