خونریزی داخل بطنی در نوزادان (IVH) نوعی خونریزی است که در نواحی پر از مایع مغز نوزاد (بطن های مغزی) اتفاق می افتد. این وضعیت بیشتر در نوزادانی دیده می شود که زودتر از موعد به دنیا آمده اند و نارس هستند.
علت خونریزی داخل بطنی در نوزادان چیست؟
نوزادانی که بیش از 10 هفته زودتر از زمان طبیعی متولد می شوند، در بالاترین خطر ابتلا به این نوع خونریزی قرار دارند. هر چه نوزاد نارس تر و وزن او کمتر باشد، احتمال بروز این مشکل بیشتر است. چرا؟
زیرا رگ های خونی مغز در نوزادان نارس هنوز کاملا تکامل نیافته اند و بسیار شکننده هستند. این رگ ها معمولا در 10 هفته پایانی بارداری قوی تر می شوند. به همین دلیل، نوزادانی که پیش از این مرحله به دنیا می آیند، در معرض خونریزی مغزی قرار دارند.
عوامل تشدیدکننده IVH در نوزادان نارس شامل موارد زیر است:
- سندرم زجر تنفسی نوزاد (مشکلات تنفسی بعد از تولد)
- نوسانات شدید فشار خون
- وجود مشکلات یا بیماری های دیگر در هنگام تولد
حتی برخی نوزادان نارس که به ظاهر سالم هستند نیز ممکن است دچار این خونریزی شوند. گرچه در موارد نادری، IVH ممکن است در نوزادان کامل نیز دیده شود، اما این اتفاق بسیار کم رخ می دهد.
خونریزی داخل بطنی در نوزادان معمولا در بدو تولد وجود ندارد. این مشکل بیشتر در چند روز اول زندگی نوزاد بروز می کند. حتی اگر نوزاد خیلی زود به دنیا آمده باشد، این وضعیت پس از یک ماهگی نادر است.
درجه بندی شدت خونریزی داخل بطنی در نوزادان
پزشکان برای توصیف شدت خونریزی داخل بطنی در نوزادان از درجه های 1 تا 4 استفاده می کنند:
- درجه 1 و 2: در این درجات خونریزی خفیف است و در اکثر مواقع مشکل خاصی در آینده ایجاد نمی کنند. درجه 1 به نام “خونریزی ژرمینال ماتریکس” نیز شناخته می شود.
- درجه 3 و 4: در این درجات خونریزی شدیدتر است. در درجه 3، خون به بطن فشار وارد می کند، و در درجه 4، مستقیما با بافت مغز درگیر می شود که به آن خونریزی داخل پارانشیمی هم گفته می شود. در این درجات ممکن است لخته های خونی تشکیل شده و جریان مایع مغزی نخاعی را مسدود کنند که در نهایت به تجمع مایع در مغز (هیدروسفالی در نوزادان) می انجامد.
علائم خونریزی داخل بطنی در نوزادان
در برخی نوزادان، هیچ علامت مشخصی وجود ندارد. اما در نوزادان نارس، علائم شایع تر هستند. برخی از نشانه هایی که ممکن است دیده شوند عبارتند از:
- وقفه در تنفس (آپنه نوزادی): توقف های کوتاه در تنفس که ممکن است چندین بار در روز رخ دهد
- تغییرات در فشار خون و ضربان قلب: نوسان های شدید یا غیرعادی
- کاهش تون عضلانی: شل بودن اندام ها یا ناتوانی در حفظ وضعیت طبیعی بدن
- کاهش واکنش های رفلکسی: مثل ضعیف بودن واکنش مکیدن یا گریه
- خواب آلودگی: شدید یا بیش از حد معمول
- بی حالی: کاهش سطح هوشیاری (لتارژی)
- ضعف در عمل مکیدن شیر: که می تواند مانع تغذیه مناسب نوزاد شود
- تشنج: تشنج یا حرکات غیرطبیعی دیگر
توجه داشته باشید که این علائم می توانند به دلایل دیگری هم ایجاد شوند، اما در نوزاد نارس همیشه باید احتمال IVH را مدنظر داشت.
آزمایش ها و روش های تشخیص خونریزی داخل بطنی در نوزادان
برای تشخیص خونریزی داخل بطنی (IVH)، معمولا از سونوگرافی مغز استفاده می شود، به ویژه در نوزادان نارس.
- همه نوزادانی که پیش از هفته 30 بارداری متولد می شوند، باید در یکی دو روز اول زندگی تحت سونوگرافی مغز قرار گیرند.
- نوزادان متولدشده بین هفته 30 بارداری تا هفته 34 بارداری نیز ممکن است در صورتی که علائم IVH داشته باشند، نیاز به سونوگرافی مغز داشته باشند.
در برخی موارد، یک سونوگرافی دوم هم انجام می شود، آن هم زمانی که نوزاد به تاریخ تقریبی زایمان (موعد زایمان اصلی) می رسد. این بررسی برای پیگیری وضعیت مغز و اطمینان از عدم پیشرفت خونریزی یا بروز مشکلات بعدی انجام می شود.
سونوگرافی مغز از طریق ملاج نوزاد (نقطه نرم روی جمجمه) انجام می شود، چون در نوزادان این ناحیه هنوز بسته نشده و امکان مشاهده ساختارهای داخلی مغز را فراهم می کند.
درمان خونریزی داخل بطنی در نوزادان
در حال حاضر، راهی برای توقف مستقیم خونریزی داخل بطنی (IVH) در نوزادان وجود ندارد. بنابراین، تمرکز تیم پزشکی بر پایدار نگه داشتن وضعیت نوزاد و درمان علائم و عوارض احتمالی است.
اقدامات درمانی رایج شامل موارد زیر است:
- تزریق خون: در مواردی که نوزاد دچار افت فشار خون یا کاهش تعداد سلول های خونی شود، ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشد تا سطح فشار خون و تعداد گلبول های قرمز به حالت طبیعی بازگردد.
- تخلیه مایع اضافی مغز: اگر مایع مغزی نخاعی (CSF) به مقدار زیادی تجمع یابد و باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود، ممکن است نیاز به تخلیه مایع از طریق کشیدن مایع نخاعی (لومبار پونکچر یا spinal tap) وجود داشته باشد. این کار برای کاهش فشار روی مغز انجام می شود.
- نیاز به جراحی: اگر تخلیه مایع با روش های موقت کافی نباشد، ممکن است نیاز به جراحی برای کارگذاری شنت (لوله تخلیه درون مغز) وجود داشته باشد. این شنت کمک می کند تا مایع اضافی به طور مداوم از مغز تخلیه شود و از ایجاد هیدروسفالی (تجمع بیش از حد مایع در مغز) جلوگیری گردد.
پیش آگهی نوزاد مبتلا به خونریزی داخل بطنی
میزان بهبودی و آینده نوزاد مبتلا به IVH (خونریزی داخل بطنی) بستگی زیادی به موارد زیر دارد:
- میزان نارس بودن نوزاد
- شدت (درجه) خونریزی مغزی
پیش آگهی بر اساس درجه خونریزی:
- در خونریزی های درجه 1 و 2 (خفیف): کمتر از نیمی از نوزادان دچار عوارض بلندمدت می شوند. این نوع خونریزی معمولا تأثیر دائمی ندارد و بسیاری از نوزادان بدون مشکل رشد می کنند.
- در درجه های 3 و 4 (شدید): احتمال ایجاد آسیب های عصبی، تأخیرهای رشد و مشکلات حرکتی بالا است. در این گروه، تا یک سوم نوزادان ممکن است در اثر عوارض ناشی از خونریزی شدید جان خود را از دست بدهند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
نوزادانی که دچار خونریزی داخل بطنی (IVH) شده اند و برای تخلیه مایع مغزی نخاعی از شانت مغزی استفاده می کنند، نیاز به مراقبت و توجه ویژه دارند.
علائمی که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند:
- تغییرات عصبی ناگهانی (مانند خواب آلودگی بیش از حد، بی حالی، حرکات غیرطبیعی یا تشنج)
- تب بدون علت مشخص
- نشانه هایی از انسداد شانت یا عفونت
اگر نوزادی که دارای شانت مغزی است دچار یکی از این علائم شد، باید فورا به پزشک مراجعه شود؛ زیرا ممکن است لوله شانت دچار انسداد یا آلودگی شده باشد.
پیگیری های پس از ترخیص:
اکثر بخش های مراقبت ویژه نوزادان (NICU) در بیمارستان ها، برای کودکانی که سابقه خونریزی داخل بطنی داشته اند، برنامه ای برای پیگیری وضعیت رشد و تکامل نوزاد تا 3 سالگی دارند. در این بازه، نوزاد به طور منظم توسط پزشک متخصص بررسی می شود تا:
- رشد مغزی، حرکتی و زبانی او تحت نظر باشد
- در صورت مشاهده تأخیر در رشد، مداخلات درمانی زودهنگام آغاز شود
پیشگیری از خونریزی داخل بطنی در نوزادان
پیشگیری از خونریزی داخل بطنی در نوزادان به ویژه نوزادان نارس، بسیار اهمیت دارد. اقدامات زیر می تواند به کاهش خطر این مشکل کمک کند:
مراقبت های پیش از زایمان
- استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی برای مادران بارداری که احتمال زایمان زودرس دارند، بسیار مؤثر است. این داروها باعث می شوند رگ های خونی مغز نوزاد مقاوم تر شوند و خطر خونریزی کاهش یابد.
- برخی مادران که داروهای رقیق کننده خون یا داروهایی که بر انعقاد خون تأثیر دارند مصرف می کنند، باید ویتامین K دریافت کنند تا خطر خونریزی کاهش یابد.
مراقبت های حین تولد و پس از آن
- در نوزادان نارس، بهتر است بند ناف بلافاصله پس از تولد قطع نشود. تأخیر در بستن بند ناف باعث می شود جریان خون به نوزاد بهتر تنظیم شود و خطر خونریزی کمتر شود.
- تولد نوزاد در بیمارستانی که دارای بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU) باشد، شانس بروز خونریزی داخل بطنی را کاهش می دهد. زیرا در چنین محیط هایی، نوزادان نارس بهتر تحت نظارت و مراقبت تخصصی قرار می گیرند و از انتقال آنها به مراکز دیگر پس از تولد جلوگیری می شود.
نکات کلیدی دیگر برای پیشگیری:
- کنترل دقیق فشار خون و وضعیت تنفسی نوزادان نارس
- جلوگیری از نوسانات ناگهانی دمای بدن نوزاد
- انجام بررسی های منظم و سونوگرافی برای شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی
اگر شما یا نزدیکانتان تجربه ای در زمینه خونریزی داخل بطنی در نوزادان داشته اید، لطفا دیدگاه ها و سوالات خود را با ما در میان بگذارید. همچنین، اگر نکته یا توصیه ای دارید که می تواند به دیگر والدین کمک کند، حتما با ما به اشتراک بگذارید. این تعامل به همه مادران و پدران کمک می کند تا با آگاهی بیشتری از سلامت نوزادانشان مراقبت کنند.
