کاردیومیوپاتی در بارداری نوعی ضعف در عضله قلب است که منشأ مشخصی ندارد و بدون سابقه ی بیماری زمینه ای قلبی به وجود می آید. این بیماری معمولا در ماه آخر بارداری یا در طی پنج ماه اول پس از زایمان بروز می کند. در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع، می تواند منجر به نارسایی قلبی شده و حتی تهدیدکننده زندگی مادر باشد. از جمله نشانه های آن می توان به خستگی شدید، تپش قلب و تنگی نفس اشاره کرد.در این مقاله به طور مفصل در مورد خطرات احتمالی و درمان این بیماری توضیح خواهیم داد.
کاردیومیوپاتی در بارداری چیست؟
کاردیومیوپاتی در بارداری یا پری پارتوم یک بیماری نادر اما جدی است که باعث تضعیف عضله قلب می شود. در نتیجه، قلب توانایی خود را برای پمپاژ مؤثر خون به بدن از دست می دهد که می تواند بسیار خطرناک و گاهی کشنده باشد. این اختلال بیشتر در زنان در ماه آخر بارداری یا طی پنج ماه پس از زایمان مشاهده می شود و به همین دلیل با نام های دیگری مانند “کاردیومیوپاتی پس از زایمان” یا “کاردیومیوپاتی مرتبط با بارداری” نیز شناخته می شود.
این بیماری بیشتر در زنان بالای 30 سال دیده می شود، اما ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد.
عملکرد بطن چپ در این بیماری
کاردیومیوپاتی در بارداری به طور خاص بر بطن چپ قلب تأثیر می گذارد؛ بخشی که مسئول پمپاژ خون غنی از اکسیژن به سراسر بدن است. وقتی این بخش ضعیف می شود، جریان خون در بدن مختل شده و اندام ها به اندازه کافی خون رسانی نمی شوند.
پزشک ممکن است در این مرحله اصطلاحی به نام “کسر جهشی بطن چپ” یا LVEF را مطرح کند. این معیار نشان می دهد که قلب تا چه اندازه خون را به بیرون پمپ می کند. مقدار طبیعی LVEF بین 50 تا 70 درصد است، در حالی که در مبتلایان به کاردیومیوپاتی بارداری این عدد به کمتر از 45 درصد می رسد. هرچه این عدد کمتر باشد، شدت بیماری بیشتر است.
تشخیص زودهنگام در این بیماری نقش حیاتی دارد و می تواند روند درمان را بهبود ببخشد و احتمال بهبودی کامل را به طرز چشمگیری افزایش دهد.
شیوع کاردیومیوپاتی در بارداری چقدر است؟
کاردیومیوپاتی در بارداری بیماری شایعی نیست، اما آمار دقیقی هم از شیوع آن در جهان یا ایران در دست نیست. طبق برآوردها، در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا، از هر 1000 تا 4000 بارداری یک مورد ممکن است به این بیماری منجر شود. برخی داده ها نشان می دهند که شیوع آن در مناطق جنوبی آمریکا بیشتر است.
در ایران نیز هرچند آمار رسمی مشخصی منتشر نشده، اما طبق مطالعات دانشگاهی، مواردی از این بیماری در مراکز تخصصی قلب و بارداری گزارش شده و لازم است آگاهی مادران در مورد این بیماری بالا برود.
علائم و نشانه های کاردیومیوپاتی در بارداری
بسیاری از علائم این بیماری مشابه نشانه های معمول بارداری هستند، به همین دلیل گاهی تشخیص آن سخت است. اما توجه به شدت و تداوم علائم می تواند کمک کننده باشد. نشانه های مهم عبارتند از:
- تنگی نفس، به خصوص هنگام دراز کشیدن یا فعالیت
- خستگی مفرط
- ورم پاها و مچ پا
- تپش قلب
- سرفه خشک
- تورم در رگ های گردن
- سرگیجه و سبکی سر
- افت فشار خون، مخصوصا هنگام ایستادن
- درد قفسه سینه
توجه: این علائم معمولا در ماه آخر بارداری یا پس از زایمان شروع می شوند، اما در برخی موارد ممکن است زودتر نیز ظاهر شوند. همچنین ممکن است بارداری باعث تشدید یک بیماری قلبی تشخیص داده نشده شود. بنابراین پیگیری دقیق علائم قلبی در تمام دوران بارداری ضروری است.
علت بروز کاردیومیوپاتی در بارداری چیست؟
علت دقیق این بیماری هنوز برای پزشکان ناشناخته است. با این حال، فرضیه هایی مانند تغییرات هورمونی در دوران بارداری و بیماری هایی مانند پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری) به عنوان عوامل مؤثر مطرح شده اند.
حدود 15 تا 20 درصد از زنانی که به این بیماری دچار می شوند، دارای جهش های ژنتیکی خاصی هستند که می تواند زمینه ساز کاردیومیوپاتی شود. در این افراد، استرس ناشی از بارداری یا زایمان ممکن است بیماری را فعال کند.
اگر سابقه خانوادگی نارسایی قلبی یا کاردیومیوپاتی دارید، مهم است که با متخصص قلب مشورت کنید، چون اطلاع از این سابقه می تواند در تشخیص زودهنگام بسیار کمک کننده باشد.
عوامل خطر ابتلا به کاردیومیوپاتی در بارداری
داشتن یک یا چند عامل خطر می تواند احتمال بروز این بیماری را افزایش دهد. مهم ترین عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:
عوامل قبل از بارداری:
- فشار خون بالا (پرفشاری خون)
- دیابت
- چاقی
- کمبود مواد معدنی مانند سلنیوم و روی
- سابقه اعتیاد به مواد مخدر یا الکل
عوامل مرتبط با بارداری:
- بارداری اول
- بارداری چندقلویی (دوقلو یا بیشتر)
- سابقه کاردیومیوپاتی در بارداری قبلی
- استفاده از روش های کمک باروری مانند IVF
عوارض دوران بارداری:
- پره اکلامپسی یا اکلامپسی
- کم خونی شدید
- بیماری های تیروئید
- آسم یا بیماری های خودایمنی
- استفاده طولانی از داروهایی که برای جلوگیری از زایمان زودرس تجویز می شوند
نکته ای ویژه برای زنان سیاه پوست
مطالعات نشان داده اند که زنان سیاه پوست:
- بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند
- آسیب های شدیدتری به قلب آن ها وارد می شود
- در سنین پایین تر (میانگین 27 سال در مقابل 31 سال) تشخیص داده می شوند
- اغلب دیرتر و در مراحل حاد بیماری تشخیص داده می شوند
- خطر مرگ ناشی از بیماری در آن ها بیشتر است
در ایران، زنان با شرایط مشابه از نظر عوامل اجتماعی یا عدم دسترسی مناسب به مراقبت های پزشکی، ممکن است در معرض خطرات مشابهی باشند. بنابراین آگاهی و مراجعه زودهنگام نقش بسیار مهمی دارد.
عوارض کاردیومیوپاتی در بارداری
وقتی عضله بطن چپ ضعیف شود، نمی تواند به خوبی خون را به ریه ها، کبد و سایر اندام های بدن پمپاژ کند. این وضعیت باعث نارسایی قلبی می شود و زمینه را برای لخته شدن خون فراهم می کند.
برخی از عوارض تهدیدکننده حیات عبارتند از:
- اختلال در ریتم قلب (آریتمی)
- شوک قلبی (کاردیوژنیک شوک)
- نارسایی شدید قلبی
- آمبولی یا ایجاد لخته خون در ریه یا مغز
- آسیب مغزی ناشی از کمبود اکسیژن
تشخیص و آزمایش های مرتبط با کاردیومیوپاتی در بارداری
کاردیومیوپاتی در بارداری چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک تنها زمانی تشخیص کاردیومیوپاتی در بارداری را می دهد که سه معیار مهم به طور همزمان وجود داشته باشند:
- علائم نارسایی قلبی در ماه پایانی بارداری یا طی پنج ماه پس از زایمان بروز کرده باشند.
- هیچ دلیل دیگری برای نارسایی قلبی یافت نشود (پزشک باید همه علل دیگر مانند بیماری های قلبی پیشین را رد کند).
- میزان کسر جهشی بطن چپ (LVEF) کمتر از 45 درصد باشد.
برای رسیدن به تشخیص دقیق، پزشک ابتدا درباره ی سوابق سلامتی و خانوادگی شما گفت وگو می کند. همچنین ممکن است وضعیت بیماری را در چهار کلاس (کلاس I تا IV) طبقه بندی کند. هر چه عدد کلاس بالاتر باشد، شدت بیماری بیشتر است.
تشخیص زودهنگام، خطر مرگ ومیر ناشی از کاردیومیوپاتی بارداری را کاهش داده و امکان شروع درمان سریع را فراهم می سازد. در مقابل، تشخیص دیرهنگام می تواند به عوارض جدی مانند تداوم نارسایی قلبی منجر شود.
برای تشخیص کاردیومیوپاتی بارداری چه آزمایش هایی انجام می شود؟
هیچ آزمایش خاص و قطعی ای برای تشخیص مستقیم این بیماری وجود ندارد. به جای آن، پزشک با تکیه بر نتایج ترکیبی از چند آزمایش و اطلاعات بالینی به تشخیص نهایی می رسد.
مراحل بررسی معمول شامل موارد زیر است:
- معاینه فیزیکی: بررسی علائم تجمع مایع در بدن
- آزمایش خون: بررسی عملکرد قلب، کلیه، تیروئید و الکترولیت ها
- نوار قلب (ECG): برای بررسی ریتم قلب
- عکس برداری از قفسه سینه (رادیوگرافی): تشخیص بزرگ شدن قلب یا مایع در ریه
- اکوکاردیوگرافی: بررسی LVEF و عملکرد بطن چپ (اهمیت حیاتی در تشخیص)
- MRI قلب: تصویر دقیق تر از ساختار قلب
- کاتتریزاسیون قلبی: بررسی جریان خون در عروق
- نمونه برداری از عضله قلب (بیوپسی): در موارد بسیار نادر
این آزمایش ها می توانند وجود هر گونه بیماری قلبی پنهان را که پیش از بارداری وجود داشته اما تشخیص داده نشده، آشکار کنند.
درمان کاردیومیوپاتی در بارداری چگونه انجام می شود؟
درمان این بیماری با هدف مدیریت علائم نارسایی قلبی و کمک به بهبود عملکرد قلب انجام می شود. این بیماری خودبه خود بهبود نمی یابد و نیازمند پیگیری دقیق پزشکی است.
اگر تشخیص بیماری کاردیومیوپاتی در بارداری قطعی باشد، پزشک حتما داروهایی را انتخاب می کند که برای جنین ایمن باشند. همچنین ممکن است تیمی از متخصصان زنان، قلب و بارداری پرخطر در مراقبت شما نقش داشته باشند.
داروهای مورد استفاده برای درمان شامل موارد زیر است:
- مهارکننده های آنزیم ACE
- مسدودکننده های گیرنده آنژیوتانسین II (ARB)
- مهارکننده های ترکیبی گیرنده/نپری لیزین (ARNI)
- بتابلوکرها
- دیورتیک ها (ادرارآور)
- هیدرالازین/نیترات ها
- آنتاگونیست های گیرنده مینرالوکورتیکوئید (MRA)
- مهارکننده های SGLT2
- داروهای ضدانعقاد (در صورت خطر لخته خون)
در موارد شدیدتر یا در صورت عدم پاسخ کافی به دارو، گزینه های پیشرفته تری ممکن است لازم باشد که شامل موارد زیر است:
- دستگاه ضربان ساز قلبی (دستگاه قابل کاشت یا پوشیدنی)
- دستگاه کمکی بطن چپ (LVAD)
- پیوند قلب: برای بیمارانی که عملکرد قلب آن ها بسیار پایین بوده و به درمان پاسخ نمی دهند.
عوارض جانبی درمان کاردیومیوپاتی در بارداری
عوارض جانبی درمان ها بسته به نوع دارو و وضعیت بارداری متفاوت است. برای مثال، مصرف بتابلوکر در دوران بارداری ممکن است باعث وزن پایین نوزاد هنگام تولد یا مشکلاتی مانند کاهش قند خون یا کندی ضربان قلب شود.
برخی داروها مانند ACEi، ARB، ARNI، MRA و SGLT2 در دوران بارداری ممنوع هستند اما معمولا در دوران شیردهی بی خطر محسوب می شوند، چون مقدار کمی از آن ها وارد شیر می شود.
گفت وگو با پزشک درباره زمان مناسب شروع درمان، عوارض و مزایای هر دارو ضروری است.
بهبود پس از درمان چقدر زمان می برد؟
بیش از 50 درصد از زنانی که به کاردیومیوپاتی در بارداری مبتلا می شوند، با درمان در مدت کمتر از شش ماه به عملکرد طبیعی قلب بازمی گردند. در برخی موارد، بهبودی در عرض چند هفته رخ می دهد، اما در دیگران ممکن است سال ها طول بکشد.
حتی پس از بهبودی کامل، معمولا نیاز است داروها تا یک سال ادامه یابند.
پیش آگهی و آینده بیماران کاردیومیوپاتی در بارداری
زندگی با کاردیومیوپاتی در بارداری چگونه است؟
در این شرایط، تیم درمانی به صورت نزدیک وضعیت مادر (و در صورت باردار بودن، وضعیت جنین) را زیر نظر می گیرند. در صورتی که نارسایی قلبی کنترل شده باشد، زایمان طبیعی گزینه ی ارجح است، اما ممکن است به استفاده از بی حسی اپیدورال، اپیزیوتومی یا ابزارهای کمک زایمانی نیاز باشد.
در موارد شدید، سزارین یا زایمان زودرس محتمل تر است. بنابراین شناخت گزینه ها و مشورت با پزشک بسیار اهمیت دارد.
پس از زایمان نیز درمان ادامه خواهد یافت. سرعت بهبودی و شدت علائم به عوامل مختلفی بستگی دارد اما مهم ترین آن میزان LVEF است. اگر این عدد در زمان تشخیص کمتر از 30 درصد باشد، خطر عوارض جدی بیشتر است.
آیا کاردیومیوپاتی در بارداری یک بیماری دائمی است؟
در برخی افراد، این بیماری مزمن و مادام العمر می شود. در حالی که در برخی دیگر، با درمان، عملکرد قلب به طور کامل یا جزئی بازیابی می شود. اگر LVEF به 50 تا 55 درصد برسد، پزشکان آن را نشانه ای از بهبودی کامل در نظر می گیرند.
نرخ بهبودی در کشورهای مختلف متفاوت است. در آمریکا، حدود 44 تا 63 درصد از بیماران در شش ماه اول بهبود می یابند. اما در برخی کشورها این رقم تنها 21 تا 36 درصد است.
مطالعات نشان داده اند که حدود 80 درصد زنان سیاه پوست به بهبودی کامل نمی رسند و حدود 10 درصد نیز فوت می کنند.
حتی پس از بهبودی، لازم است مراقبت های پزشکی ادامه یابد. چون از هر پنج زن که بهبود می یابند، یک نفر مجددا دچار نارسایی قلبی می شود. همچنین برخی ممکن است دچار کاهش توانایی بدنی در فعالیت های روزمره شوند.
امید به زندگی در بیماران مبتلا به کاردیومیوپاتی در بارداری چقدر است؟
امید به زندگی در این بیماران به شدت بیماری، اثربخشی درمان و سلامت کلی بدن بستگی دارد. هر چه LVEF پایین تر باشد، خطر مرگ افزایش می یابد. همچنین، افرادی که برای عملکرد قلب خود نیاز به دستگاه دارند، معمولا چشم انداز خوبی ندارند.
نرخ مرگ ومیر جهانی این بیماری بین 2.5 تا 32 درصد گزارش شده است. در آمریکا، این نرخ بین 6 تا 10 درصد است که نسبتا پایین تر از متوسط جهانی است.
پیشگیری از کاردیومیوپاتی در بارداری
چطور می توانم احتمال ابتلا به کاردیومیوپاتی در بارداری را کاهش دهم؟
بهترین راه برای پیشگیری از کاردیومیوپاتی در بارداری، تقویت سلامت قلب و پیروی از سبک زندگی سالم پیش از بارداری و در طول آن است. اگرچه برخی از عوامل خطر قابل کنترل نیستند (مثل ژنتیک یا سن)، اما بسیاری از آن ها را می توان با عادات سالم مدیریت کرد.
روش های پیشگیری شامل موارد زیر است:
- پیروی از رژیم غذایی مفید برای قلب، مثل مصرف سبزیجات، میوه ها، روغن های گیاهی و پرهیز از غذاهای سرخ شده و پرچرب
- داشتن فعالیت بدنی منظم مانند پیاده روی روزانه
- ترک سیگار و پرهیز کامل از الکل
- مدیریت وزن و جلوگیری از اضافه وزن یا چاقی با کمک مشاور تغذیه
- کنترل مرتب فشار خون و درمان در صورت نیاز
اگر در بارداری قبلی دچار نارسایی قلبی شده اید، پیش از بارداری مجدد حتما با پزشک خود درباره خطرات احتمالی مشورت کنید.
زندگی با کاردیومیوپاتی در بارداری
چطور از خودم مراقبت کنم؟
مهم ترین نکته در مدیریت کاردیومیوپاتی در بارداری، پیروی دقیق از برنامه ی درمانی و مراجعات منظم به پزشک است. توجه به علائم جدید و اطلاع رسانی سریع به پزشک نقش حیاتی دارد.
توصیه هایی برای مراقبت روزانه:
- کاهش مصرف نمک: به جای نمک از چاشنی هایی مانند آب لیمو، زعفران یا سبزیجات معطر استفاده کنید
- پایش وزن روزانه: افزایش وزن ناگهانی (2 تا 3 کیلوگرم در چند روز) ممکن است نشانه ی تجمع مایعات باشد
- ترک سیگار: از پزشک یا مشاور ترک اعتیاد کمک بگیرید
- پرهیز از مصرف الکل یا محدودسازی آن
- در صورت شیردهی، با پزشک درباره ی داروها و تأثیرشان بر نوزاد مشورت کنید. در اغلب موارد فواید شیردهی بیشتر از خطرات آن است. می توانید با یک مشاور پس از زایمان هم گفت وگو کنید.
ارتباط کاردیومیوپاتی در بارداری با سلامت روان
تشخیص این بیماری، آن هم در شرایطی که مادر به تازگی زایمان کرده و درگیر مراقبت از نوزاد است، می تواند بار روانی زیادی داشته باشد. بسیاری از زنان احساس ناراحتی، اضطراب یا حتی افسردگی می کنند که طبیعی است.
آمارها نشان می دهند که:
- بیش از 50 درصد زنان دچار اضطراب عمومی یا نگرانی درباره وضعیت قلب خود می شوند
- حدود یک سوم از زنان مبتلا، به افسردگی پس از زایمان دچار می شوند (در حالی که این رقم در جمعیت عمومی حدود یک دهم است)
اگر احساس آشفتگی یا درماندگی می کنید، حتما با مشاور یا روان درمانگر صحبت کنید. کمک گرفتن از مشاور نشانه ی قدرت است، نه ضعف.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر هر یک از علائم زیر را دارید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید:
- تنگی نفس
- درد قفسه سینه
- تپش قلب شدید
- سبکی سر یا غش
- علائم جدید یا تشدیدشونده
در صورت تشخیص بیماری، مراجعه ی منظم به پزشک تا بعد از بهبودی کامل ضروری است. حتی بعد از بازگشت عملکرد قلب به وضعیت طبیعی، کنترل سالانه LVEF توصیه می شود تا از عود بیماری پیشگیری شود.
آیا امکان بارداری دوباره وجود دارد؟
یکی از مهم ترین سؤالات مادران این است که: آیا پس از تجربه کاردیومیوپاتی بارداری، می توانم دوباره باردار شوم؟
پاسخ این است که: امکان آن وجود دارد، اما با خطر بالا. آمارها نشان می دهد از هر سه زن، یک نفر در بارداری بعدی دوباره به این بیماری دچار می شود.
اگر قصد بارداری مجدد دارید:
- حتما با متخصص قلب و زنان مشورت کنید
- در صورت بالا بودن خطر، ممکن است بارداری مجدد توصیه نشود
- در این صورت، استفاده از روش های پیشگیری از بارداری بدون هورمون استروژن ضروری است، چون استروژن خطر لخته شدن خون را بالا می برد
- در صورت بارداری مجدد، باید تحت مراقبت بسیار نزدیک باشید و مرتب آزمایش های قلب انجام دهید
سخنی از نی نی تینی
وقتی مادری در انتظار تولد نوزادش است، تصور نمی کند ممکن است هم زمان با یک بیماری قلبی روبه رو شود. این مسئله می تواند بسیار گیج کننده و استرس زا باشد. اما بدانید که تیم پزشکی شما تمام تلاش خود را خواهد کرد تا سلامت قلب شما بازیابی شود.
اگر باردار هستید و هر یک از عوامل خطر کاردیومیوپاتی در بارداری را دارید، با پزشک مشورت کنید. تشخیص زودهنگام، کلید نجات جان شما و نوزادتان است.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه ای از کاردیومیوپاتی در دوران بارداری داشته اید؟ نظرات و تجربیات تان را در بخش دیدگاه ها با ما به اشتراک بگذارید تا دیگر مادران نیز از تجربیات ارزشمند شما بهره مند شوند. اگر سؤالی دارید، خوشحال می شویم پاسخگو باشیم.
