بیماری های قلبی یکی از عوامل اصلی بروز مشکلات در دوران بارداری هستند.بیماری قلبی مادرزادی شایع ترین نوع بیماری قلبی در بارداری است، در حالی که کاردیومیوپاتی بیشترین عوارض خطرناک را به دنبال دارد. افزون بر این، دوران بارداری می تواند باعث بروز بیماری هایی مانند فشار خون بالا شود که خود زمینه ساز اختلالات قلبی خواهد بود. بنابراین مشورت با پزشک برای ارزیابی دقیق عوامل خطر بیماری قلبی در بارداری بسیار ضروری است.
در اینم مقاله در مورد انواع بیماری قلبی در بارداری و خطرات احتمالی هر کدام به طور مفصل توضیح خواهیم داد.
بیماری قلبی در بارداری دقیقا چیست؟
اصطلاح بیماری قلبی در دوران بارداری به مشکلات و اختلالاتی در عملکرد قلب گفته می شود که در زمان بارداری ظاهر می شوند یا شدت می گیرند. این بیماری ها به دو گروه تقسیم می شوند:
1- بیماری قلبی که از قبل وجود داشته (بیماری زمینه ای)
این دسته شامل مشکلاتی است که پیش از بارداری وجود داشته اند. شاید قبل از بارداری علائم خاصی حس نکرده باشید، اما با تغییرات فیزیولوژیکی دوران بارداری، همین بیماری ها می توانند مشکل ساز شوند و سلامت مادر و جنین را به خطر بیندازند.
2- بیماری قلبی که در دوران بارداری ایجاد شده است
گاهی ممکن است اختلالات قلبی برای اولین بار در دوره بارداری دیده شوند. بعضی از آن ها خفیف و بی خطرند، اما برخی دیگر ممکن است تهدیدی جدی برای بارداری باشند.
با این حال، اکثر زنانی که به نوعی از بیماری قلبی مبتلا هستند، می توانند بارداری سالمی داشته باشند و نوزادی سالم به دنیا بیاورند؛ به شرط آنکه بیماری به خوبی مدیریت شود. اما باید بدانید که بیماری های قلبی در بارداری می توانند منجر به عوارض مرگبار نیز شوند. جالب است بدانید که:
- حدود یک سوم مرگ ومیرهای مرتبط با بارداری در آمریکا ناشی از بیماری های قلبی است.
- این بیماری ها تا 4 درصد از بارداری ها را با عارضه همراه می کنند.
- در زنان سیاه پوست، خطر مرگ در دوران بارداری یا پس از آن 3 برابر بیشتر از زنان سفیدپوست یا لاتین است.
- فاکتورهایی مانند فشار خون بالا، چاقی و سن بالای 40 سال، خطر را به شدت افزایش می دهند.
اگر در حال برنامه ریزی برای بارداری هستید یا باردار شده اید، لازم است بدانید که مدیریت بیماری قلبی در بارداری نیازمند آگاهی از اثرات این بیماری بر بدن است. اما پیش از آن، بیایید ببینیم که خود بارداری چه تاثیری بر قلب و عروق می گذارد.
تغییرات طبیعی قلب و رگ ها در دوران بارداری
در بارداری، بدن دستخوش تغییرات گسترده ای می شود که مستقیما بر قلب و عروق تأثیر می گذارند. این تغییرات برای تأمین خون، اکسیژن و مواد مغذی برای جنین ضروری اند، اما می توانند فشار زیادی بر قلب وارد کنند. این تغییرات عبارت اند از:
- افزایش حجم خون: از اوایل بارداری، حجم خون در بدن شروع به افزایش می کند و تا پایان بارداری تا 40 تا 45 درصد بیشتر می شود. این یعنی قلب باید با شدت بیشتری کار کند.
- افزایش ضربان قلب: معمولا ضربان قلب در بارداری بین 10 تا 20 ضربه بیشتر در دقیقه افزایش پیدا می کند، که در سه ماهه سوم به اوج می رسد.
- افزایش برون ده قلبی: منظور از برون ده قلبی، میزان خونی است که قلب در هر دقیقه پمپاژ می کند. بین هفته های 28 تا 34 بارداری، این مقدار ممکن است 30 تا 50 درصد افزایش یابد. در بارداری های دوقلو، حتی ممکن است این عدد به 60 درصد برسد.
این تغییرات می توانند منجر به علائم زیر شوند:
- خستگی بیش از حد
- سرگیجه یا حالت تهوع
- تنگی نفس
- تپش قلب یا احساس ضربان تند قلب
نکته ی مهم این است که همین علائم می توانند نشانه های بیماری قلبی نیز باشند. در نتیجه، ممکن است فردی دچار بیماری قلبی باشد اما آن را با علائم طبیعی بارداری اشتباه بگیرد. اینجاست که مدیریت بیماری قلبی در بارداری اهمیت فوق العاده پیدا می کند.
بیماری زمینه ای قلب در بارداری که می تواند مشکل ساز باشد
اگر به یکی از بیماری های زیر مبتلا هستید، حتما پیش از بارداری با پزشک متخصص مشورت کنید:
1- بیماری قلبی مادرزادی
این بیماری ها از زمان تولد با فرد همراه اند و گاهی تا بزرگسالی علائمی ایجاد نمی کنند. با اینکه بسیاری از این بیماران در کودکی تحت درمان قرار می گیرند، باز هم ممکن است عملکرد قلب در آینده دچار نوسان شود. در چنین شرایطی، نیاز است که قبل از بارداری به متخصص بیماری های مادرزادی بزرگسال یا متخصص قلب و بارداری مراجعه کنید تا وضعیتتان به صورت تخصصی بررسی شود.
عوارض شایع این نوع بیماری قلبی در بارداری برای این گروه از بیماران عبارتند از:
- اختلال در ریتم قلب (آریتمی)
- نارسایی قلبی
- زایمان زودرس
بیماری های مادرزادی با ریسک پایین در بارداری عبارتند از:
- تنگی خفیف دریچه ریوی
- نقص جزئی یا اصلاح شده ی دیواره بین دهلیزی یا بطنی
- باز بودن مجرای شریانی اصلاح شده
بیماری هایی با ریسک بالاتر در بارداری شامل موارد زیر می باشد:
- تنگی دریچه آئورت همراه با دریچه ی دولتی
- تنگی آئورت
- ناهنجاری اپستین
- وضعیت فونتان
- تنگی شدید دریچه ریوی
- تتراژئولوژی فالوت (اصلاح شده)
- جابه جایی شریان های اصلی (اصلاح شده)
حتی اگر بیماری شما در این لیست نباشد، باز هم توصیه می شود که برای داشتن بارداری بی خطر، نظر تخصصی پزشک را جویا شوید.
2- کاردیومیوپاتی
کاردیومیوپاتی یکی از جدی ترین نوع بیماری قلبی در بارداری است که می تواند تهدیدکننده ی جان مادر و جنین باشد. شدت و نوع کاردیومیوپاتی در تعیین میزان خطر آن مؤثر است. به طور مثال:
- در نوع کاردیومیوپاتی گشادشده (Dilatated)، حدود 40 درصد از زنان دچار نارسایی قلبی یا عارضه های دیگر می شوند.
- کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک معمولا خطر کمتری دارد، اما اگر پیش از بارداری علائم داشته اید، ممکن است بارداری با چالش همراه باشد.
اگر هر نوعی از کاردیومیوپاتی دارید، حتما پیش از بارداری با پزشک مشورت کنید.
3- بیماری دریچه ای قلب
بیماری دریچه ای قلب در سنین مختلف ممکن است بروز پیدا کند و از خفیف تا شدید متغیر است. برخی از انواع آن در بارداری مشکلی ایجاد نمی کنند، اما برخی دیگر می توانند خطرات جدی به همراه داشته باشند:
- نارسایی دریچه آئورت: اگر نشت دریچه خفیف باشد و عملکرد قلب طبیعی باشد، خطر پایین است. ولی اگر نشت شدید و عملکرد قلب ضعیف باشد، بارداری ممکن است ممنوع باشد. وجود اختلالاتی مانند سندروم مارفان یا دریچه دولتی آئورت نیز ریسک را افزایش می دهد.
- افتادگی دریچه میترال: این بیماری معمولا بدون علامت است و اغلب نیاز به درمان ندارد. بیشتر زنان مبتلا بارداری سالمی دارند.
- نارسایی دریچه میترال: اگر نشتی شدید باشد و فرد علائم داشته باشد، ممکن است قبل از بارداری نیاز به عمل ترمیمی باشد.
- تنگی دریچه میترال: این بیماری در بسیاری از کشورهای در حال توسعه رایج است، جایی که تب روماتیسمی به دلیل عدم درمان مناسب گلودرد استرپتوکوکی دیده می شود. در صورت وجود تنگی شدید، احتمالا پیش از بارداری به درمان نیاز است.
اگر شما دریچه مصنوعی دارید (دریچه مکانیکی یا بیولوژیک)، بارداری به مراقبت های تخصصی تری نیاز دارد. چرا؟
- هم بارداری و هم دریچه مصنوعی می توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند.
- بعضی از داروهای رقیق کننده خون مانند وارفارین، ممکن است برای جنین خطرناک باشند.
- در این شرایط، پزشک باید نوع مناسب داروی ضدانعقاد و اقدامات پیشگیرانه برای پیشگیری از اندوکاردیت (عفونت بافت قلب) را برای شما مشخص کند.
بیماری آئورت و مشکلات قلبی جدید در دوران بارداری
بیماری آئورت در بارداری
بیماری آئورت (یا آئورتوپاتی) به مجموعه ای از مشکلات گفته می شود که بر بزرگ ترین سرخرگ بدن یعنی آئورت تأثیر می گذارند. این بیماری ها گاهی ریشه ژنتیکی دارند و می توانند در شرایط خاص مثل بارداری خطرناک شوند.
در دوران بارداری، به ویژه در زمان زایمان و پس از آن، فشار خون در آئورت افزایش می یابد. این فشار اضافی می تواند خطر پارگی یا گسست آئورت (دیسکشن) و آنوریسم را بالا ببرد؛ دو وضعیتی که در صورت عدم درمان فوری، می توانند منجر به مرگ شوند.
در صورتی که دچار یکی از شرایط زیر هستید، بارداری می تواند برای شما خطرناک تر باشد:
- دریچه ی آئورت دولتی همراه با گشادشدگی آئورت
- سابقه پارگی آئورت
- سندرم لویز دیتز
- سندرم مارفان
- سندرم ترنر
- سندرم اهلرز-دنلوس عروقی
تقریبا نیمی از موارد پارگی آئورت در زنان زیر 40 سال، به بارداری مربوط است. این اتفاقات معمولا در سه ماهه سوم یا دوران پس از زایمان (پست پارتوم) رخ می دهند.
اگر به بیماری آئورت مبتلا هستید، مشاوره با متخصص قلب پیش از برنامه ریزی برای بارداری بسیار ضروری است.
مشکلات قلبی که می تواند در دوران بارداری ایجاد شود
بارداری حتی در زنان سالم نیز ممکن است باعث بروز بیماری قلبی در بارداری شود. این شرایط می توانند بدون هیچ سابقه قبلی از بیماری قلبی در بارداری ظاهر شوند و خطراتی را برای مادر و جنین ایجاد کنند.
فشارخون بالا در بارداری (هیپرتانسیون)
حدود 1 نفر از هر 10 زن باردار دچار فشار خون بالا می شود. این مشکل رو به افزایش است، به ویژه در زنان سیاه پوست. انواع فشار خون بالا در بارداری عبارت اند از:
- فشار خون بارداری (Gestational Hypertension): فشار خون بالا پس از هفته بیستم بارداری بدون وجود پروتئین در ادرار.
- پره اکلامپسی: فشار خون بالا همراه با پروتئین در ادرار یا علائم آسیب به اندام ها.
- اکلامپسی: پره اکلامپسی که همراه با تشنج در بارداری یا در 10 روز نخست پس از زایمان است.
- فشار خون مزمن: فشار خونی که قبل از هفته بیستم یا پیش از بارداری آغاز شده است.
- فشار خون مزمن با پره اکلامپسی افزوده: ترکیبی از فشار خون مزمن همراه با پروتئین در ادرار یا آسیب ارگان ها.
دیابت بارداری
دیابت بارداری به معنای افزایش قند خون پس از هفته بیستم بارداری است. این وضعیت در حدود 6 درصد از بارداری ها رخ می دهد و در تمامی نژادها ممکن است دیده شود، ولی در زنان آسیایی غیرلاتین تبار شایع تر است.
در صورت عدم درمان، این بیماری می تواند باعث عوارضی برای مادر و جنین شود؛ از جمله زایمان زودرس، اضافه وزن جنین، مشکلات تنفسی نوزاد و افزایش خطر دیابت نوع 2 در آینده.
آریتمی یا بی نظمی ضربان قلب
بارداری می تواند احتمال آریتمی (بی نظمی در ضربان قلب) را افزایش دهد، حتی در زنانی که قبلا مشکلی نداشته اند. انواع شایع این بیماری قلبی در بارداری شامل موارد زیر است:
- ضربان نابجا (Ectopic beat): ضربان اضافه و معمولا بی خطر.
- تاکی کاردی فوق بطنی (SVT): ضربان سریع قلب که از حفره های بالایی قلب شروع می شود و شایع ترین نوع آریتمی ماندگار در بارداری است (بیش از 30 ثانیه طول می کشد). سابقه SVT یا بیماری مادرزادی قلب خطر را افزایش می دهد، اما ممکن است برای اولین بار در بارداری رخ دهد.
در برخی موارد آریتمی نیاز به درمان دارد، به خصوص در زنانی که همزمان بیماری قلبی مادرزادی نیز دارند.
پارگی خود به خود عروق کرونری
این بیماری تهدیدکننده ی زندگی است. در SCAD، یکی از عروق تأمین کننده ی خون قلب دچار پارگی یا شکاف می شود. حدود 80% موارد SCAD در زنان رخ می دهد و نزدیک به یک سوم آن ها به بارداری مربوط است. این اتفاق معمولا در هفته اول بعد از زایمان رخ می دهد، ولی ممکن است در اواخر بارداری یا شش هفته نخست پس از زایمان نیز دیده شود.
عوامل خطر این بیماری قلبی در بارداری عبارت اند از:
- سن بالای 30 سال
- بیماری های بافت همبند
- فشار خون بالا
- دیابت
- استعمال دخانیات
- مصرف کوکائین
اسکمی میوکارد یا کاهش خون رسانی به قلب
ایسکمی میوکارد به وضعیتی گفته می شود که در آن قلب به اندازه کافی خون دریافت نمی کند. این موضوع می تواند منجر به موارد زیر شود:
- آنژین پایدار
- آنژین ناپایدار
- حمله قلبی (سکته قلبی)
حدود 2 مورد از هر 25000 بستری بارداری به علت ایسکمی قلبی است. عوامل خطر در دوران بارداری شامل موارد زیر است:
- دیابت
- فشار خون بالا
- چربی یا تری گلیسیرید بالا
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی
- سابقه SCAD
- چاقی
- سن بالا (بیش از 30 سال)
- سیگار کشیدن
- نژاد (در زنان سیاه پوست شایع تر است)
کاردیومیوپاتی در دوران پس از زایمان
این نوع خاص از نارسایی قلبی در اواخر بارداری یا بلافاصله پس از زایمان رخ می دهد. برخلاف سایر بیماری ها، در این حالت مادر پیش از بارداری هیچ سابقه ای از بیماری قلبی ندارد، اما ناگهان قلب دیگر نمی تواند خون کافی پمپاژ کند.
در ایالات متحده، سالانه 1000 تا 1300 زن به این بیماری مبتلا می شوند. در زنان سیاه پوست این بیماری قلبی در بارداری شایع تر بوده و در سنین پایین تر تشخیص داده می شود.
ترومبوز وریدی عمقی و آمبولی ریوی
بارداری خطر لخته شدن خون در وریدهای عمیق بدن (معمولا در پاها) یا حرکت لخته به سمت ریه ها (آمبولی ریوی) را افزایش می دهد. این شرایط در زنان باردار چهار تا پنج برابر بیشتر از زنان غیر باردار دیده می شود و بیشتر در شش ماه اول پس از زایمان رخ می دهد.
اگر سابقه ی لخته خون یا آمبولی دارید، احتمال خطر بیشتر است. در این شرایط، پزشک معمولا داروی ضدانعقاد بی خطر برای بارداری تجویز می کند.
بیماری قلبی در بارداری؛ علائم، مدیریت و آینده سلامت قلب مادر
شایعترین نوع بیماری قلبی در بارداری چیست؟
در کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا، بیماری قلبی مادرزادی شایع ترین نوع بیماری قلبی در بارداری است. این بیماری ها از بدو تولد وجود دارند و ممکن است تا بزرگسالی بدون علامت باقی بمانند.
اما در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، بیماری های روماتیسمی قلب (ناشی از تب روماتیسمی درمان نشده) شیوع بیشتری دارند و حدود 70 درصد موارد بیماری قلبی در بارداری را تشکیل می دهند.
چه نوع از بیماری قلبی در بارداری خطرناک است؟
برخی از بیماری های قلبی یا سندرم های خاص می توانند بارداری را به یک خطر جدی تبدیل کنند. در موارد زیر ممکن است پزشک توصیه کند از بارداری پرهیز کنید:
- تنگی شدید دریچه آئورت همراه با علائم
- تنگی آئورت درمان نشده یا همراه با آنوریسم
- سندرم آیزنمِنگر
- فیزیولوژی فونتان
- سندرم مارفان
- تنگی شدید دریچه میترال
- کاردیومیوپاتی پس از زایمان در بارداری قبلی همراه با کاهش عملکرد قلب
- فشار خون بالای ریوی
- گشادشدگی شدید آئورت (بیش از 45 میلی متر در مارفان یا 50 میلی متر در دریچه دولتی آئورت)
- کاهش توان پمپاژ بطن چپ (کمتر از 40%)
اگر هر یک از این شرایط را دارید، حتما پیش از بارداری با پزشک مشورت کنید. پزشک شدت بیماری را بررسی کرده و خطرات بارداری را با شما در میان می گذارد.
علائم بیماری قلبی در بارداری چیست؟
برخی از علائم بیماری قلبی مشابه علائم معمول بارداری هستند، مانند:
- خستگی زیاد
- تکرر ادرار
- تنگی نفس
- تورم پا و مچ
علائم بیماری قلبی در بارداری در موارد زیر نگران کننده است:
- پس از هفته بیستم بارداری شروع شوند
- مانع انجام کارهای روزمره شوند
- حتی در حالت استراحت دچار تنگی نفس شوید
- شب ها با تنگی نفس از خواب بیدار شوید
علائم غیرطبیعی که باید جدی گرفته شوند:
- تاری دید
- درد قفسه سینه
- تپش قلب طولانی تر از 30 ثانیه
- غش یا بیهوشی
- ضربان قلب بسیار سریع
نکته مهم: اگر دچار درد یا ناراحتی قفسه سینه شدید، فورا با اورژانس تماس بگیرید.
بهتر است لیستی از علائم خود تهیه کنید که شامل موارد زیر باشد:
- نوع علائم
- تاریخ و ساعت بروز
- شدت علائم (از ۱ تا ۱۰)
- فعالیتی که هنگام بروز علائم انجام می دادید (استراحت، ورزش، کار خانه و غیره)
علاوه بر علائم، پزشک ممکن است در معاینه یا آزمایش موارد زیر را به عنوان نشانه های بیماری قلبی تشخیص دهد:
- بزرگ شدن قلب
- صداهای غیرطبیعی قلب
- فشار خون بالا
- وجود پروتئین در ادرار
- ورم وریدهای گردن
مدیریت بیماری قلبی در بارداری
مدیریت بیماری قلبی در بارداری نیاز به همکاری بین پزشک زنان و متخصص قلب دارد. اقدامات زیر برای حفظ سلامت مادر و جنین حیاتی هستند:
- حضور منظم در همه ی ویزیت های پزشکی
- انجام تست هایی مانند اکوکاردیوگرافی برای بررسی عملکرد قلب
- پرهیز از افزایش وزن بیش از حد با مشورت پزشک
- مدیریت استرس از طریق راهکارهایی مانند یوگای بارداری (در صورت تأیید پزشک)
- تغذیه سالم با کاهش مصرف نمک، چربی اشباع، قند و غذاهای فراوری شده
- انجام فعالیت بدنی ایمن و مطابق توصیه پزشک
در برخی موارد، ممکن است انجام یک عمل پزشکی برای بهبود عملکرد قلب لازم باشد که معمولا بهتر است قبل از بارداری انجام شود.
داروهای بیماری قلبی در بارداری
پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای کنترل فشار خون، ریتم قلب یا سایر مشکلات تجویز کند. اما برخی داروها در دوران بارداری خطرناک اند:
داروهایی که در بارداری نباید مصرف شوند:
- مهارکننده های ACE
- داروهای مسدودکننده گیرنده آنژیوتانسین (ARB)
- آنتاگونیست های آلدوسترون
- وارفارین و برخی ضدانعقادها
- داروهای خاص فشار خون ریوی مانند ریوسیگوات و بوزنتان
توجه: اگر در حال مصرف این داروها هستید و باردار شدید، بلافاصله با پزشک تماس بگیرید. بدون نظر پزشک، مصرف هیچ دارویی را قطع نکنید.
مراقبت پس از زایمان
برخی عوارض تا شش ماه بعد از زایمان ممکن است ظاهر شوند. پزشک عملکرد قلب را بررسی می کند و درباره ی برنامه ریزی برای بارداری های آینده با شما صحبت خواهد کرد.
حتی اگر بسیار مشغول و خسته باشید، پیگیری های پس از زایمان را جدی بگیرید.
آیا بیماری قلبی در بارداری بر آینده سلامت قلب هم تاثیر می گذارد؟
بله، برخی از مشکلات قلبی در دوران بارداری می توانند خطر بیماری های قلبی در آینده را افزایش دهند:
- دیابت بارداری، خطر بیماری قلبی را 68% بیشتر می کند
- فشار خون بالا در بارداری، خطر بیماری قلبی را 67% افزایش می دهد
- پره اکلامپسی، خطر مرگ ناشی از بیماری قلبی را تا 75% افزایش می دهد
اگرچه این آمار نگران کننده اند، اما تمام واقعیت را نشان نمی دهند. شما با آگاهی و تغییر سبک زندگی می توانید آینده ی سلامت قلب خود را مدیریت کنید. اگر در دوران بارداری یا پس از آن دچار یکی از این مشکلات شدید، بعد از زایمان حتما از پزشک بخواهید که آزمایش های قلبی برای شما انجام شود.
پیگیری طولانی مدت با متخصص قلب، اصلاح سبک زندگی و غربالگری منظم می تواند آینده ای سالم تر برای قلب شما رقم بزند.
سخنی از نی نی تینی
اگر دچار بیماری قلبی در بارداری هستید یا سابقه ی آن را دارید، مهم ترین کاری که می توانید برای حفظ سلامت خود و فرزندتان انجام دهید، این است که:
- قبل از بارداری با پزشک مشورت کنید تا خطرات را بررسی و مدیریت کند.
- در طول بارداری و پس از زایمان، با دقت بیشتری علائم غیرطبیعی را زیر نظر بگیرید و به پزشک اطلاع دهید.
- در مصرف داروها بسیار محتاط باشید و هیچ دارویی را بدون تأیید پزشک قطع یا شروع نکنید.
- سبک زندگی خود را قلب پسند کنید؛ رژیم غذایی مناسب، فعالیت بدنی ملایم و کنترل استرس نقش کلیدی دارند.
- آینده نگر باشید؛ حتی پس از زایمان نیز با متخصص قلب در ارتباط بمانید تا از مشکلات طولانی مدت جلوگیری شود.
سلامت قلب شما، کلید زندگی سالم خودتان و نوزادتان است. هیچ علامتی را نادیده نگیرید و با آگاهی، آرامش و همراهی پزشک، بارداری ایمن تری را تجربه کنید.
آیا شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای از بیماری قلبی در بارداری داشته اید؟ تجربیات، سؤالات و نگرانی هایتان را با ما در میان بگذارید. ما اینجا هستیم تا پاسخ گو باشیم و به مادران دیگر کمک کنیم.
