حکم شرعی رحم اجاره ای از نظر اسلام

رحم جایگزین در اسلام؛ چه زمانی رحم جایگزین و لقاح مصنوعی حلال است؟

رحم جایگزین در اسلام یکی از موضوعات حساس و چالش برانگیز است که ریشه در اصول اخلاقی و اعتقادی مسلمانان دارد. از یک سو، دخالت شخص ثالث در فرآیند مقدس فرزندآوری، نوعی انحراف از طبیعت تلقی می شود و می تواند حرام باشد. اما از سوی دیگر، رحم جایگزین ممکن است باعث حفظ انسجام خانواده و تداوم نسل شود.

حکم شرعی رحم اجاره ای چیست؟ نظر علمای اهل سنت و شیعه در این مورد چیست؟ چرا برخی رحم جایگزین را در اسلام حرام می دانند؟ و در چه شرایطی استفاده از آن حلال است؟ در این مطلب سعی داریم به این پرسش ها پاسخ دهیم و اطلاعات دقیقی درباره این موضوع پیچیده ارائه کنیم.

دیدگاه اسلام درباره رحم جایگزین چیست؟

مفهوم رحم جایگزین، سال ها پس از نزول قرآن رایج شد، به همین دلیل موضوعی نوپدید برای علما و فقیهان اسلامی محسوب می شود. این مسئله برای نخستین بار در جلسه هفتم شورای فقه اسلامی وابسته به “رابطة العالم الإسلامی” در دهه 1350 شمسی مطرح شد.

در ابتدای بحث، شورا رحم جایگزین را تنها در چارچوب چندهمسری (بین همسران یک مرد) مجاز دانست. اما بعدها این دیدگاه رد شد و حکم شرعی رحم اجاره ای و اجازه استفاده از آن فقط در موارد خاص میان زوج های قانونی صادر گردید.

دیدگاه مراجع عظام تقلید درباره رحم جایگزین

آیت الله العظمی امام خامنه ای

معتقد است که اصل این کار (رحم جایگزین) اشکالی ندارد، به شرط آنکه از مقدمات حرام مانند لمس یا نگاه نامحرم پرهیز شود. همچنین، در صورتی که با این روش کودکی به دنیا بیاید، او به شوهر زنی که جنین را در رحم خود پرورش داده، تعلق ندارد؛ بلکه کودک از نظر شرعی فرزند پدر و مادری است که نطفه و تخمک از آن ها گرفته شده است.

آیت الله العظمی سیستانی

با اصل انجام رحم جایگزین مخالفتی ندارد و بیان کرده اند که این کار به خودی خود اشکالی ندارد.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی

اگر نطفه زن و شوهر با یکدیگر در خارج از رحم ترکیب شود و سپس در رحم زن دیگری قرار گیرد، از نظر ذات عمل اشکالی ندارد. اما چون معمولا انجام این فرایند با نگاه یا لمس حرام همراه است، تنها در شرایط ضروری جایز دانسته می شود.

آیت الله العظمی صافی گلپایگانی

اگر انجام این کار با اعمال حرام مانند نگاه یا لمس همراه نباشد، فی نفسه مانعی ندارد.

چرا رحم جایگزین در اسلام حرام دانسته می شود؟

علما دلایل متعددی در مورد حکم شرعی رحم اجاره ای و حرام بودن رحم جایگزین ذکر کرده اند که از مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نقض نسب و اختلاط نسل ها: برخی از علمای اسلامی معتقدند استفاده از رحم جایگزین ممکن است باعث اختلال در پاکی نسب شود و تداوم این روند جامعه را به خطر می اندازد.
  این نظر از منظر علمی قابل نقد است؛ زیرا در رحم جایگزین، نوزاد از سلول های تخمک و اسپرم والدین اصلی به وجود می آید و هیچ پیوند ژنتیکی با مادر جانشین ندارد. بنابراین بحث “اختلاط نسل” عملا رخ نمی دهد.
• ابعاد روانی و عاطفی: یکی دیگر از دغدغه های مطرح، پیوند عاطفی میان نوزاد و زنی است که او را به دنیا می آورد. این نگرانی وجود دارد که آیا کودک در آینده مادر خود را خواهد شناخت و چگونه زنی که زایمان کرده، نوزاد را به خانواده دیگر خواهد سپرد؟
  در اینجا توصیه می شود که مادران جایگزین از نظر روانی قوی و آگاه انتخاب شوند تا بتوانند بدون آسیب عاطفی، این فرآیند را طی کنند.
• قیاس با شیردهی: برخی از علما، برای حلال دانستن رحم جایگزین، آن را با شیردهی مقایسه کرده اند. اگر کودک بتواند از زنی غیر از مادرش شیر بخورد، چرا رحم جایگزین که تنها مرحله نگهداری جنین را بر عهده دارد، حرام باشد؟ این استدلال توسط برخی فقیهان برای بازنگری در قوانین شرعی و مشروعیت بخشی به درمان های ناباروری مورد استفاده قرار گرفته است.

رحم اجاره ای در اسلام از دیدگاه اهل سنت

اهل سنت، در تصمیم گیری های مربوط به تولیدمثل و حکم شرعی رحم اجاره ای نسبتا نگرش بازتری دارد. در این مکتب، استفاده از رحم اجاره ای تحت شرایطی خاص مجاز شمرده می شود:

• زمانی که یکی از زنان یک مرد چندهمسره فرزند را به دنیا می آورد.
• یا وقتی که یک زن متأهل به عنوان مادر جایگزین انتخاب شده و جنین حاصل از اسپرم مرد و تخمک همسرش در رحم او قرار می گیرد.

فقهای اهل سنت تأکید دارند که چنین توافقی باید به صورت رسمی و قانونی ثبت شود. فرزند حاصل باید به طور کامل به عنوان فرزند زیستی پدر و مادر در نظر گرفته شود و از تمام حقوق قانونی برخوردار باشد. همچنین، رضایت کامل تمامی طرف ها و هم راستایی آن با ارزش های اخلاقی اسلامی از اهمیت بالایی برخوردار است.

نکته مهم اینجاست که اهل سنت با اهدای رحم به صورت خیرخواهانه موافق است اما با انجام این فرایند به صورت تجاری مخالفت می ورزد. هدف اصلی، کمک به تشکیل خانواده و حفظ بنیان آن است، نه کسب سود مالی.

آیا رحم اجاره ای در اسلام شیعه حرام است؟

فقهای شیعه دیدگاهی بازتر و پذیراتر نسبت به درمان های ناباروری دارند. دلیل این اختلاف دیدگاه، در تفاوت برداشت ها از مفهوم زنا نهفته است. در حالی که برخی علمای اهل سنت، حتی انتقال سلول های جنسی به شخص ثالث را نوعی خیانت تلقی می کنند، فقهای شیعه گناه را تنها در تماس جنسی فیزیکی می دانند.

با این دیدگاه حکم شرعی رحم اجاره ای در اسلام به این صورت است: استفاده از رحم اجاره ای یا اهدای اسپرم و تخمک، فرایندی شرعی و مجاز است؛ زیرا هیچ نوع تماس جنسی در آن وجود ندارد و به حریم زوجین آسیبی وارد نمی شود.

از سوی دیگر، یکی از اهداف اصلی شریعت اسلامی، حفظ نسل و تشکیل خانواده سالم است. بنابراین، استفاده از درمان های نوین باروری، در راستای اهداف شریعت و کمک به تداوم خانواده اسلامی تلقی می شود.

در مجموع، فقهای شیعه با اهدای مشروع در اسلام موافق هستند و این روش ها را برای خانواده های نابارور جایز می دانند.

آیا فرزندان حاصل از رحم اجاره ای حلال هستند یا حرام؟

برخی افراد بر این باورند که نوزاد حاصل از رحم اجاره ای، نامشروع است؛ زیرا این کار را نوعی زنا می دانند. اما بیایید از دیدگاه پزشکی به ماجرا نگاه کنیم:

فرایند رحم اجاره ای شامل مراحل زیر است:

• والدین، اسپرم و تخمک خود را اهدا می کنند.
• تخمک در محیط آزمایشگاهی با اسپرم لقاح یافته و جنین تشکیل می شود.
• این جنین به رحم مادر جایگزین منتقل شده و بارداری آغاز می شود.

در هیچ یک از مراحل، تماس جنسی با شخص ثالثی رخ نمی دهد. بنابراین، قوانین صریح قرآن را نقض نمی کند.

با توجه به این نکات، می توان گفت که رحم اجاره ای در اسلام شرعی بوده و فرزند حاصل از آن حلال است؛ البته با رعایت شرایط و ضوابط شرعی و قانونی.

آیا زنان مسلمان می توانند مادر جایگزین شوند؟

با توجه به اختلاف دیدگاه ها در مکاتب مختلف اسلامی و حکم شرعی رحم اجاره ای، زنان مسلمان باید بر اساس ارزش های اخلاقی و باورهای دینی خود تصمیم گیری کنند. در این موضوع حساس، خوب است به طور دقیق به درک شخصی تان از مفاهیمی مانند:

• زنا
• مادر شدن
• و ارزش نهادن به نهاد خانواده

نگاه کنید.

همچنین، توجه به وضعیت روانی و احساسی زن اهمیت زیادی دارد؛ زیرا سلامت جسمی و روحی مادر در دوران بارداری، تأثیر زیادی بر روند بارداری و سلامت جنین خواهد داشت.

به خاطر داشته باشید که اگر تصمیم شما برای کمک باشد، ممکن است برای خانواده ای که سال ها در آرزوی داشتن فرزند هستند، نجات بخش باشد.

سخنی از نی نی تینی

به‌ طور کلی، رحم جایگزین در اسلام موضوعی حساس است که به ایمان، اخلاق و باور های فردی مربوط می‌ شود.

در حالی که بسیاری از علمای مسلمان آن را گناه‌ آلود می‌ دانند، برخی دیگر آن را راهی برای تحقق نیت خیر و کمک به زوج‌ های نابارور می‌ دانند که ذاتا نمی‌تواند گناه باشد.

سوالات متداول