حملات پانیک در شیردهی نوعی وضعیت اضطرابی است که بعضی از مادران پس از زایمان تجربه می کنند و می تواند بر سلامت کلی و کیفیت زندگی اثر بگذارد. این وضعیت برانگیخته، با نگرانی و ترس شدید همراه است و ممکن است به بروز حمله های پانیک منجر شود. خبر خوب این که روش های درمانی مؤثر از جمله روان درمانی وجود دارد و می تواند به بازگشت آرامش و بهبود حال مادر کمک کند. اگر در وضعیت بحران هستید یا به حمایت فوری نیاز دارید، می توانید با اورژانس اجتماعی ۱۲۳ یا صدای مشاور بهزیستی ۱۴۸۰ تماس بگیرید.
حملات پانیک در شیردهی چیست؟
این اختلال زیرمجموعه ای از اضطراب های پس از زایمان است؛ یک مشکل جدی سلامت روان که می تواند بر جسم و روان اثر بگذارد و توانایی شما برای رسیدگی به خود و نوازادتان را محدود کند.
در این وضعیت، افکار و احساسات شدید ترس و نگرانی به واکنش های بدنی تبدیل می شوند؛ همان حمله های پانیک که می تواند بی مقدمه یا به دنبال محرک های خاص رخ دهد. در دوران شیردهی، تمرکز نگرانی ها معمولا حول سلامت و ایمنی نوزاد می چرخد.
چرا حملات پانیک در شیردهی بیشتر به چشم می آید؟
پس از زایمان، تغییرات هورمونی سریع و مسئولیت های جدید مراقبت از نوزاد، آستانه تحمل استرس را پایین می آورد. کم خوابی، بی نظمی برنامه روزانه و دغدغه های مادرانه می تواند حلقه اضطراب را تقویت کند و زمینه را برای حملات فراهم سازد.
حملات پانیک در شیردهی چه علائمی دارد؟
ممکن است علائم حملات پانیک در شیردهی در چند روز اول پس از تولد شروع شود؛ گاهی مادر متوجه ماهیت مشکل نمی شود. علائم می توانند ناگهانی ظاهر شوند یا طی 12 ماه بعدی به تدریج شدت بگیرند. نشانه های رایج عبارت اند از:
- مشکل در تمرکز و فراموش کاری
- ناتوانی در تکمیل کارها، حواس پرتی و دودلی
- افکار مزاحم و ناخواسته
- ناتوانی در ریلکس کردن، بی خوابی و خستگی
- کاهش اشتها، دل آشوبی و احساس دل ناخوشی طولانی مدت
- اضطراب و نگرانی شدید، بی قراری و تحریک پذیری
- اجتناب از موقعیت ها به دلیل ترس از «اتفاق بد»
- اگورافوبیا (ترس از فضاهای باز یا شلوغ)
- افکار خودکشی یا اقدام (نیازمند مراجعه فوری به خدمات اورژانسی)
- تجربه حمله پانیک به صورت اپیزودیک
سه ترس رایج در مادران مبتلا:
- ترس از مرگ
- ترس از از دست دادن کنترل
- ترس از دیوانه شدن
اگر این ترس ها ذهنتان را تسخیر کنند، بسامد حملات بیشتر می شود.
نکته بومی و کاربردی: استرس مداوم می تواند رفلکس خروج شیر (اکسی توسین) را مختل کند و موقتا جریان شیر را کاهش دهد؛ با کاهش استرس و بهبود خواب، این وضعیت قابل برگشت است. تماس پوست به پوست با نوزاد و آرام سازی تنفسی می تواند کمک کند.
برخی دیگر از علائم حملات پانیک در شیردهی
این نوع حملات ناگهانی شروع می شوند و بین 20 تا 30 دقیقه طول می کشند؛ حدود 10 دقیقه بعد از شروع، به اوج می رسند و به ندرت بیش از یک ساعت ادامه دارند. هرچند کوتاه اند، اما بسیار ترسناک اند و اثر ذهنی ماندگار می گذارند. نشانه ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تنگی نفس یا احساس خفگی، فشار یا درد قفسه ی سینه
- تپش قلب، تندیِ ضربان و لرزش بدن/دست ها
- تعریق، گرگرفتگی یا لرز
- مورمورشدن یا کرخی اندام ها
- سرگیجه، سبکی سر، احساس بی ثباتی یا غش کردن
- دل به هم خوردگی و تهوع
- احساس جدایی از محیط یا «غیرواقعی بودن»
- حس خطر دائمی یا «مرگ قریب الوقوع»
تجربه حملات برای هرکس متفاوت است و همیشه همه ی نشانه ها با هم رخ نمی دهند؛ اما برای آن که یک اپیزود «حمله پانیک» محسوب شود، معمولا وجود حداقل چهار علامت از نشانه های بالا لازم است.
چه کسانی در معرض حملات پانیک در شیردهی هستند؟
برآوردها نشان می دهد درصدی از مادران پس از زایمان دچار این مشکل می شوند؛ بااین حال همانند سایر اختلالات پس از زایمان، احتمال کم گزارش شدن و کم تشخیصی وجود دارد زیرا بسیاری از مادران علائم خود را نادیده می گیرند یا آن را به «طبیعی بودن نگرانی مادرانه» نسبت می دهند. اگر حملات باعث آشفتگی جدی جسمی، ذهنی و عاطفی می شود، موضوع چیزی فراتر از «دلشوره» است. به حس درونی خود اعتماد کنید؛ اگر احساس می کنید «حال روزتان عادی نیست»، کمک بخواهید.
علل حملات پانیک در شیردهی
علت واحدی برای این اختلال وجود ندارد؛ معمولا ترکیبی از عوامل زیستی و روانی ـ اجتماعی در کار است. از جمله:
- افت ناگهانی هورمون ها پس از زایمان: که می تواند خلق وخو و رفتار را تغییر دهد و زمینه ی اضطراب ایجاد کند.
- پاسخ بدن به ترس و استرس: وقتی سطح ترس خیلی بالا برود، حلقه «وحشت–علائم بدنی» فعال می شود و حمله رخ می دهد.
- سابقه قبلی حملات پانیک: اگر قبل از بارداری حملاتی داشته اید، با استرس های بارداری/مادری احتمال برگشت بیشتر است.
- آمادگی ارثی/خانوادگی برای اضطراب یا هراس.
- دل مشغولی های مادرانه: نگرانی های مداوم درباره مهارت مراقبت و سلامت نوزاد می تواند چرخه اضطراب را تشدید کند. در مواردی، استرس پایدار رفلکس اکسی توسین را مختل و جریان شیر را موقتا کم می کند.
عوامل خطر حملات پانیک در شیردهی
وجود یک یا چند مورد زیر خطر را بالا می برد:
- سابقه اضطراب یا تشخیص قبلی اختلال پانیک
- سابقه ی خانوادگی اختلالات اضطرابی/هراسی
- اختلالات تیروئید
- تجربه زایمان دشوار یا آسیب زا
- کم خوابی، خستگی و تغذیه ی ناکافی
- نخستین بار مادرشدن (تجربه ی جدید و فشار روانی بیشتر)
- حمایت اجتماعی ناکافی یا فشارهای اقتصادی
اگر یکی از این عوامل را دارید، معنی اش این نیست که حتما دچار حملات می شوید؛ اما توجه به خواب، تغذیه، درخواست حمایت از همسر/خانواده و یادگیری مهارت های آرام سازی می تواند اثر محافظتی داشته باشد.
حملات پانیک در شیردهی چگونه درمان می شود؟
- روان درمانی (به ویژه CBT): کمک می کند حلقه ترس–اجتناب شکسته شود، افکار فاجعه ساز اصلاح شوند و مواجهه تدریجی با محرک ها تمرین شود.
- آموزش و خودیاری: تکنیک های تنفس دیافراگمی، ریلکسیشن عضلانی، ذهن آگاهی، و برنامه ی خواب منظم.
- دارودرمانی با نظر پزشک یا روان پزشک: در برخی موارد لازم است. درباره سازگاری داروها با شیردهی، حتما از پزشک خود راهنمایی بگیرید.
- گروه های حمایتی و پیگیری: صحبت با مادران دیگر، کاهش احساس تنهایی و افزایش امید.
برای حملات پانیک در شیردهی از چه دارویی استفاده می شود؟
پزشکان معمولا از SSRI ها به عنوان خط اول بهره می برند و در برخی موارد برای کاهش سریع اضطراب از بنزودیازپین ها به صورت کوتاه مدت استفاده می شود. هیچ دارویی را بدون تجویز پزشک استفاده نکنید به ویژه هنگام شیردهی و برای بررسی ایمنی، به LactMed یا درمانگرتان رجوع کنید.
یافتن کمک حرفه ای (نسخه بومی)
اگر به درمانگر نیاز دارید، می توانید از فهرست اعضای دارای پروانه در «سازمان نظام روان شناسی و مشاوره» و همچنین فهرست روان پزشکان در وب سایت «انجمن علمی روان پزشکان ایران» استفاده کنید؛ این مسیرها به شما اطمینان می دهند که نزد متخصص دارای مجوز می روید.
اگر خطر فوری آسیب به خود یا دیگران دارید با 115 (اورژانس پزشکی) یا 123 (اورژانس اجتماعی) تماس بگیرید. برای مشاوره غیرحضوری رایگان می توانید با 1480 (صدای مشاور بهزیستی) هم صحبت کنید.
چند راهکار روزمره برای شیردهی با ارامش
- هنگام شیردهی، نفس آرام و عمیق بکشید و به تماس پوست به پوست با نوزاد توجه کنید؛ این کار به ترشح اکسی توسین و احساس آرامش کمک می کند.
- مصرف کافئین را محدود کنید، برنامه خواب کوتاه جبرانی (چرت 20–30دقیقه ای) بگذارید و از اطرافیان بخواهید در کارهای خانه کمک کنند.
- نشانه ها و محرک های شخصی را در یک دفترچه یادداشت کنید تا برای جلسه ی درمانی همراه داشته باشید.
تفاوت «حملات پانیک در شیردهی» با «افسردگی پس از زایمان»
حملات پانیک در شیردهی با افسردگی پس از زایمان (PPD) مرتبط است، اما از نظر علمی زیرمجموعه «اختلالات اضطرابی پس از زایمان» محسوب می شود؛ همان خانواده ای که وسواس فکری ـ عملی پس از زایمان (OCD) و اختلال استرس پس از سانحه پس از زایمان (PTSD) هم در آن قرار می گیرند. این تمایز کمک می کند درمان دقیق تری بگیرید و انتظارهای درست تری از بهبود داشته باشید.
فرق های کلیدی
- در حملات پانیک در شیردهی، نشانه های برجسته حمله های پانیک هستند: ترس شدید و ناگهانی با علائم بدنی مثل تپش قلب، درد قفسه سینه و تنگی نفس. اما افسردگی پس از زایمان بیشتر با غم عمیق، ناامیدی و گریه های مکرر شناخته می شود.
- پانیک بیشتر علائم جسمی هراس ایجاد می کند، درحالی که افسردگی عمدتا تغییرات خلق و نشانه های عاطفی را نشان می دهد.
- نشانه های پانیک ممکن است مکرر ولی کوتاه مدت باشند (معمولا چند دقیقه)، اما نشانه های افسردگی پایدارترند و هفته ها تا ماه ها ادامه می یابند. هر دو اختلال اگر درمان نشوند می توانند به رابطه عاطفی مادر و نوزاد آسیب بزنند.
نکته کاربردی: اگر علاوه بر اضطراب، افکار مزاحم درباره آسیب دیدن نوزاد یا رفتارهای تکراری کنترل و اطمینان گیری دارید، ممکن است پای OCD پس از زایمان هم در میان باشد و درمانش کمی متفاوت است؛ این موارد هم زیرمجموعه «اضطراب های پس از زایمان» هستند.
حملات پانیک در شیردهی چقدر طول می کشد؟
طول مدت بستگی به سابقه شخصی اختلال پانیک، شدت علائم و دریافت درمان دارد. بدون مداخله، این مشکل می تواند هفته ها تا ماه ها و حتی سال ها ادامه یابد؛ اما درمان به موقع معمولا مسیر بهبود را کوتاه تر و پایدارتر می کند. بهترین شانس بهبود، روان درمانی، در صورت نیاز دارودرمانی، و شبکه حمایت خانوادگی/اجتماعی است. (ارجاع زودهنگام توسط ماما یا پزشک خانواده به روان پزشک/روان شناس در دستورالعمل های بهداشتی هم توصیه می شود).
تشخیص حملات پانیک در شیردهی
برای شروع درمان، باید با پزشک یا متخصص سلامت روان صحبت کنید. در جلسه ارزیابی، درباره علائم و احساسات اخیر توضیح می دهید و ممکن است پرسشنامه های کوتاه سلامت روان را تکمیل کنید. تشخیص زمانی مطرح است که پس از تولد نوزاد دوره هایی از حمله پانیک داشته باشید؛ این اطلاعات به پزشک کمک می کند سایر اختلالات پس از زایمان (مثل PPD یا OCD) را تفکیک کند و بهترین مسیر درمان را برای شما بچیند. برای غربالگری هم زمان خلق، از نسخه فارسی «مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ (EPDS)» در سیستم های بهداشتی استفاده می شود.
چشم انداز (پیش آگهی) حملات پانیک در شیردهی
حملات پانیک در شیردهی می تواند دوره های طولانی مدت داشته باشد، اما بهبود کامل با درمان درست ممکن است؛ به ویژه اگر زود پس از بروز علائم اقدام شود. بااین حال احتمال عود در مواجهه با محرک های جدید یا فشارهای زندگی وجود دارد. هدف درمان این است که کنترل زندگی روزمره را بازپس بگیرید، کیفیت رابطه با نوزاد حفظ شود و ترس از وقوع حمله زندگی تان را محدود نکند.
سخنی از نی نی تینی
حملات پانیک در شیردهی تجربه ای واقعی و آزار دهنده است، اما با آگاهی، تشخیص به موقع و درمان علمی کاملا قابل کنترل است. اگرچه شروع آن معمولا به تغییرات هورمونی، کم خوابی و فشار های نقش مادری گره می‌خورد، اما ماندگاری اش الزامی نیست. ترکیبی از روان‌درمانی (به‌ویژه CBT)، خود مراقبتی هدفمند و در صورت نیاز دارو های سازگار با شیردهی، می تواند چرخه «ترس و یا اجتناب» را بشکند و آرامش روزمره شما را برگرداند.
اگر تجربه ای از حملات پانیک در شیردهی دارید یا سؤالی برایتان پیش آمده، در بخش دیدگاه ها بنویسید. اگر علائم شدید یا فکر آسیب زدن به خود/دیگران دارید، همین حالا با 115 (اورژانس)، 123 (اورژانس اجتماعی) یا 1480 (صدای مشاور بهزیستی) تماس بگیرید.
