حساسیت نوزاد به شیر مادر

حساسیت نوزاد به شیر مادر یکی از نگرانی های رایج در دوران شیردهی است. بسیاری از مادران تصور می کنند برخی خوراکی ها ممکن است باعث بی قراری، نفخ یا بثورات پوستی در نوزادشان شود. در این مطلب به بررسی رژیم حذف غذایی، روش تشخیص حساسیت نوزاد به شیر مادر و نکات مهم برای تغذیه سالم مادر شیرده می پردازیم.

حساسیت نوزاد به شیر مادر

اگر نوزاد تازه متولدشده تان بی قراری می کند، زیاد گاز معده دارد، بالا می آورد، صداهای عجیب مثل خرخر یا ناله از خودش درمی آورد یا پوستش دانه دانه شده است، شاید با خودتان فکر کنید: «نکند نوزادم به شیر من حساسیت دارد؟»
این سؤال برای بسیاری از مادران پیش می آید و کاملا طبیعی است. وقتی نوزاد شیرخوار حالش خوب نیست، بیشتر والدین تصور می کنند مشکل از شیردهی یا ترکیب شیر مادر است. اما واقعیت چیز دیگری است: ممکن است بی قراری نوزاد با شیردهی مرتبط باشد، اما نه به این دلیل که به شیر مادر حساسیت دارد!

در حقیقت، بر خلاف تصورات رایج، حساسیت به شیر مادر تقریبا غیرممکن است. با ما همراه باشید تا بفهمید دلیل واقعی این علائم چیست و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید.

آیا حساسیت نوزاد به شیر مادر واقعیت دارد؟

پاسخ کوتاه و قطعی است: خیر.
پروتئین های طبیعی موجود در شیر مادر بسیار ملایم و سازگار با بدن نوزاد هستند و واکنش آلرژیک ایجاد نمی کنند. به همین دلیل، آکادمی اطفال آمریکا (AAP) اعلام کرده که شیر مادر به طور طبیعی باعث بروز آلرژی در نوزادان شیرخوار نمی شود.
برعکس، پژوهش های جدید نشان داده اند که شیر مادر حتی به رشد و تکامل سیستم ایمنی نوزاد کمک کرده و احتمال بروز آلرژی های غذایی در آینده را کاهش می دهد.

اما از کجا مطمئن باشیم که نوزادان به شیر مادر آلرژی ندارند؟

در دهه ی 1980 میلادی، پژوهشگران سوئدی آزمایش هایی انجام دادند و متوجه شدند حتی نوزادانی که کولیک (درد و نفخ زیاد) دارند، به خود شیر مادر حساس نیستند. با این حال، همان نوزادان ممکن است به پروتئین های خاصی که از غذای مادر وارد شیر او می شوند، واکنش نشان دهند.

به زبان ساده، حساسیت نوزاد به شیر مادر وجود ندارد، بلکه ممکن است به ذرات ریز غذایی که از رژیم غذایی مادر وارد شیر می شوند حساسیت نشان دهد.

آلرژی غذایی و شیردهی

گاهی اوقات ذرات بسیار ریز مواد غذایی که مادر مصرف می کند، تنها 30 دقیقه پس از خوردن غذا وارد شیر او می شوند و ممکن است چندین ساعت در آن باقی بمانند.
در موارد خاص، این ذرات می توانند در بدن نوزاد واکنش هایی ایجاد کنند. برای مثال، AAP گزارش داده است که حساسیت نوزاد به برخی از مواد غذایی موجود در رژیم مادر، ممکن است باعث بروز اگزما یا کولیک شود.

با این حال، چنین مواردی بسیار نادرند. بر اساس آمار، تنها حدود 2 تا 3 نوزاد از هر 100 نوزاد شیرخوار علائم آلرژی واقعی نشان می دهند.
هرچند احتمال آن کم است، اما آلرژی یا حساسیت غذایی در نوزادان مسئله ای جدی محسوب می شود و باید به دقت بررسی گردد. بنابراین، لازم است علائم حساسیت را بشناسید تا بتوانید در صورت بروز آن ها به موقع اقدام کنید.

علائم حساسیت در نوزادان

گاهی ممکن است نوزاد شما به برخی مواد غذایی مثل سویا، مرکبات، تخم مرغ، مغزها (مثل بادام زمینی یا فندق) یا حتی کافئین حساس باشد. اما در بیشتر موارد، مقصر اصلی شیر گاو در رژیم غذایی مادر است.

نکته مهم این است که واکنش های آلرژیک در نوزادان با واکنش های آلرژیک در کودکان بزرگ تر یا بزرگسالان فرق دارد.
در افراد بزرگسال، آلرژی نتیجه ی واکنش بیش ازحد سیستم ایمنی به پروتئین های خارجی است و معمولا با عطسه، آبریزش بینی یا کهیر پوستی همراه می شود.
اما در نوزادان، مرکز درگیری آلرژی بیشتر در روده ها و دستگاه گوارش است. به همین دلیل، نشانه ها متفاوت اند.

در ادامه، رایج ترین علائم حساسیت به پروتئین شیر گاو در نوزادان شیرخوار آورده شده است:

• استفراغ مکرر یا بازگرداندن شیر به مقدار زیاد
• گریه های طولانی، ناله یا فشار دادن بدن (نشانه ی درد شکم)
• اسهال موکوسی یا لزج
• وجود خون در مدفوع
• کهیر یا جوش های خارش دار
• اگزما (به ویژه در پشت زانو، آرنج یا گردن)
• پوسته پوسته شدن یا خشکی شدید پوست
• سرفه یا خس خس سینه
• چشمان watery یا آبکی
• آبریزش یا گرفتگی بینی
• تورم لب ها، زبان یا گلو (در موارد شدید)

چه زمانی حساسیت نوزاد به شیر مادر یک وضعیت اورژانسی است؟

اگر نوزاد شما علائمی مثل درد شدید شکم، گریه ی بی وقفه، کهیر، اگزما، اسهال شدید همراه با خون، استفراغ مکرر یا مشکل در تنفس دارد — به ویژه اگر این علائم چند ساعت پس از شیردهی ادامه یابند — باید بلافاصله با پزشک متخصص اطفال تماس بگیرید.

هرچند آلرژی به شیر گاو در نوزادان شیرخوار نادر است، اما در برخی موارد می تواند شدید و خطرناک باشد.
بنابراین تشخیص سریع حساسیت نوزاد به شیر مادر و اقدام به موقع بسیار مهم است.
خبر خوب این است که بیشتر نوزادان، با گذر زمان و رشد سیستم ایمنی شان، از این نوع حساسیت عبور می کنند و آن را پشت سر می گذارند.

تشخیص حساسیت نوزاد به شیر مادر

شایع ترین آلرژی های غذایی در نوزادان شامل شیر گاو و سویا هستند. در موارد نادر، نوزاد ممکن است نسبت به تخم مرغ، مغزها، مرکبات، گندم یا غذاهای دریایی نیز واکنش نشان دهد.
برای شناسایی دقیق ماده ی غذایی حساسیت زا، پزشک معمولا رژیم حذفی (Elimination Diet) را پیشنهاد می کند.

در این روش، مادر باید برخی مواد غذایی خاص را برای مدتی از رژیم خود حذف کند تا مشخص شود کدام ماده باعث بروز علائم در نوزاد شده است.
اگر پس از حذف یک ماده غذایی، وضعیت حساسیت نوزاد به شیر مادر بهتر شود، پزشک به تدریج توصیه می کند آن ماده را دوباره وارد رژیم کنید تا مشخص شود آیا علائم بازمی گردند یا خیر.

رژیم حذفی هم زمان

• ابتدا تمام محصولات حاوی شیر گاو، سویا و تخم مرغ را از رژیم خود حذف کنید.
• به مدت دو تا چهار هفته صبر کنید و تغییرات نوزاد را زیر نظر بگیرید.
  (هرچند مواد غذایی در چند روز از شیر شما پاک می شوند، اما برای ترمیم دستگاه گوارش نوزاد ممکن است زمان بیشتری لازم باشد.)
• اگر علائم حساسیت نوزاد به شیر مادر کاهش یافت، به تدریج و با نظارت پزشک، هر بار یک ماده غذایی جدید را به رژیم خود اضافه کنید.
• اگر پس از چهار هفته هیچ بهبودی مشاهده نشد، احتمالا مشکل نوزاد به آلرژی غذایی مربوط نیست و نیاز است با پزشک اطفال یا متخصص آلرژی مشورت کنید تا سایر احتمالات بررسی شوند.

رژیم حذفی مرحله به مرحله (One-at-a-Time Elimination Diet)

در این روش، مادر تنها یک نوع ماده غذایی را در هر مرحله از رژیم خود حذف می کند تا عامل حساسیت نوزاد شناسایی شود.
به عنوان مثال، ابتدا تمام محصولات لبنی را کنار بگذارید، سپس در مرحله بعد سویا و در مرحله بعد تخم مرغ را حذف کنید.

بعد از حذف هر گروه غذایی، بین دو تا چهار هفته صبر کنید و وضعیت نوزاد را با دقت زیر نظر بگیرید. اگر مشاهده کردید که نوزادتان آرام تر شده، کمتر بالا می آورد یا مدفوعش طبیعی تر شده، یعنی عامل حساسیت را پیدا کرده اید.

اما اگر پس از گذشت چهار هفته هیچ تغییری مشاهده نشد، گروه غذایی دیگری را حذف کنید. در صورتی که پس از هر مرحله از حذف غذا باز هم بهبودی ایجاد نشد، باید به دنبال دلایل دیگری برای علائم نوزاد باشید.
در چنین شرایطی حتما با پزشک متخصص اطفال یا آلرژیست مشورت کنید تا علت واقعی حساسیت نوزاد به شیر مادر مشخص شود.

هشدار: رژیم حذفی را خودسرانه آغاز نکنید

تغذیه ی درست برای مادر شیرده اهمیت زیادی دارد و نباید بدون مشورت پزشک، رژیم غذایی محدود را شروع کنید.
به گفته ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها (CDC)، مادران شیرده باید روزانه حدود 330 تا 400 کالری بیشتر از حالت عادی دریافت کنند تا انرژی بدن و کیفیت شیر حفظ شود.

در عین حال، آکادمی اطفال آمریکا (AAP) تأکید می کند که هیچ مدرک علمی معتبری وجود ندارد که نشان دهد حذف برخی مواد غذایی در دوران شیردهی، می تواند از بروز حساسیت نوزاد به شیر مادر جلوگیری کند.
تنها در شرایط خاص، مثل زمانی که نوزاد در معرض خطر بالای اگزما قرار دارد، ممکن است پزشک توصیه کند مصرف بادام زمینی، مغزها، تخم مرغ، شیر گاو یا ماهی محدود شود.

اگر هر نشانه ای از آلرژی در نوزادتان دیدید ( مثل بی قراری، بالا آوردن مکرر، وجود موکوس قرمز در مدفوع یا جوش های پوستی ) قبل از حذف هر ماده غذایی، حتما با پزشک یا پرستار کودک مشورت کنید.

حقیقت درباره آلرژی های غذایی و کولیک

تحقیقات نشان داده اند بسیاری از مادران شیرده باور دارند که رژیم غذایی شان روی گریه و بی قراری نوزاد تأثیر دارد و به همین دلیل بعضی غذاها را از رژیم خود حذف می کنند. اما در بیشتر موارد، کولیک نوزاد هیچ ارتباطی با غذای مادر ندارد.

کولیک معمولا نتیجه ی ترکیبی از عوامل محیطی است — مثل سروصدای زیاد، سکوت مطلق، یا کمبود تحریک ریتمیک (مثل تکان ملایم یا صدای مداوم).

در صورتی که علاوه بر بی قراری، علائمی مثل استفراغ، بثورات پوستی یا خون در مدفوع را هم مشاهده کردید، احتمال دارد موضوع فراتر از کولیک ساده باشد. در این حالت، حتما با پزشک اطفال مشورت کنید تا علت دقیق بررسی شود.

حساسیت غذایی یا فقط واکنش موقت؟

همه ی واکنش های نوزاد به غذا، نشانه ی آلرژی نیستند.
گاهی نوزاد فقط نسبت به برخی مواد غذایی یا نوشیدنی ها حساس تر است و بدنش با نشانه هایی مثل نفخ یا تغییر خلق و خو واکنش نشان می دهد.
در موارد دیگر، تغییر مزه ی شیر مادر (که بسته به غذای مصرفی او تغییر می کند) می تواند باعث شود نوزاد رفتار متفاوتی از خود نشان دهد.

اما نگران نباشید! در بیشتر مواقع، غذای مادر هیچ اثر منفی جدی بر حال نوزاد ندارد.

در ادامه، برخی از خوراکی های رایج و تأثیر احتمالی آن ها روی نوزاد آورده شده است:

لوبیا و سبزیجات نفاخ

غذاهایی مثل لوبیا، بروکلی و گل کلم ممکن است در بعضی نوزادان باعث نفخ یا بی قراری شوند.
نیازی به حذف کامل این خوراکی های مفید نیست؛ فقط کافی است آن ها را بعد از شیردهی مصرف کنید و ببینید آیا تغییری در رفتار نوزاد ایجاد می شود یا خیر.

کافئین

خوشبختانه لازم نیست از قهوه یا چای موردعلاقه تان خداحافظی کنید، اما باید مصرف آن را محدود کنید.
روزانه یک تا دو فنجان کافی است. مصرف بیش از حد ممکن است باعث بی خوابی یا بی قراری در نوزاد شود.

غذاهای تند

تحقیقات جدید نشان داده اند که مواد تند مثل فلفل سیاه یا کاری ممکن است تا چند ساعت پس از مصرف در شیر مادر دیده شوند، اما مقدار آن ها آن قدر کم است که نوزاد متوجه طعم تند نمی شود.
بنابراین می توانید با خیال راحت غذاهای ادویه دار بخورید مگر اینکه نوزادتان به طور خاص واکنش نشان دهد.

الکل

مصرف الکل در دوران شیردهی تنها در صورت اعتدال و رعایت فاصله زمانی مناسب مجاز است.
اگر نوشیدنی الکلی مصرف کردید، حداقل دو ساعت برای یک نوشیدنی و چهار ساعت برای دو نوشیدنی تا شیردهی بعدی صبر کنید تا الکل از بدن شما خارج شود.
(در ایران، به جای این توصیه، بهتر است یادآور شویم که مصرف الکل در دوران بارداری و شیردهی به هیچ عنوان توصیه نمی شود و باید از نوشیدنی های طبیعی و سالم برای آرامش و انرژی استفاده کرد.)

نکات تکمیلی برای مادران شیرده

اگر شیردهی برایتان دشوار است یا نوزادتان خوب سینه نمی گیرد، نگران نباشید. گاهی فقط با چند تغییر ساده می توان روند شیردهی را بهبود داد.

• در صورت بروز مشکل، از مشاور شیردهی یا پزشک اطفال کمک بگیرید.
• اگر سینه هایتان بیش از حد پر می شوند و احساس درد دارید، از کمپرس گرم یا تخلیه ملایم با پمپ استفاده کنید.
• خواب کافی، تغذیه ی متعادل و مصرف مایعات کافی را فراموش نکنید.

سخنی از نی نی تینی

اگر احساس می کنید نوزادتان به برخی از مواد غذایی حساس است، هرگز به تنهایی رژیم حذف غذایی را شروع نکنید. همیشه پیش از هر تغییری در رژیم خود با پزشک یا مشاور تغذیه مشورت کنید تا هم سلامت خودتان و هم رشد نوزاد به خطر نیفتد. به یاد داشته باشید که در بیشتر موارد، گریه یا بی قراری نوزاد ارتباطی با رژیم غذایی مادر ندارد و ممکن است تنها به محیط یا شیوه آرام سازی نوزاد مربوط باشد. با شناخت درست و آرامش، می توانید دوران شیردهی را به تجربه ای لذت بخش و سالم تبدیل کنید.