تومور نخاعی می تواند در هر نقطه ای از ستون فقرات ایجاد شود؛ ستونی که شامل مهره ها، نخاع و بافت های اطراف آن است. بیشتر موارد تومور نخاعی در واقع ناشی از گسترش سرطان از بخش دیگری از بدن به ستون فقرات هستند. به این نوع، تومور متاستاتیک گفته می شود.
آشنایی دقیق با ماهیت تومور نخاعی می تواند به کاهش اضطراب و تصمیم گیری آگاهانه تر کمک کند، به ویژه برای خانم هایی که با علائمی مانند درد یا بی حسی مواجه هستند.
تومور نخاعی چیست؟
تومور نخاعی به رشد غیرطبیعی و کنترل نشده سلول ها در داخل یا اطراف نخاع و ستون فقرات گفته می شود. این توده ممکن است خوش خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشد.
ستون فقرات نقش محافظتی بسیار مهمی برای نخاع دارد و هرگونه فشار یا آسیب در این ناحیه می تواند پیامدهای جدی ایجاد کند.
به همین دلیل، حتی تومورهای خوش خیم نخاعی نیز در صورت رشد، نیازمند بررسی و درمان دقیق هستند.
آشنایی با ساختار ستون فقرات و نخاع
ستون فقرات یا همان backbone، یک ساختار استخوانی بلند و انعطاف پذیر است که از قاعده جمجمه شروع شده و تا دنبالچه در لگن ادامه دارد.
نخاع در مرکز این ستون قرار گرفته و پیام های عصبی را بین مغز و سایر بخش های بدن منتقل می کند.
هرگونه اختلال در این مسیر می تواند باعث مشکلات حرکتی، حسی یا حتی اختلال در کنترل ادرار و مدفوع شود.
تومور نخاعی در کدام نواحی ایجاد می شود؟
تومور نخاعی ممکن است در بخش های مختلفی از ستون فقرات شکل بگیرد، از جمله:
- داخل نخاع (Intramedullary)
- در پوشش نخاع یا مننژها (Intradural-Extramedullary)
- بین پوشش نخاع و استخوان ها (Extradural)
- در خود مهره های استخوانی ستون فقرات
هر کدام از این نواحی، علائم و روش های درمانی خاص خود را دارند و تشخیص دقیق محل تومور اهمیت زیادی دارد.
خوش خیم یا بدخیم بودن تومور نخاعی
تومور نخاعی می تواند خوش خیم یا بدخیم باشد.
تومورهای خوش خیم معمولا رشد آهسته تری دارند، اما در صورت فشار بر نخاع یا اعصاب، می توانند علائم جدی ایجاد کنند.
تومورهای بدخیم، علاوه بر رشد سریع تر، ممکن است به سایر بافت ها نیز آسیب برسانند و نیازمند درمان های تخصصی تر هستند.
تومور نخاعی اولیه و ثانویه (متاستاتیک)
تومورهایی که از ابتدا در نخاع یا ستون فقرات ایجاد می شوند، تومور نخاعی اولیه نام دارند. این نوع تومورها نسبتا نادر هستند.
در مقابل، تومور نخاعی ثانویه یا متاستاتیک زمانی رخ می دهد که سلول های سرطانی از اندام دیگری مانند پستان، ریه یا پروستات به ستون فقرات گسترش پیدا کنند.
بر اساس منابع معتبر فارسی از جمله «انجمن جراحان مغز و اعصاب ایران»، تومورهای متاستاتیک شایع ترین نوع تومور نخاعی محسوب می شوند.
انواع تومور نخاعی بر اساس محل ستون فقرات
ستون فقرات به چند ناحیه تقسیم می شود:
- گردنی: ناحیه گردن
- سینه ای: پشت فوقانی تا میانی
- کمری: پایین کمر
- خاجی: انتهای ستون فقرات
اگرچه تومور نخاعی می تواند در هر یک از این نواحی ایجاد شود، اما نواحی سینه ای و کمری شایع تر هستند.
تومور نخاعی بر اساس محل قرارگیری در کانال نخاعی
پزشکان همچنین تومور نخاعی را بر اساس جایگاه آن در کانال نخاعی دسته بندی می کنند:
تومور داخل پوشش نخاع (Intradural-Extramedullary)
این تومورها داخل مننژها ولی خارج از خود نخاع قرار دارند و حدود 40 درصد موارد را شامل می شوند.
تومور داخل نخاع (Intramedullary)
این نوع مستقیما در بافت نخاع رشد می کند و حدود ۵ درصد تومورهای نخاعی را تشکیل می دهد.
تومور خارج از پوشش نخاع (Extradural)
این تومورها خارج از مننژها و اغلب در مهره ها ایجاد می شوند و شایع ترین نوع تومور نخاعی هستند.
انواع خاص تومور نخاعی
با توجه به پیچیدگی ساختار ستون فقرات، انواع مختلفی از تومور نخاعی وجود دارد، از جمله:
- آستروسیتوما
- کوردوما
- اپاندیموما
- گلیوبلاستوما
- همانژیوبلاستوما
- مننژیوم
- نوروفیبروم
- استئوسارکوم
- شوانوما
- همانژیوم نخاعی
بیشتر این تومورها خوش خیم هستند، اما برخی می توانند تهدیدکننده زندگی باشند و نیاز به پیگیری فوری دارند.
کدام سرطان ها به ستون فقرات گسترش می یابند؟
برخی سرطان ها بیشتر تمایل دارند به ستون فقرات متاستاز دهند، از جمله:
- سرطان ریه (شایع تر در مردان)
- سرطان پستان (شایع ترین در زنان)
- سرطان پروستات
- لوسمی
- لنفوم
- مولتیپل میلوما
- ملانوما
- سرطان کلیه و تیروئید
- سرطان های دستگاه گوارش
این سرطان ها اغلب بخش استخوانی ستون فقرات را درگیر می کنند.
چه افرادی بیشتر در معرض تومور نخاعی هستند؟
هر فردی ممکن است به تومور نخاعی مبتلا شود، اما احتمال آن در افرادی که سابقه سرطان دارند بیشتر است.
تومورهای نخاعی اولیه نادر بوده و بیشتر در کودکان 10 تا 16 سال و بزرگسالان 65 تا 74 سال دیده می شوند.
در خانم ها، ارتباط تومور نخاعی با سرطان پستان اهمیت ویژه ای دارد.
شیوع تومور نخاعی چقدر است؟
حدود 97 درصد از تومورهای نخاعی از نوع متاستاتیک هستند.
مطالعات نشان می دهد بین 30 تا 70 درصد افراد مبتلا به سرطان، در طول بیماری دچار گسترش سرطان به ستون فقرات می شوند.
در مقابل، تومورهای نخاعی اولیه خوش خیم و بدخیم بسیار نادرتر هستند.
علائم تومور نخاعی
علائم تومور نخاعی به محل، اندازه و نوع آن بستگی دارد.
برخی تومورها در مراحل اولیه هیچ علامتی ایجاد نمی کنند، اما با رشد تدریجی، درد و اختلالات عصبی بروز می کند.
درد، شایع ترین علامت تومور نخاعی است.
درد ناشی از تومور نخاعی
درد تومور نخاعی معمولا:
- به آسیب یا فعالیت خاصی مرتبط نیست
- عمیق و مداوم است
- به تدریج شدت می گیرد
- شب ها شدیدتر می شود و خواب را مختل می کند
- با استراحت یا مسکن های معمولی بهبود نمی یابد
گاهی درد به باسن، پاها یا دست ها تیر می کشد که به آن درد رادیکولار گفته می شود.
سایر علائم تومور نخاعی
در صورت فشار تومور بر نخاع یا اعصاب، علائم زیر ممکن است دیده شود:
- بی حسی یا گزگز در دست ها، پاها یا قفسه سینه
- ضعف عضلانی
- گرفتگی یا اسپاسم عضلات
- خشکی گردن یا کمر
- بی اختیاری ادرار یا مدفوع
- مشکل در راه رفتن و زمین خوردن
- انحراف ستون فقرات
- فلج در درجات مختلف
علت ایجاد تومور نخاعی
علت تومور نخاعی به اولیه یا ثانویه بودن آن بستگی دارد.
در تومورهای اولیه، عوامل ژنتیکی، ضعف سیستم ایمنی یا تماس با مواد سرطان زا مطرح است.
تومورهای متاستاتیک نتیجه گسترش سلول های سرطانی از طریق خون یا سیستم لنفاوی به ستون فقرات هستند.
تشخیص تومور نخاعی
بسیاری از تومورهای نخاعی اولیه به طور اتفاقی و هنگام انجام تصویربرداری برای مشکل دیگر کشف می شوند.
اگر درد کمر دارید، به ویژه اگر سابقه سرطان دارید، مراجعه به پزشک ضروری است.
پزشک با معاینه عصبی، بررسی حس، قدرت عضلات و رفلکس ها، روند تشخیص را آغاز می کند.
آزمایش ها و روش های تشخیصی تومور نخاعی
برای تشخیص دقیق، ممکن است از روش های زیر استفاده شود:
- تصویربرداری: رادیوگرافی، MRI و سی تی اسکن
- بیوپسی: نمونه برداری از تومور برای تعیین خوش خیم یا بدخیم بودن
- اسکن استخوان: بررسی درگیری استخوان های ستون فقرات
- آزمایش خون: بررسی موادی مانند کلسیم که در تخریب استخوان افزایش می یابند
تومور نخاعی چگونه درمان می شود؟
درمان تومور نخاعی کاملا فردمحور است و بر اساس محل تومور در ستون فقرات، اندازه آن و نوع خوش خیم یا بدخیم بودنش برنامه ریزی می شود. پزشکان هنگام انتخاب روش درمان، شرایط عمومی بدن، سن و علائم بیمار را نیز در نظر می گیرند. به همین دلیل، هیچ دو برنامه درمانی برای تومور نخاعی کاملا مشابه هم نیست.
در تومورهای نخاعی متاستاتیک، هدف اصلی درمان کاهش درد، حفظ عملکرد اعصاب نخاعی و بهبود کیفیت زندگی است. در مقابل، در تومور نخاعی اولیه، اگر تومور علامت دار باشد، هدف اصلی برداشتن کامل آن تا حد امکان است.
اهداف درمان تومور نخاعی متاستاتیک
درمان تومور نخاعی که از اندام های دیگر به ستون فقرات گسترش یافته، معمولا با چند هدف مهم انجام می شود. این اهداف شامل کاهش دردهای آزاردهنده، جلوگیری از آسیب بیشتر به نخاع و حفظ توانایی حرکت هستند. همچنین افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیمار نقش مهمی در تصمیم گیری درمانی دارد.
پزشکان تلاش می کنند با ترکیب روش های مختلف، بیشترین اثربخشی و کمترین عوارض را ایجاد کنند.
چه پزشکانی در درمان تومور نخاعی نقش دارند؟
درمان تومور نخاعی معمولا نیازمند همکاری یک تیم تخصصی است. این تیم با بررسی دقیق شرایط بیمار، بهترین مسیر درمان را طراحی می کند.
اعضای این تیم ممکن است شامل متخصص مغز و اعصاب، جراح ستون فقرات، انکولوژیست (متخصص سرطان)، رادیوتراپیست، ارتوپد، اورولوژیست و در برخی موارد جراح عروق باشند. همکاری این تخصص ها باعث می شود درمان با دقت و ایمنی بیشتری انجام شود.
درمان تومور نخاعی متاستاتیک
در تومورهای نخاعی ثانویه، معمولا از ترکیبی از روش های درمانی استفاده می شود. این روش ها بسته به نوع سرطان اولیه و شرایط بیمار انتخاب می شوند.
شیمی درمانی یکی از روش های رایج است که با داروهای ضدسرطان، سلول های سرطانی را در ستون فقرات و سایر بخش های بدن از بین می برد. این داروها ممکن است به صورت تزریق وریدی یا خوراکی مصرف شوند و گاهی پیش از جراحی برای کوچک تر شدن تومور استفاده می شوند.
پرتودرمانی در تومور نخاعی
پرتودرمانی با استفاده از دوزهای کنترل شده اشعه، سلول های تومور نخاعی را تخریب یا کوچک می کند. این روش می تواند به کاهش درد، بهبود حرکت و کاهش فشار روی نخاع کمک کند. در بسیاری از بیماران، پرتودرمانی نقش مهمی در کنترل علائم دارد.
در موارد خاص، رادیوجراحی استریوتاکتیک استفاده می شود که یک روش غیرتهاجمی و بسیار دقیق است. در این روش، اشعه به صورت متمرکز فقط به تومور تابانده می شود تا بافت های سالم اطراف آسیب نبینند.
جراحی تومور نخاعی
جراحی معمولا زمانی در نظر گرفته می شود که امید به زندگی بیمار بیش از چند ماه باشد و تومور به درمان های دیگر پاسخ نداده باشد. جراحی می تواند درد را کاهش دهد، عملکرد عصبی را حفظ کند و پایداری ستون فقرات را افزایش دهد.
در برخی موارد، از روش های کم تهاجمی مانند تزریق سیمان استخوانی به مهره ها استفاده می شود که باعث تقویت ستون فقرات، کاهش درد و بهبود توان حرکتی می شود. طبق مطالعات، درصدی از بیماران مبتلا به تومور نخاعی علامت دار می توانند از جراحی سود ببرند.
پایش و مراقبت مداوم
در بعضی شرایط، تیم درمان تصمیم می گیرد تومور نخاعی را با انجام تصویربرداری های منظم مانند MRI تحت نظر بگیرد. این روش به ویژه زمانی استفاده می شود که تومور رشد آهسته ای داشته باشد یا علائم شدیدی ایجاد نکرده باشد.
پایش منظم کمک می کند هرگونه تغییر به موقع شناسایی و درمان مناسب آغاز شود.
درمان تومور نخاعی اولیه
اگر تومور نخاعی اولیه خوش خیم باشد و علائم خاصی ایجاد نکند، معمولا فقط تحت نظر قرار می گیرد. اما در برخی موارد، امکان برداشتن کامل تومور با جراحی وجود دارد که می تواند منجر به درمان قطعی شود.
در تومورهایی که داخل خود نخاع رشد می کنند، جراحی کامل همیشه امکان پذیر نیست، زیرا ممکن است به اعصاب آسیب جدی وارد شود. در تومورهای بدخیم اولیه، معمولا از ترکیب جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی استفاده می شود.
پیش آگهی تومور نخاعی
پیش آگهی تومور نخاعی به عوامل مختلفی مانند سن، وضعیت عمومی بدن، نوع تومور و اولیه یا متاستاتیک بودن آن بستگی دارد. تشخیص زودهنگام و شروع سریع درمان معمولا نتایج بهتری به همراه دارد.
اگر درد کمر شبانه یا علائمی مانند ضعف عضلانی دارید، مراجعه زودهنگام به پزشک اهمیت زیادی دارد. پرسیدن سوال از تیم درمان حق شماست و به تصمیم گیری آگاهانه کمک می کند.
پیشگیری از تومور نخاعی
پیشگیری از تومور نخاعی اولیه
متأسفانه راه مشخصی برای پیشگیری از تومور نخاعی اولیه وجود ندارد. در برخی موارد نادر، این تومورها با بیماری های ژنتیکی خاصی مرتبط هستند.
اگر در خانواده درجه یک شما سابقه چنین بیماری هایی وجود دارد، مشاوره ژنتیک می تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند. تشخیص در مراحل اولیه معمولا بهترین نتایج درمانی را به همراه دارد.
پیشگیری از تومور نخاعی متاستاتیک
همه موارد تومور نخاعی متاستاتیک قابل پیشگیری نیستند. با این حال، درمان های تکمیلی پس از تشخیص سرطان اولیه می توانند احتمال گسترش سرطان به ستون فقرات را کاهش دهند.
این درمان ها با هدف کوچک کردن تومور اولیه و جلوگیری از پخش سلول های سرطانی انجام می شوند و نقش مهمی در کنترل بیماری دارند.
زندگی با تومور نخاعی
زندگی با تومور نخاعی می تواند از نظر جسمی و روحی چالش برانگیز باشد. پیروی دقیق از برنامه درمانی، شرکت در جلسات پیگیری و دریافت حمایت عاطفی اهمیت زیادی دارد.
در صورت بروز درد شدید ناگهانی یا تشدید علائم، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. در شرایط اورژانسی، مراجعه فوری به مراکز درمانی ضروری است.
سخنی از نی نی تینی
تشخیص تومور نخاعی می تواند ترسناک باشد، اما آگاهی و درمان مناسب نقش مهمی در کنترل بیماری دارد. تیم درمانی با برنامه ای دقیق تلاش می کند درد را کاهش دهد و کیفیت زندگی شما را حفظ کند. پیگیری منظم پس از درمان نیز به شناسایی زودهنگام عود بیماری کمک می کند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائم مشکوک به تومور نخاعی روبه رو هستید، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. تجربه یا سوال خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید تا پاسخ کارشناسی دریافت کنید.
