تومور مغزی در کودکان

تومور مغزی در کودکان یکی از جدی ترین و در عین حال شایع ترین بیماری های مغزی در سنین پایین است. این بیماری می تواند عملکرد سیستم عصبی کودک را به شدت تحت تأثیر قرار دهد و حتی زندگی روزمره او را مختل کند. درک درست از این بیماری، شناسایی به موقع علائم، دلایل ایجاد آن و آشنایی با انواع تومور مغزی در کودکان، نقش مهمی در روند درمان و پیشگیری از عوارض جدی تر دارد. اگر فرزندتان علائم مشکوکی مانند سردردهای مکرر، حالت تهوع بدون دلیل یا تغییرات رفتاری دارد، بهتر است این مقاله را با دقت بخوانید.

علائم تومور مغزی در کودکان: فشار داخل جمجمه و مشکلات مغزی

جمجمه ی انسان فضای محدودی دارد و فقط برای مغز طراحی شده است. بنابراین زمانی که تومور مغزی در کودکان شروع به رشد می کند، در این فضای بسته باعث افزایش فشار داخلی جمجمه می شود. این حالت به اصطلاح پزشکی، افزایش فشار داخل جمجمه ای یا Intracranial Pressure نامیده می شود.

افزایش فشار داخل مغز معمولا به دلیل دو عامل ایجاد می شود:

• وجود بافت اضافی ناشی از رشد تومور
• مسدود شدن مسیر گردش مایع مغزی-نخاعی (CSF)

نشانه هایی که باید جدی گرفته شوند:

• سردردهای مداوم و شدید
• تشنج (در کودکانی که سابقه قبلی تشنج نداشته اند)
• حالت تهوع و استفراغ بدون دلیل مشخص
• تحریک پذیری و بی قراری زیاد
• بی حالی و خواب آلودگی غیرعادی
• تغییر در رفتار، شخصیت یا عملکرد ذهنی کودک
• بزرگی غیرعادی سر (میکروسفالی) در نوزادانی که استخوان های جمجمه شان هنوز به طور کامل بسته نشده
• اگر درمان نشود، ممکن است به کما و در نهایت مرگ منجر شود

همچنین بسته به محل رشد تومور در مغز، ممکن است بخش های خاصی از عملکرد مغز دچار اختلال شود.

برای مثال:

اگر تومور در مخچه (قسمت پایینی و پشتی مغز) باشد، ممکن است کودک دچار اختلال در راه رفتن، تعادل، حرکات هماهنگ و کنترل عضلات شود.

اگر تومور در مسیر بینایی (optic pathway) باشد، کودک ممکن است دچار تاری دید، دوبینی یا کاهش دید شود.

دلایل ایجاد تومور مغزی در کودکان

اگرچه علت دقیق تومور مغزی در کودکان در بسیاری از موارد ناشناخته باقی می ماند، اما برخی عوامل می توانند نقش داشته باشند:

• نقص های ژنتیکی و ارثی
• قرارگیری در معرض پرتوهای رادیواکتیو در سنین پایین
• بیماری های نادر ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز
• اختلالات در رشد سلول های مغزی جنینی

گاهی این بیماری کاملا به صورت تصادفی رخ می دهد، بدون وجود سابقه خانوادگی یا عوامل محیطی مشخص.

تشخیص تومور مغزی در کودکان چگونه انجام می شود؟

اگر کودکی علائم مشکوک به تومور مغزی داشته باشد، باید فورا توسط پزشک اطفال، متخصص مغز و اعصاب کودکان یا در صورت نیاز، در اورژانس، به طور دقیق بررسی شود.

در اولین گام تشخیص تومور مغزی در کودکان، معمولا از تصویربرداری مغز با روش ام آر آی (MRI) استفاده می شود. اگر تصویر برداری نشان دهنده وجود تومور مغزی باشد، گام بعدی مشورت با جراح مغز و اعصاب کودکان خواهد بود. این متخصص در کنار خانواده، بهترین برنامه درمانی را طراحی می کند.

در تیم درمان ممکن است متخصصان زیر نیز حضور داشته باشند:

• آنکولوژیست کودکان (متخصص سرطان در کودکان)
• چشم پزشک کودکان (در صورت درگیر بودن مسیر بینایی)
• متخصص تشنج یا صرع شناس (اپی لپتولوژیست)
• رادیوتراپیست یا متخصص پرتودرمانی
• کارشناسان تکنولوژی های پیشرفته تصویربرداری و مراقبتی

آزمایش ها و بررسی های لازم برای درمان تومور مغزی در کودکان

برای برنامه ریزی درمان مناسب برای یک کودک مبتلا به تومور مغزی، جراح مغز و اعصاب باید اطلاعات دقیقی درباره وضعیت تومور به دست آورد:

1. محل قرارگیری تومور:

با استفاده از تصویربرداری های مختلف مانند ام آر آی یا سی تی اسکن مشخص می شود که تومور دقیقا کجا قرار دارد. از آنجایی که برخی نواحی مغز حساس و حیاتی هستند، ممکن است امکان جراحی مستقیم روی آن ناحیه وجود نداشته باشد. در این موارد، پزشک باید راهکاری ایمن و دقیق برای درمان انتخاب کند.

2. نوع تومور مغزی:

برای مشخص کردن نوع دقیق تومور، پزشکان نمونه ای از سلول های تومور را زیر میکروسکوپ بررسی می کنند. این بررسی کمک می کند تا مشخص شود تومور چگونه رشد خواهد کرد و آیا احتمال پخش شدن به نواحی دیگر وجود دارد یا خیر.

3. درجه تومور مغزی:

درجه یا “گرید” تومور نشان می دهد که سلول های سرطانی چقدر تهاجمی و سریع الرشد هستند. هر چه درجه بالاتر باشد (مثلا گرید 4)، رفتار تومور پرخاشگرانه تر و خطرناک تر است.

انواع تومور مغزی در کودکان

تومورهای مغزی در کودکان از نظر منشأ، سرعت رشد و درجه بدخیمی تقسیم بندی می شوند:

• تومور اولیه (Primary): مستقیما از بافت مغز شروع می شود.
• تومور متاستاتیک (Metastatic): ابتدا در سایر بخش های بدن ایجاد شده و سپس به مغز گسترش یافته است.
• تومور خوش خیم (Benign): رشد آهسته دارد و سرطانی نیست. اما اگر در نواحی حساس مغز باشد، ممکن است همچنان خطرناک باشد.
• تومور بدخیم (Malignant): سرطانی و تهاجمی است. می تواند سریع رشد کرده و به نواحی دیگر مغز سرایت کند.

آستروسیتوما: شایع ترین نوع تومور مغزی در کودکان

آستروسیتوما یکی از رایج ترین تومورهای مغزی در کودکان است و تقریبا نیمی از تومورهای مغزی کودکان را شامل می شود. بیشترین شیوع آن در سنین 5 تا 8 سالگی است.

این تومورها از سلول های گلیال به نام آستروسیت رشد می کنند و معمولا در مخ (قسمت بالایی مغز) یا مخچه (قسمت پایینی مغز) دیده می شوند.

درمان بستگی به درجه یا گرید تومور دارد:

• آستروسیتومای پیلوسیتیک (Grade 1):
  شایع ترین نوع تومور مغزی کودکان است. رشد آهسته دارد و معمولا کیست دار است (پر از مایع). اگر در مخچه ایجاد شود، اغلب تنها با عمل جراحی قابل درمان است. اگر در مناطق دیگر مغز باشد، ممکن است به درمان های ترکیبی نیاز باشد.
• آستروسیتومای منتشر (Grade 2):
  این نوع تومور به بافت های اطراف نفوذ می کند و برداشتن کامل آن با جراحی سخت تر است. ممکن است باعث تشنج شود.
• آستروسیتومای آناپلاستیک (Grade 3):
  این نوع سرطانی و تهاجمی است و بسته به محل ایجادش، علائم مختلفی بروز می دهد. درمان معمولا ترکیبی از جراحی، پرتودرمانی و شیمی درمانی است.
• گلیوبلاستوم مولتی فرم (Grade 4):
  بدخیم ترین نوع آستروسیتوماست. بسیار سریع رشد می کند و فشار داخل مغز را افزایش می دهد. برای درمان آن از روش های ترکیبی پیشرفته استفاده می شود.

سایر انواع تومور مغزی در کودکان

در کنار آستروسیتوما، انواع دیگری از تومورهای مغزی نیز وجود دارند که ممکن است در کودکان دیده شوند. شناخت این انواع می تواند به درک بهتر مسیر درمان کمک کند.

گلیوماهای ساقه مغز (Brain Stem Gliomas)

تومورهایی که در ساقه مغز رشد می کنند، از جمله سخت ترین انواع تومور مغزی در کودکان برای درمان هستند. بیشتر این تومورها در بخش میانی ساقه مغز ایجاد می شوند و به خصوص نوعی از آن ها به نام گلیومای پونتین منتشر (DIPG) قابل جراحی نیست.

البته برخی تومورهای ساقه مغز در موقعیت های بهتری قرار دارند و می توان با جراحی یا روش های غیرجراحی آن ها را درمان کرد.

تومورهای شبکه کروئید (Choroid Plexus Tumors)

این تومورها در بخشی از مغز به نام شبکه کروئید ایجاد می شوند. این بخش مسئول تولید مایع مغزی-نخاعی (CSF) است که مغز و نخاع را احاطه کرده و از آن ها محافظت می کند.

زمانی که توموری در این ناحیه ایجاد شود، می تواند باعث تجمع مایع در مغز شده و به هیدروسفالی (آب آوردگی مغز) منجر شود. این تومورها ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشند، اما معمولا نیاز به جراحی دارند.

کرانیوفارنژیوما (Craniopharyngioma)

این تومورها خوش خیم هستند و در نزدیکی غده هیپوفیز رشد می کنند. اگرچه سرطانی نیستند، اما به دلیل نزدیکی به مراکز هورمونی، ممکن است باعث اختلال در رشد و تنظیم هورمون ها شوند.

تومورهای نورواپی تلیال دیسمبریوپلاستیک

این تومورها بسیار نادر و خوش خیم هستند و در بافت های پوشاننده مغز و نخاع رشد می کنند. اگرچه سرطانی نیستند، اما اغلب باعث بروز تشنج در کودکان می شوند.

اپاندیموما (Ependymoma)

اپاندیموما نوع دیگری از گلیوما است که از سلول هایی منشأ می گیرد که وظیفه تولید، تغذیه و نگهداری از مایع مغزی-نخاعی را دارند. این تومورها اغلب با ترکیبی از جراحی و پرتودرمانی درمان می شوند.

تومورهای سلول زاینده (Germ Cell Tumors)

این تومورها می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند و از سلول هایی به نام سلول های زاینده به وجود می آیند؛ سلول هایی که در دوران رشد جنین، در آینده به تخمک یا اسپرم تبدیل می شوند.

مدولوبلاستوما (Medulloblastoma)

مدولوبلاستوما از جمله تومورهای مغزی بدخیم است که حدود 15 درصد از موارد تومور مغزی در کودکان را شامل می شود. این تومورها در مخچه شکل می گیرند و معمولا در کودکان 4 تا 9 ساله بروز می کنند، با شیوع بیشتر در پسران نسبت به دختران.

مدولوبلاستوما می تواند از طریق نخاع پخش شود و برای درمان آن معمولا به جراحی همراه با درمان های مکمل نیاز است.

گلیوم عصب بینایی (Optic Nerve Glioma)

این تومورها در عصب بینایی یا اطراف آن ایجاد می شوند همان عصبی که اطلاعات تصویری را از چشم به مغز می فرستد. این نوع از گلیوما در کودکانی که به بیماری نوروفیبروماتوز (اختلال ژنتیکی عصبی) مبتلا هستند، بیشتر دیده می شود.

گلیوم عصب بینایی می تواند باعث کاهش بینایی و اختلالات هورمونی شود، چراکه اغلب در پایه مغز قرار دارند. به دلیل قرارگیری در نواحی حساس، درمان این تومورها بسیار دشوار است.

تومور مغزی در کودکان چگونه درمان می شود؟

درمان تومور مغزی در کودکان ممکن است شامل یک یا چند روش درمانی زیر باشد. انتخاب روش مناسب بسته به نوع، محل و درجه تومور انجام می شود.

1. جراحی

در بیشتر موارد، جراحی نخستین گام در درمان تومور مغزی در کودکان است. هدف جراحی، برداشتن کامل یا حداکثری تومور بدون آسیب به بافت های سالم مغز است.

در برخی از تومورهای کندرشد (با درجه پایین)، جراحی ممکن است تنها درمان مورد نیاز باشد.

مراقبت های پس از جراحی

دوره بهبودی برای هر کودک متفاوت است. کودکانی که به موقع تشخیص و درمان شده اند، معمولا روند بهبودی خوبی را طی می کنند.

برخی کودکان ممکن است پس از جراحی دچار ضعف عضلانی موقت یا اختلالات عصبی خفیف شوند که اغلب با فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتاردرمانی بهبود پیدا می کند.

پیگیری های منظم پس از جراحی با جراح مغز و اعصاب کودک بسیار ضروری است تا عملکرد مغزی، عوارض جانبی و احتمال بازگشت تومور کنترل شود.

2. پرتودرمانی (رادیوتراپی)

در این روش، پرتوهای انرژی بالا به سمت تومور و اطراف آن هدایت می شوند تا سلول های سرطانی را از بین ببرند.

برخی تومورها مثل مدولوبلاستوما نیاز به پرتودرمانی وسیع تری شامل کل مغز و نخاع دارند.
در کودکان خردسال به ویژه زیر 3 سال، پرتودرمانی بسیار با احتیاط انجام می شود، چون مغز آن ها هنوز در حال رشد است.

3. شیمی درمانی

شیمی درمانی (Chemotherapy) برای بسیاری از انواع تومورهای مغزی، به ویژه تومورهای تهاجمی و با درجه بالا استفاده می شود. این درمان می تواند به شکل های مختلف انجام شود:

• داروی خوراکی (قرص)
• تزریق وریدی (از طریق رگ)
• تزریق مستقیم به مایع مغزی -نخاعی
• یا حتی تزریق مستقیم به حفره باقی مانده پس از جراحی تومور

آیا تومور مغزی در کودکان قابل پیشگیری است؟

تومور مغزی در کودکان معمولا قابل پیشگیری نیست. بیشتر تومورهای مغزی در کودکان به دلایل ناشناخته یا عوامل ژنتیکی اتفاق می افتند و برخلاف برخی بیماری ها، با تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی قابل پیشگیری نیستند. با این حال، آگاهی و تشخیص زودهنگام می تواند تأثیر زیادی در موفقیت درمان داشته باشد.

دلایلی که باعث می شود پیشگیری از تومور مغزی در کودکان دشوار باشد:

• علل ناشناخته: بیشتر موارد تومورهای مغزی در کودکان علت مشخصی ندارند و بدون سابقه خانوادگی یا عامل بیرونی خاصی ایجاد می شوند.
• نقش ژنتیک: برخی از تومورها به دلیل جهش های ژنتیکی اتفاق می افتند که یا به صورت ارثی منتقل می شوند یا در دوران رشد جنین رخ می دهند.
• تأثیر عوامل محیطی نامشخص: برخلاف برخی سرطان ها که می توان آن ها را به مصرف دخانیات یا مواجهه با مواد شیمیایی خاص نسبت داد، در مورد تومورهای مغزی در کودکان هنوز شواهد قوی درباره عوامل محیطی مؤثر وجود ندارد.

آیا راهی برای کاهش خطر وجود دارد؟

اگرچه نمی توان از بروز بیشتر تومورهای مغزی پیشگیری کرد، اما توجه به نکات زیر می تواند به تشخیص زودهنگام کمک کند:

• مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم مشکوک مانند سردردهای مکرر، استفراغ بدون دلیل مشخص، اختلال در تعادل یا بینایی، تشنج یا تغییر رفتار.
• پیگیری پزشکی در کودکان با بیماری های ژنتیکی خاص مثل نوروفیبروماتوز، که احتمال بروز تومورهای مغزی در آن ها بالاتر است.
• محیط سالم برای کودک: هرچند اثبات نشده، کاهش مواجهه با تشعشعات غیرضروری و مواد شیمیایی مضر ممکن است به محافظت کلی از سلامت مغز کودک کمک کند.

سخنی از نی نی تینی

تومور مغزی در کودکان ممکن است ترسناک به نظر برسند، اما مهم ترین نکته این است که تشخیص زودهنگام و شروع درمان به موقع، شانس موفقیت درمان و بهبود کیفیت زندگی کودک را به طور قابل توجهی افزایش می دهد. والدین و مراقبان باید نسبت به علائم هشداردهنده حساس باشند و در صورت بروز هر نشانه غیرعادی مانند سردرد مکرر، استفراغ بدون دلیل، تغییر رفتار یا مشکلات حرکتی، سریعا به پزشک مراجعه کنند.

همچنین، همکاری با تیم پزشکی متخصص و پیگیری دقیق روند درمان و مراقبت های پس از جراحی یا درمان های دیگر، نقش مهمی در بهبود نتیجه دارد. در کنار این ها، حمایت عاطفی و روانی از کودک و خانواده اش بسیار ضروری است.