تهوع و استفراغ شدید در بارداری که در علم پزشکی با نام هیپرامزیس گراویداروم شناخته می شود، یکی از مشکلات آزاردهنده در دوران بارداری است. در این وضعیت، حالت تهوع و استفراغ به حدی شدید می شود که مادر باردار ممکن است روزانه بیش از سه بار استفراغ کند، دچار کم آبی بدن شود، سرگیجه و ضعف مداوم داشته باشد و حتی وزن کم کند. این وضعیت می تواند زندگی روزمره را مختل کند، اما خوشبختانه روش های درمانی مختلفی برای کنترل آن وجود دارد؛ از جمله مصرف داروهای ضدتهوع که با تجویز پزشک انجام می شود.
تفاوت بین تهوع صبحگاهی و تهوع و استفراغ شدید در بارداری
تهوع صبحگاهی در بارداری بسیار شایع است و حدود 80 درصد از مادران آن را تجربه می کنند. در بیشتر موارد شدت آن زیاد نیست و مادر می تواند غذا و مایعات را در طول روز مصرف کند. این حالت معمولا در پایان سه ماهه اول (حدود 12 هفتگی) کاهش می یابد یا کاملا از بین می رود.
اما تهوع و استفراغ شدید در بارداری شرایط متفاوتی دارد. در این حالت، استفراغ چندین بار در طول روز رخ می دهد و مادر به سختی می تواند غذا یا نوشیدنی را در بدن نگه دارد. این وضعیت منجر به کاهش وزن و کم آبی شدید می شود و اغلب نیاز به بستری در بیمارستان برای دریافت مایعات و دارو از طریق سرم دارد.
علائم تهوع و استفراغ شدید در بارداری
علائم معمولا از حدود هفته ششم بارداری آغاز می شوند و می توانند هفته ها یا حتی تا زمان زایمان ادامه داشته باشند. شدت این علائم به قدری است که مادر قادر به انجام فعالیت های روزانه نخواهد بود.
علائم شایع شامل:
- تهوع شدید و مداوم
- استفراغ بیش از سه بار در روز
- کاهش بیش از 5 درصد وزن نسبت به قبل از بارداری
- ناتوانی در نگه داشتن غذا یا مایعات
- کم آبی بدن و کاهش حجم ادرار
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- خستگی شدید و ضعف مفرط
- fainting (غش کردن)
- سردردهای مکرر
علائم کمتر شایع اما مهم:
- افت فشار خون
- افزایش ضربان قلب
- خشکی و ترک خوردگی پوست
- گیجی و کاهش تمرکز
- زردی پوست (به دلیل آسیب کبدی)
- بروز عارضه نادر “سندرم ورنیکه-کورساکوف” به دلیل کمبود ویتامین ب1
هیپرامزیس گراویداروم چه عوارضی دارد؟
وقتی بدن نتواند مایعات و مواد مغذی کافی دریافت کند، دچار سوءتغذیه و کم آبی می شود. همین مسئله می تواند عوارضی مانند:
- زایمان زودرس
- تولد نوزاد با وزن کم
- خونریزی در گلو یا مری بر اثر استفراغ شدید
- ضعف عمومی و کاهش سطح انرژی
را به دنبال داشته باشد.
علت تهوع و استفراغ شدید در بارداری چیست؟
پزشکان هنوز علت دقیق هیپرامزیس گراویداروم را نمی دانند، اما تغییرات هورمونی نقش اصلی را ایفا می کنند. هورمون HCG (گنادوتروپین جفتی انسان) که در دوران بارداری به سرعت و به میزان زیاد ترشح می شود، بیشترین ارتباط را با بروز علائم دارد. سطح این هورمون معمولا در هفته دهم بارداری به اوج می رسد، یعنی همان زمانی که بسیاری از مادران بیشترین شدت علائم را تجربه می کنند. علاوه بر آن، افزایش سطح هورمون استروژن نیز می تواند در بروز تهوع و استفراغ نقش داشته باشد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به تهوع و استفراغ شدید در بارداری هستند؟
برخی از زنان باردار به دلیل شرایط خاص، بیشتر در معرض ابتلا به این مشکل قرار دارند. عوامل خطر شامل:
- سابقه هیپرامزیس گراویداروم در بارداری قبلی
- بارداری چندقلویی (دوقلو، سه قلو یا بیشتر)
- بارداری اول
- سابقه خانوادگی تهوع شدید بارداری
- داشتن سابقه بیماری های مانند میگرن یا حساسیت به حرکت (motion sickness)
- ابتلا به بیماری های نادر جفتی مانند بیماری تروفوبلاستیک بارداری که باعث رشد غیرطبیعی سلول ها در رحم می شود
تشخیص و آزمایش های تهوع و استفراغ شدید در بارداری
تهوع و استفراغ شدید در بارداری یا هیپرامزیس گراویداروم معمولا با بررسی دقیق علائم و معاینه بالینی تشخیص داده می شود. پزشک ابتدا درباره سابقه پزشکی و علائم فعلی شما پرس وجو می کند و وزن شما را بررسی خواهد کرد تا مشخص شود آیا کاهش وزن شدید داشته اید یا خیر.
همچنین ممکن است آزمایش خون و ادرار برای تشخیص کم آبی بدن انجام شود. در برخی موارد، سونوگرافی برای بررسی احتمال بارداری چندقلویی یا وجود نشانه هایی از بیماری های نادر جفتی مانند بیماری تروفوبلاستیک بارداری (GTD) تجویز می شود. پزشک همچنین سایر علل احتمالی استفراغ مانند بیماری های گوارشی را بررسی کرده و جدا می کند.
تهوع و استفراغ شدید در بارداری چگونه درمان می شود؟
شدت علائم هر مادر متفاوت است و نوع درمان بر اساس همین شدت انتخاب می شود. بسیار مهم است که تمام گزینه های درمانی را با پزشک خود در میان بگذارید.
درمان در موارد خفیف تر شامل:
- تغییر سبک زندگی: استفاده از دستبندهای فشاری (نقاط طب فشاری)، مصرف زنجبیل به صورت آبنبات یا دم نوش می تواند به کاهش تهوع کمک کند.
- تغییرات غذایی: خوردن وعده های کوچک و سبک هر دو ساعت یک بار، مصرف غذاهای ساده مثل نان تست، بیسکویت خشک، برنج یا سیب زمینی می تواند مفید باشد. توصیه می شود از غذاهای پرچرب، سرخ کردنی و تند پرهیز کنید چون تهوع را تشدید می کنند.
- داروهای ضدتهوع ساده: ویتامین ب6 (پیریدوکسین) و دکسیلامین از رایج ترین انتخاب ها هستند. در صورت عدم پاسخ، پزشک ممکن است داروهای آنتی هیستامین مانند دیفن هیدرامین را توصیه کند. توجه کنید که مصرف هیچ دارویی در دوران بارداری نباید بدون مشورت پزشک انجام شود.
- اجتناب از محرک ها: برخی زنان متوجه می شوند که بوهای خاص یا حتی سوار شدن در خودرو باعث تشدید حالت تهوع می شود. دوری از این محرک ها می تواند علائم را کاهش دهد.
درمان در موارد متوسط تا شدید شامل:
- داروهای نسخه ای: داروهایی مانند پرومتازین، متوکلوپرامید و اندانسترون در موارد شدید تجویز می شوند. در صورتی که بیمار قادر به خوردن دارو نباشد، این داروها به شکل تزریق، سرم یا شیاف تجویز می شوند.
- تزریق سرم (مایعات داخل وریدی): در صورت کم آبی شدید، مایعات و مواد مغذی از طریق سرم به بدن تزریق می شود.
- تغذیه از طریق لوله: در مواردی که مادر نتواند مواد غذایی دریافت کند، لوله تغذیه ای از بینی یا معده گذاشته می شود تا مواد مغذی به بدن برسد.
- تغذیه کامل وریدی (TPN): در شدیدترین موارد، مواد مغذی به طور مستقیم از طریق ورید وارد بدن می شوند تا دستگاه گوارش استراحت کند.
آیا تهوع و استفراغ شدید در بارداری خودبه خود برطرف می شود؟
بله. در بسیاری از زنان باردار، علائم بعد از سه ماهه اول کاهش می یابد یا شدت آن کمتر می شود. اما در برخی دیگر ممکن است تا پایان بارداری ادامه پیدا کند. خبر خوب این است که تقریبا همیشه پس از زایمان، علائم به طور کامل برطرف می شوند.
تأثیر تهوع و استفراغ شدید بر جنین
در صورتی که بارداری به خوبی تحت نظر پزشک باشد و درمان انجام شود، تهوع و استفراغ شدید در بارداری معمولا به جنین آسیب نمی زند. تنها در موارد نادر، کاهش شدید وزن و کم آبی می تواند باعث تولد نوزاد با وزن کم یا زایمان زودرس شود.
آیا هیپرامزیس گراویداروم عوارض طولانی مدت دارد؟
اغلب زنان پس از زایمان هیچ اثر طولانی مدتی از این وضعیت تجربه نمی کنند. البته احتمال بروز دوباره این مشکل در بارداری های بعدی وجود دارد، اما پس از تولد نوزاد علائم کاملا برطرف می شود. خوشبختانه بیشتر مادرانی که درمان مناسب دریافت می کنند، نوزادانی سالم به دنیا می آورند.
آیا تهوع و استفراغ شدید در بارداری، بارداری پرخطر محسوب می شود؟
بله. پزشکان معمولا چنین بارداری هایی را به عنوان بارداری پرخطر در نظر می گیرند. به همین دلیل نظارت دقیق تر و معاینات مکرر برای جلوگیری از عوارض احتمالی انجام می شود.
پیشگیری از تهوع و استفراغ شدید در بارداری
در حال حاضر هیچ روش قطعی برای پیشگیری از این مشکل وجود ندارد. بهترین راهکار، آگاهی از عوامل خطر و مراجعه زودهنگام به پزشک در صورت مشاهده علائم اولیه است.
زندگی با تهوع و استفراغ شدید در بارداری
مهم ترین کاری که می توانید انجام دهید، پیگیری درمان و توصیه های پزشک است. تنها پزشک می تواند علائم شدیدی مانند کم آبی و استفراغ های مکرر را کنترل کند.
توصیه های کاربردی برای کاهش علائم در خانه:
- خوردن وعده های کوچک و سبک در طول روز
- پرهیز از غذاهای پرچرب و سرخ کردنی
- استفاده از زنجبیل و ویتامین ب6 با تجویز پزشک
- اجتناب از محرک هایی مانند بوهای تند یا سوار شدن طولانی مدت در خودرو
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائمی مانند موارد زیر را تجربه کردید، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- حالت تهوع دائمی که مانع خوردن غذا می شود
- استفراغ بیش از سه بار در روز برای چند روز متوالی
- کاهش وزن محسوس
- احساس سرگیجه، غش یا گیجی
- کاهش دفع ادرار یا تیرگی شدید رنگ ادرار
سخنی از نی نی تینی
تهوع و استفراغ شدید در بارداری یکی از مشکلات جدی این دوران است که می تواند باعث کم آبی و سوء تغذیه شود. در موارد شدید، حتی خطر زایمان زودرس وجود دارد. اما خبر خوب این است که با تشخیص به موقع، درمان مناسب و نظارت پزشک، بیشتر زنان باردار می توانند علائم خود را کنترل کرده و نوزاد سالمی به دنیا بیاورند. اگر احساس تهوع شدید یا استفراغ مکرر دارید، حتما با پزشک خود تماس بگیرید تا راهکارهای مناسب را دریافت کنید.
اگر شما هم در دوران بارداری با تهوع و استفراغ شدید روبه رو بوده اید یا تجربه ای در زمینه کنترل این مشکل دارید، خوشحال می شویم دیدگاه ها و راهکارهای خودتان را در بخش نظرات با سایر مادران به اشتراک بگذارید. تجربه شما می تواند به دیگر مادران کمک کند تا این دوران را آسان تر پشت سر بگذارند.
