بسیاری از خانواده ها به دلایل شخصی، فرهنگ یا حتی پزشکی تمایل دارند جنسیت فرزند آینده شان را خودشان انتخاب کنند. خوشبختانه پیشرفت های چشمگیر در علم باروری باعث شده تعیین جنسیت با آی وی اف (IVF) با دقتی نزدیک به صد درصد امکان پذیر شود.
در این مقاله به صورت کامل توضیح می دهیم که فرآیند تعیین جنسیت با آی وی اف دقیقا چگونه انجام می شود، چه مراحلی دارد و هزینه آن در ایران و جهان چقدر است.
نکات سریع درباره تعیین جنسیت و تفاوت واژه ها
معنی و کاربرد اصطلاحات
تعیین جنسیت، که گاهی از آن با عنوان انتخاب جنسیت (Sex Selection) نیز یاد می شود، به معنای انتخاب جنسیت بیولوژیکی فرزند آینده است.
این روش در بعضی خانواده ها با هدف «متعادل کردن خانواده» به کار می رود؛ یعنی والدینی که مثلا چند فرزند دختر دارند، تمایل دارند فرزند بعدی شان پسر باشد، یا برعکس.
روش های پذیرفته شده تعیین جنسیت با آی وی اف
در طول سال ها نظریه های مختلفی درباره تأثیر رژیم غذایی یا سبک زندگی بر تعیین جنسیت نوزاد مطرح شده است، اما هیچ یک از این روش ها از نظر علمی تأیید نشده اند.
در حال حاضر، تنها روش علمی و معتبر تعیین جنسیت، استفاده از آی وی اف (IVF) همراه با آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGT) است.
این آزمایش در گذشته با نام های PGS یا PGD نیز شناخته می شد و دقیق ترین روش شناسایی کروموزوم های جنسی پیش از انتقال جنین به رحم محسوب می شود.
پایه علمی تعیین جنسیت در آی وی اف
تعیین جنسیت با آی وی اف بر اساس تفاوت کروموزوم ها انجام می شود.
در ساختار ژنتیکی انسان، دخترها دارای دو کروموزوم X (XX) و پسرها دارای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y (XY) هستند.
در فرآیند آی وی اف، پس از تشکیل جنین در آزمایشگاه، چند سلول از هر جنین برداشته می شود تا متخصصان ژنتیک بتوانند با بررسی کروموزوم ها تشخیص دهند جنین دختر است یا پسر. سپس جنینی با جنسیت دلخواه والدین برای انتقال به رحم انتخاب می شود.
تعیین جنسیت به عنوان بخشی از درمان آی وی اف
نکته مهم این است که تعیین جنسیت یک درمان جداگانه نیست، بلکه مرحله ای اضافه در فرآیند اصلی آی وی اف است.
یعنی ابتدا باید آی وی اف انجام شود تا چندین جنین تشکیل گردد، سپس در میان آنها جنین هایی با جنسیت موردنظر انتخاب و منتقل شوند.
تعیین جنسیت با آی وی اف چگونه عمل می کند؟
جنسیت فرزند توسط دو کروموزوم جنسی مشخص می شود.
تخمک زن همیشه دارای کروموزوم X است، درحالی که اسپرم مرد می تواند حامل کروموزوم X یا Y باشد.
اگر اسپرم حاوی کروموزوم X با تخمک لقاح یابد، جنین دختر (XX) به وجود می آید.
و اگر اسپرم دارای کروموزوم Y باشد، جنین پسر (XY) خواهد بود.
در لقاح طبیعی، شانس پسر یا دختر شدن نوزاد تقریبا پنجاه پنجاه است.
اما در روش آی وی اف همراه با آزمایش ژنتیکی (PGT)، پزشکان می توانند با دقت بسیار بالا تشخیص دهند جنین XX است یا XY، و بر اساس این اطلاعات، جنین با جنسیت دلخواه را انتخاب کنند.
روش تفکیک اسپرم (روش غیرقابل اعتماد)
یکی از روش های قدیمی تر، تفکیک اسپرم بر اساس تفاوت جزئی در مقدار DNA بین اسپرم های X و Y بود.
در این روش، از دستگاهی به نام سانتریفیوژ برای جداسازی اسپرم ها بر اساس وزن یا چگالی استفاده می شود یا از رنگ های فلورسنت برای شناسایی DNA بهره می گیرند.
در تئوری، اسپرم های حاوی X باید در بخش پایین تر سانتریفیوژ قرار گیرند و اسپرم های Y در بالاتر.
اما نتایج عملی این روش یکسان نبوده است. برخی مطالعات موفقیت اندکی گزارش کرده اند، اما به طور کلی این روش از دقت و اطمینان کافی برخوردار نیست و در بیشتر مراکز معتبر از جمله مراکز پیشرفته ناباروری در ایران و جهان، انجام نمی شود.
تعیین جنسیت با آی وی اف و آزمایش ژنتیکی جنین
تعیین جنسیت از طریق آی وی اف همراه با آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGT)، پیشرفته ترین و دقیق ترین روش موجود در جهان است که دقت آن نزدیک به صد درصد است.
در این روش، ابتدا با آی وی اف تعدادی جنین در محیط آزمایشگاه تشکیل می شود. سپس چند سلول از هر جنین در روزهای ابتدایی رشد جدا شده و به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می شود تا بررسی کروموزومی انجام گیرد.
در این مدت، جنین ها منجمد می شوند تا نتیجه آزمایش مشخص شود.
پس از دریافت نتایج، والدین می توانند بر اساس اطلاعات ژنتیکی، از جمله جنسیت، تصمیم بگیرند کدام جنین برای انتقال به رحم (FET) انتخاب شود.
مراحل دقیق تعیین جنسیت با آی وی اف
از آنجا که تعیین جنسیت دقیق نیازمند طی کردن مراحل کامل و پیچیده ی درمان آی وی اف (IVF) است، لازم است ابتدا با چهار مرحله ی اصلی این روش آشنا شویم:
مراحل اصلی آی وی اف در تعیین جنسیت
-
تحریک تخمدان ها
در این مرحله، مادر با مصرف داروهای هورمونی مخصوص، تخمدان های خود را تحریک می کند تا به جای یک تخمک، چندین تخمک بالغ و باکیفیت بالا تولید کند.
این داروها معمولا از روز دوم تا چهارم چرخه قاعدگی آغاز و حدود ۱۰ روز ادامه دارند. هدف این مرحله افزایش تعداد تخمک هاست تا شانس تشکیل جنین های سالم و با جنسیت دلخواه بیشتر شود.
-
برداشت تخمک ها
حدود 12 روز پس از شروع داروها، زمانی که فولیکول ها به اندازه ی مناسب رسیدند، پزشک طی یک عمل ساده و بدون بیهوشی عمومی تخمک ها را از تخمدان ها خارج می کند.
این کار با هدایت سونوگرافی و از طریق سوزن ظریف انجام می شود و نیاز به بخیه ندارد. تخمک ها بلافاصله به آزمایشگاه ارسال می شوند تا فرآیند لقاح آغاز شود.
-
مرحله آزمایشگاه جنین شناسی
در آزمایشگاه، تخمک ها با اسپرم ترکیب شده و جنین ها تشکیل می شوند. جنین ها طی 3 تا 7 روز زیر نظر متخصص رشد می کنند تا به مرحله بلاستوسیست برسند (روز پنجم تا ششم رشد جنین).
-
انتقال جنین
در نهایت، یکی از جنین ها با جنسیت انتخاب شده به رحم مادر منتقل می شود تا در آن لانه گزینی کرده و بارداری آغاز گردد.
چرا تعیین جنسیت با آی وی اف چند مرحله ای است؟
از آنجا که آزمایش ژنتیکی جنین (PGT) برای مشخص کردن جنسیت به چند روز زمان نیاز دارد، این فرآیند کمی طولانی تر از آی وی اف معمولی است. در واقع می توان گفت تعیین جنسیت با آی وی اف شامل دو سیکل درمانی مجزا است:
- سیکل اول: تشکیل و آزمایش جنین ها
- سیکل دوم: انتقال جنین منجمد (FET)
فاز اول: تشکیل و بررسی ژنتیکی جنین ها
در این مرحله، پس از انجام آی وی اف، جنین ها در محیط آزمایشگاه تشکیل و سپس برای استفاده ی آینده منجمد می شوند.
اما قبل از انجماد، از هر جنین نمونه ای کوچک (بیوپسی) برداشته و به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می شود.
مرحله تحریک تخمدان ها
همان طور که گفته شد، مادر داروهای هورمونی مصرف می کند تا چند تخمک بالغ تولید کند.
هرچه تعداد تخمک ها بیشتر باشد، احتمال تشکیل جنین با جنسیت دلخواه نیز افزایش می یابد و در نهایت شانس بارداری موفق بالا می رود.
مرحله برداشت تخمک ها
این عمل معمولا با بی حسی و آرام بخش انجام می شود و بیمار همان روز مرخص می شود. پزشک به کمک سونوگرافی تخمک ها را از فولیکول ها استخراج کرده و بلافاصله برای لقاح به آزمایشگاه ارسال می کند.
در آزمایشگاه جنین شناسی چه می گذرد؟
کار متخصصان جنین شناسی در تعیین جنسیت با آی وی اف شامل چند گام اصلی است:
- جداسازی تخمک ها: تخمک ها در محیطی غنی از مواد مغذی قرار داده می شوند که مشابه لوله های رحمی بدن است.
- لقاح (بارورسازی): حدود 4 ساعت پس از برداشت، تخمک ها با اسپرم لقاح داده می شوند (با روش ICSI یا روش معمولی).
- رشد جنین ها: جنین ها به مدت 5 تا 7 روز در محیط آزمایشگاه رشد می کنند تا به مرحله بلاستوسیست برسند.
- بیوپسی جنین: در روز پنجم، با کمک لیزر از لایه بیرونی جنین چند سلول (3 تا 6 عدد) جدا و برای آزمایش کروموزومی به آزمایشگاه ژنتیک ارسال می شود.
- انجماد سریع جنین: جنین ها پس از نمونه برداری، با روش «انجماد شیشه ای» (Vitrification) منجمد می شوند تا تا زمان اعلام نتیجه، کیفیت شان حفظ شود.
آزمایش ژنتیکی برای تعیین جنسیت
در این مرحله، آزمایش PGT-A (آزمایش ژنتیکی پیش از لانه گزینی) بر روی سلول های نمونه برداری شده انجام می شود.
این تست، نوع و تعداد کروموزوم های هر جنین را بررسی کرده و مشخص می کند جنین XX (دختر) است یا XY (پسر).
همچنین، اطلاعاتی درباره سلامت ژنتیکی و احتمال وجود اختلالات کروموزومی ارائه می دهد.
پس از آماده شدن نتایج، والدین می توانند جنین دلخواه را انتخاب کرده و در مرحله بعد (FET) آن را به رحم منتقل کنند.
فاز دوم: انتقال جنین منجمد با جنسیت انتخاب شده
این مرحله نسبت به فاز اول ساده تر است و شامل دو بخش اصلی می شود:
- آماده سازی رحم
رحم باید برای لانه گزینی آماده باشد. گاهی این کار به صورت طبیعی انجام می شود، اما معمولا پزشک با تجویز هورمون استروژن و پروژسترون کمک می کند تا دیواره رحم به ضخامت مناسب برسد و پذیرای جنین شود.
- انتقال جنین
جنینی که جنسیت آن با آزمایش مشخص و تأیید شده، از انجماد خارج شده و با لوله ای باریک (کاتتر) از طریق دهانه رحم به داخل رحم منتقل می شود.
از این لحظه، مادر در واقع باردار محسوب می شود تا زمانی که آزمایش خون بارداری، نتیجه را تأیید یا رد کند.
هزینه تعیین جنسیت با آی وی اف چقدر است؟
هزینه تعیین جنسیت با آی وی اف از چند بخش تشکیل می شود و بسته به مرکز درمانی، شهر و خدمات ارائه شده متفاوت است.
در ایران، هزینه ها بسیار کمتر است و به طور میانگین بین 40 تا 70 میلیون تومان متغیر است، بسته به مرکز درمانی، داروها، و تعداد جنین‌های بررسی شده.
اجزای اصلی هزینه ها
- هزینه نمونه برداری از جنین: برای برداشت چند سلول از جنین و آماده سازی نمونه برای آزمایشگاه ژنتیک.
- هزینه آزمایش ژنتیکی: مربوط به بررسی کروموزوم ها و تعیین جنسیت در آزمایشگاه ژنتیک.
هزینه های جانبی آی وی اف در تعیین جنسیت
باید توجه داشت که هزینه تعیین جنسیت جدا از هزینه اصلی آی وی اف است.
هزینه نهایی شامل موارد زیر می شود:
- پایه آی وی اف: شامل مراحل اصلی برداشت تخمک، لقاح و تشکیل جنین
- پایش و سونوگرافی: بررسی مداوم رشد فولیکول ها و سطح هورمون ها در حین درمان
- داروهای باروری: برای تحریک تخمدان و افزایش احتمال تشکیل جنین های سالم
- انتقال جنین منجمد (FET): چون آزمایش ژنتیکی چند روز طول می کشد، جنین ها باید منجمد شوند تا بعد از مشخص شدن جنسیت منتقل گردند.
- هزینه احتمالی ICSI: در برخی موارد برای افزایش شانس لقاح استفاده می شود.
در ایران، مجموع هزینه آی وی اف همراه با تعیین جنسیت معمولا بین 80 تا 120 میلیون تومان متغیر است، بسته به نوع داروها، تعداد جنین ها و مرکز درمانی.
سخنی از نی نی تینی
تعیین جنسیت با آی وی اف یک خدمت مکمل در فرآیند آی وی اف است و در صورت انجام همراه با آزمایش ژنتیکی PGT، دقتی بیش از 99/9 درصد دارد.
البته باید در نظر داشت که موفقیت آی وی اف به عوامل مختلفی از جمله سن مادر، کیفیت تخمک و سلامت رحم بستگی دارد و میانگین موفقیت در هر انتقال حدود 50 درصد است.
همچنین با انتخاب فقط جنین های یک جنس، تعداد جنین های قابل استفاده کاهش می یابد.
از نظر مالی، تنها حدود 25 درصد از خانواده ها در کشورهای غربی بیمه آی وی اف دارند؛ بنابراین در ایران نیز اغلب هزینه ها به صورت آزاد پرداخت می شود و بسیاری از زوج ها به دنبال طرح های اقساطی یا بیمه های تکمیلی می روند.
اگر شما هم قصد دارید درباره تعیین جنسیت با آی وی اف اطلاعات بیشتری به دست آورید یا تجربه شخصی از این فرآیند دارید، خوشحال می شویم دیدگاهتان را در بخش نظرات با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید.
پرسش های شما توسط کارشناسان بررسی می شود تا بهترین راهکار و اطلاعات به روز را در اختیارتان قرار دهیم.
