ترس از مدرسه در کودکان که با نام علمی «اسکولیونوفوبیا» شناخته می شود، نوعی ترس شدید و فراگیر از رفتن به مدرسه است. این مشکل اگرچه یک تشخیص رسمی روان پزشکی محسوب نمی شود، اما اغلب نشانه ای از سایر اختلالات اضطرابی در کودکان است. بسیاری از کودکان در مقاطع حساس زندگی تحصیلی، مانند ورود به دبستان، دوره متوسطه یا دبیرستان، این ترس را تجربه می کنند.
کودکانی که دچار ترس از مدرسه در کودکان هستند، ممکن است تنها با فکر کردن به مدرسه دچار علائم جسمی شوند. دل درد، حالت تهوع یا سردرد از جمله واکنش هایی است که باعث می شود کودک از رفتن به مدرسه امتناع کند. این وضعیت اگر به موقع مدیریت نشود، می تواند بر عملکرد تحصیلی و سلامت روان کودک تأثیر جدی بگذارد.
اسکولیونوفوبیا چیست و چه تفاوتی با بی میلی معمولی به مدرسه دارد؟
ترس از مدرسه در کودکان با بی حوصلگی یا تنبلی تفاوت اساسی دارد. اسکولیونوفوبیا نوعی ترس پایدار و عمیق است که برای مدت طولانی همراه کودک باقی می ماند. این ترس در کتاب راهنمای تشخیصی اختلالات روانی (DSM-5) به عنوان یک بیماری مستقل ثبت نشده، اما بسیاری از متخصصان آن را مشابه فوبیای خاص در نظر می گیرند.
بسیاری از کودکان گاهی تمایلی به رفتن به مدرسه ندارند، اما کودکی که دچار ترس از مدرسه در کودکان است، احساس ناامنی و اضطراب شدید را تجربه می کند. این اضطراب ممکن است به حدی باشد که کودک دچار علائم جسمی واقعی شود. معمولا این کودکان بدون دلیل مشخص، روزهای زیادی را از مدرسه غیبت می کنند.
در منابع روانشناسی، گاهی به ترس از مدرسه با عنوان «امتناع از مدرسه» یا «فوبیای مدرسه» نیز اشاره می شود. نام دیگر این اختلال، «دیداسکالینوفوبیا» است که همان ترس شدید از محیط آموزشی را توصیف می کند.
چه کودکانی بیشتر در معرض ترس از مدرسه هستند؟
در سنین حدود یک ونیم تا دو سالگی، بسیاری از کودکان دچار اضطراب جدایی می شوند. در این دوره، کودک هنگام دور شدن از مادر یا مراقب اصلی ممکن است گریه کند، بی قراری نشان دهد یا دچار اضطراب شود. این واکنش معمولا طبیعی است و با رشد کودک کاهش می یابد.
اما اگر اضطراب جدایی ادامه دار باشد، ممکن است در سال های بعد به ترس از مدرسه در کودکان تبدیل شود. کودکانی که والدین بسیار محافظه کار یا بیش ازحد نگران دارند، بیشتر در معرض این مشکل قرار می گیرند. همچنین برخی کودکان به طور ذاتی حساس تر و مضطرب تر هستند.
احتمال بروز ترس از مدرسه در کودکان در شرایط زیر بیشتر است:
- کودک تک فرزند باشد
- کوچک ترین فرزند خانواده باشد
- دچار بیماری های مزمن یا مشکلات جسمی طولانی مدت باشد
ترس از مدرسه در کودکان چقدر شایع است؟
بر اساس آمارها، حدود 2 تا 5 درصد کودکان دچار ترس از مدرسه در کودکان هستند. به بیان ساده تر، از هر 20 کودک، ممکن است یک کودک این ترس را تجربه کند. این مشکل بیشتر در کودکان 5 تا 6 ساله و همچنین در سنین 10 تا 11 سالگی دیده می شود.
همچنین در دوره های انتقالی مانند ورود به مقطع جدید تحصیلی یا شروع دبیرستان، علائم ترس از مدرسه در کودکان ممکن است شدت پیدا کند. این زمان ها برای کودک همراه با تغییرات محیطی، اجتماعی و آموزشی هستند که اضطراب را افزایش می دهند.
علت ترس از مدرسه در کودکان چیست؟
در برخی موارد، علت مشخصی برای ترس از مدرسه در کودکان وجود ندارد. با این حال، مشکلات خانوادگی یا چالش های محیط مدرسه نقش مهمی در ایجاد یا تشدید این ترس دارند.
عوامل خانوادگی مؤثر بر ترس از مدرسه
در محیط خانه، کودکانی که دچار ترس از مدرسه هستند ممکن است با مشکلات زیر روبه رو باشند:
- ترس از خشونت در خانه یا محله
- مشکلات مالی و بی ثباتی اقتصادی خانواده
- نگرانی درباره تأمین غذا یا نیازهای اولیه
- نداشتن مسکن مناسب یا تجربه جابه جایی های مکرر
- کمبود توجه عاطفی والدین یا مراقب اصلی
- تغییرات بزرگ خانوادگی مانند طلاق، مهاجرت یا فوت یکی از اعضای خانواده
عوامل مدرسه ای مؤثر بر ترس از مدرسه
در مدرسه نیز عوامل متعددی می توانند باعث ترس از مدرسه در کودکان شوند، از جمله:
- زورگویی، تمسخر یا تهدید جسمی از سوی همسالان
- ترس از تنبیه، انتقاد یا تحقیر توسط معلم یا کادر مدرسه
- مشکلات یادگیری مانند نارساخوانی یا ضعف در درک مفاهیم ریاضی
- نگرانی شدید درباره حوادث ناگوار مانند آسیب دیدن در مدرسه
علائم ترس از مدرسه در کودکان
در بسیاری از کودکان، علائم اصلی ترس از مدرسه در کودکان به صورت جسمی ظاهر می شود. زمانی که کودک به رفتن به مدرسه فکر می کند، ممکن است دچار مشکلات زیر شود:
- اسهال
- سردرد
- حالت تهوع یا استفراغ
- دل درد
- لرزش بدن یا تکان های غیرقابل کنترل
علاوه بر علائم جسمی، نشانه های روانی نیز شایع هستند:
- وابستگی شدید به والدین و ترس از جدا شدن
- ترس از تاریکی
- کابوس های شبانه
- اشتغال ذهنی بیش ازحد درباره امنیت خود یا اعضای خانواده
- قشقرق، پرخاشگری یا گریه های شدید
تشخیص ترس از مدرسه در کودکان چگونه انجام می شود؟
برای ترس از مدرسه در کودکان معیار تشخیصی مشخصی وجود ندارد. پزشک یا روانشناس کودک برای یافتن علت اصلی امتناع از مدرسه، سؤالاتی از والدین و کودک می پرسد.
این سؤالات معمولا شامل موارد زیر است:
- کودک چه علائمی را تجربه می کند؟
- این علائم چه زمانی شروع می شوند؟
- علائم چه مدت ادامه دارند؟
- آیا رویداد یا فرد خاصی باعث تشدید ترس می شود؟
- چه عواملی باعث کاهش علائم می شوند؟
درمان ترس از مدرسه در کودکان
در موارد خفیف، همکاری والدین و معلم می تواند به کاهش ترس از مدرسه در کودکان کمک کند. اما در موارد شدید یا زمانی که این ترس با اختلالات روانی دیگر همراه است، درمان تخصصی ضروری خواهد بود.
روش های درمانی مؤثر
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): به کودک کمک می کند افکار نادرست و ترسناک را شناسایی کرده و آن ها را با افکار منطقی جایگزین کند.
- درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT): این روش مهارت های تنظیم هیجانات شدید را آموزش می دهد و به کودک کمک می کند رفتارهای خود را بهتر مدیریت کند.
- مواجهه درمانی: کودک به تدریج و مرحله به مرحله با محیط مدرسه مواجه می شود تا ترس کاهش یابد.
- دارودرمانی: در صورت وجود اختلال اضطرابی یا افسردگی، ممکن است پزشک داروهای ضداضطراب یا ضدافسردگی مناسب کودک تجویز کند.
آینده کودکی که ترس از مدرسه دارد چگونه است؟
با درمان مناسب، بسیاری از کودکان می توانند ترس از مدرسه در کودکان را پشت سر بگذارند. در برخی موارد، اضطراب به طور کامل از بین نمی رود اما کودک یاد می گیرد آن را کنترل کند.
کودکان می توانند در کنار درمان تخصصی، مهارت هایی برای کاهش اضطراب بیاموزند، مانند:
پیشگیری و عوامل خطر ترس از مدرسه در کودکان
کودکانی که دچار اختلالات اضطرابی یا مشکلات روانی دیگر هستند، بیشتر در معرض ترس از مدرسه قرار دارند. این کودکان ممکن است همزمان با مشکلات زیر نیز روبه رو باشند:
- افسردگی
- اختلال اضطراب فراگیر
- وسواس فکری-عملی
- اختلال نافرمانی مقابله ای
- اختلال استرس پس از سانحه
- اضطراب اجتماعی
والدین چه سؤالاتی می توانند از پزشک کودک بپرسند؟
اگر فرزندتان دچار ترس از مدرسه در کودکان است، می توانید این پرسش ها را مطرح کنید:
- علت اصلی امتناع کودک از مدرسه چیست؟
- آیا کودک نیاز به ارزیابی روانشناسی دارد؟
- مراجعه به روانشناس کودک ضروری است؟
- چگونه می توانم در خانه به کاهش ترس کودک کمک کنم؟
آیا ترس از انجام تکالیف مدرسه هم وجود دارد؟
بله، برخی کودکان از انجام تکالیف مدرسه به شدت می ترسند. این ترس ممکن است باعث حملات پانیک یا اضطراب شدید شود. معمولا این کودکان زمانی دچار اضطراب می شوند که حجم تکالیف را فراتر از توان خود تصور می کنند.
سخنی از نی نی تینی
ترس از مدرسه در کودکان یک مشکل جدی اما قابل درمان است. اگر این ترس به موقع شناسایی شود، با حمایت خانواده، همکاری مدرسه و در صورت لزوم درمان تخصصی، کودک می تواند دوباره با آرامش به محیط آموزشی بازگردد. توجه به احساسات کودک و پرهیز از سرزنش، نقش کلیدی در بهبود این وضعیت دارد.
اگر فرزند شما هم نشانه هایی از ترس از مدرسه در کودکان دارد، تجربه یا سؤال خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا کارشناسان پاسخگوی شما باشند.
