تب روماتیسمی یک بیماری خودایمنی و پدیده ای نادر است که باعث التهاب بافت ها و اندام های مختلف بدن کودک می شود؛ به ویژه مفاصل و قلب. نام دیگر این بیماری، تب روماتیسمی حاد است. این مشکل معمولا زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن کودک به یک عفونت درمان نشده گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک واکنش شدید نشان می دهد. یکی از شایع ترین علائم این بیماری، بثورات پوستی قرمز و دندانه دار است.دراین مقاله به طور مفصل در مورد این بیماری توضیح خواهیم داد.
تب روماتیسمی چیست؟
تب روماتیسمی در کودکان نوعی بیماری خودایمنی نادر است که با التهاب در بافت ها و اندام های بدن همراه است. این وضعیت معمولا بعد از یک عفونت درمان نشده گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک (اسکارلتینا) ایجاد می شود. هر دوی این عفونت ها ناشی از نوعی باکتری به نام استرپتوکوک گروه A هستند.
وقتی کودک به گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک مبتلا می شود و درمان آنتی بیوتیکی دریافت نمی کند، سیستم ایمنی ممکن است به جای مبارزه با باکتری، به بافت های سالم بدن حمله کند. این واکنش ایمنی بیش ازحد می تواند باعث التهاب در مفاصل، قلب، و رگ های خونی شود.
تفاوت بین مخملک و تب روماتیسمی
هم گلودرد استرپتوکوکی و هم مخملک، عفونت هایی هستند که توسط باکتری استرپتوکوک گروه A ایجاد می شوند. این عفونت ها معمولا با آنتی بیوتیک درمان می شوند. اما تب روماتیسمی عارضه ای نادر و شدید است که ممکن است در صورت عدم درمان این عفونت ها به وجود آید.
در واقع، تب روماتیسمی نه خود بیماری اولیه، بلکه واکنش دیرهنگام بدن به عفونت های درمان نشده است.
تب روماتیسمی در کودکان چقدر شایع است؟
در کشورهایی مانند آمریکا که دسترسی گسترده به آنتی بیوتیک ها وجود دارد، ابتلا به تب روماتیسمی در کودکان بسیار نادر است. بیشتر کودکان در صورت بروز گلودرد یا مخملک، به سرعت تحت درمان قرار می گیرند و از پیشرفت بیماری جلوگیری می شود.
اما در کشورهایی که دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و دارویی دارند (مانند برخی کشورهای کم درآمد)، تب روماتیسمی هنوز شایع است. حتی در مناطق محروم شهری نیز که دسترسی به درمان سخت تر است، احتمال ابتلا وجود دارد.
علائم و علت تب روماتیسمی در کودکان
چه علائمی دارد؟
تب روماتیسمی در کودکان می تواند نشانه های مختلفی ایجاد کند و همه کودکان علائم مشابهی را تجربه نمی کنند. گاهی شدت گلودرد اولیه آن قدر کم است که اصلا توجه والدین یا کودک را جلب نمی کند و بیماری زمانی خود را نشان می دهد که بدن به آن پاسخ التهابی داده است.
علائم ممکن است بسته به اینکه کدام اندام درگیر شده باشد، متفاوت باشد. برای همین بسیار مهم است که در صورت مشاهده هر یک از نشانه های زیر، حتما با پزشک کودک مشورت شود:
- بثورات پوستی قرمز، مسطح و با لبه های نامنظم که معمولا روی تنه دیده می شوند.
- تورم و درد مفاصل، به ویژه در زانوها، قوزک ها و آرنج ها که ممکن است از مفصلی به مفصل دیگر منتقل شود.
- حرکات ناگهانی و غیرارادی اندام ها مانند دست، پا یا صورت (وضعیتی به نام کوره آ).
- برجستگی های کوچک زیر پوست که معمولا بدون درد هستند.
- درد قفسه سینه یا نامنظم شدن ضربان قلب.
- خستگی مفرط و بی حالی طولانی مدت.
- تب بدون علت مشخص.
- سردردهای مکرر یا غیرمنتظره، به ویژه اگر کودک سابقه سردرد نداشته باشد.
- درد عضلانی بدون علت خاص.
- لوزه های متورم و قرمز که ممکن است با گلودرد همراه باشند.
علت تب روماتیسمی در کودکان چیست؟
علت اصلی تب روماتیسمی در کودکان، واکنش شدید سیستم ایمنی به عفونت های درمان نشده ناشی از باکتری استرپتوکوک گروه A است. اگر این عفونت ها مانند گلودرد چرکی یا مخملک با آنتی بیوتیک درمان نشوند، سیستم ایمنی کودک ممکن است به اشتباه به بافت های بدن خودش حمله کند.
در این شرایط، پادتن هایی که برای دفاع از بدن ساخته شده اند، به جای نابود کردن باکتری، به اندام های سالم مانند مفاصل یا قلب آسیب می زنند.
چه کسانی بیشتر در معرض تب روماتیسمی هستند؟
هر کسی ممکن است به تب روماتیسمی مبتلا شود، اما کودکان و نوجوانان بین 5 تا 15 سال بیشترین گروه در معرض خطر هستند. در کودکان زیر 5 سال یا افراد بالای 15 سال، این بیماری به ندرت دیده می شود.
معمولا این بیماری دو تا سه هفته پس از گلودرد استرپتوکوکی درمان نشده یا مخملک ظاهر می شود.
چه عواملی خطر ابتلا را افزایش می دهند؟
برخی عوامل می توانند احتمال بروز تب روماتیسمی در کودکان را بیشتر کنند:
- محل زندگی: کودکانی که در مناطق محروم، شلوغ یا فاقد دسترسی مناسب به خدمات درمانی زندگی می کنند.
- سن: گروه سنی 5 تا 15 سال بیشترین احتمال ابتلا را دارد.
- ضعف سیستم ایمنی: کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند یا مکررا به گلودرد چرکی مبتلا می شوند.
- سابقه خانوادگی: در خانواده هایی که یکی از اعضا سابقه تب روماتیسمی داشته، احتمال ابتلا در سایر کودکان نیز بالاتر است.
- زندگی در محیط های شلوغ: مانند مدارس شلوغ یا خوابگاه ها که انتقال باکتری ها آسان تر صورت می گیرد.
آیا بزرگسالان هم ممکن است تب روماتیسمی بگیرند؟
اگرچه اتفاقی نادر است، اما بزرگسالان هم ممکن است به تب روماتیسمی مبتلا شوند. با این حال، بیشتر موارد این بیماری در کودکان و نوجوانان دیده می شود.
آیا تب روماتیسمی در کودکان مسری است؟
خیر، تب روماتیسمی در کودکان یک بیماری مسری نیست؛ یعنی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی شود. اما عفونت های اولیه ای که زمینه ساز آن هستند، مانند گلودرد استرپتوکوکی و مخملک، مسری اند. این عفونت ها از طریق قطرات تنفسی (مانند سرفه یا عطسه) منتقل می شوند.
بنابراین، پیشگیری از انتقال عفونت های باکتریایی اولیه، به ویژه در محیط های شلوغ مانند مدارس یا مهدکودک ها، نقش کلیدی در جلوگیری از تب روماتیسمی دارد.
تأثیر تب روماتیسمی بر قلب چگونه است؟
تب روماتیسمی همیشه به قلب آسیب نمی زند. اما زمانی که این اتفاق می افتد، ممکن است دریچه های قلب آسیب ببینند. بافت زخم شده در قلب عملکرد مناسبی ندارد و اگر درمان به موقع انجام نشود، ممکن است به بیماری قلبی روماتیسمی یا نارسایی قلبی احتقانی منجر شود.
در برخی موارد، اگر دریچه قلب آسیب دیده باشد، ممکن است پزشک متخصص توصیه به عمل جراحی برای ترمیم یا تعویض دریچه کند. این آسیب ممکن است 10 تا 20 سال بعد از تشخیص تب روماتیسمی ظاهر شود. به همین دلیل، پیگیری مداوم وضعیت قلب کودک بسیار ضروری است.
آیا تب روماتیسمی در کودکان باعث آرتریت روماتوئید می شود؟
خیر. تب روماتیسمی و آرتریت روماتوئید دو بیماری متفاوت هستند. البته در مراحل اولیه، هر دو می توانند علائم مشابهی مانند درد و التهاب مفاصل داشته باشند، اما در موارد زیر تفاوت هایی دارند:
- تب روماتیسمی معمولا فقط چند هفته طول می کشد.
- آرتریت روماتوئید (در کودکان به نام آرتریت ایدیوپاتیک نوجوانان شناخته می شود) یک بیماری مزمن و مادام العمر است.
بنابراین این دو بیماری از نظر علت و روند بیماری با هم تفاوت دارند.
تشخیص تب روماتیسمی در کودکان
اگر گلودرد کودک شما بیش از چند روز ادامه داشته یا با علائمی مانند تب یا تورم لوزه همراه باشد، حتما با پزشک مشورت کنید. درمان زودهنگام عفونت های استرپتوکوکی می تواند از بروز تب روماتیسمی در کودکان جلوگیری کند.
برای بررسی وجود باکتری استرپتوکوک گروه A، پزشک معمولا نمونه ای از گلو می گیرد و یکی از تست های زیر را انجام می دهد:
- آزمایش سریع استرپتوکوک: پاسخ آن طی 10 دقیقه آماده می شود.
- کشت گلویی: پاسخ آن چند روز زمان می برد اما دقیق تر است.
البته تست سریع ممکن است در مواردی پاسخ منفی کاذب بدهد، یعنی با وجود وجود عفونت، نتیجه منفی نشان دهد.
آزمایش های تکمیلی برای تشخیص تب روماتیسمی در کودکان
در صورت مشکوک بودن به تب روماتیسمی، پزشک ممکن است آزمایش های تکمیلی زیر را نیز تجویز کند:
- آزمایش خون: برای بررسی وجود آنتی بادی های ضد استرپتوکوک یا بررسی التهاب بدن (مانند سطح پروتئین واکنشی C یا نرخ رسوب گلبول های قرمز).
- آزمایش های قلبی: مانند نوار قلب (EKG) یا اکوکاردیوگرافی (سونوگرافی قلب) برای بررسی عملکرد دریچه ها و دیواره های قلب.
معیارهای تشخیص تب روماتیسمی در کودکان (معیارهای “جونز”)
پزشکان گاهی از معیارهای جونز (Jones Criteria) برای تشخیص تب روماتیسمی استفاده می کنند. برای تأیید تشخیص، کودک باید:
- یا دو معیار اصلی
- یا یک معیار اصلی و دو معیار فرعی
همراه با شواهد آزمایشگاهی از عفونت قبلی استرپتوکوکی داشته باشد.
معیارهای اصلی تشخیص تب روماتیسمی در کودکان عبارتند از:
- التهاب چند مفصل (آرتریت چندگانه)
- التهاب قلب (کاردیت)
- وجود گرهک های زیرپوستی
- حرکات غیرارادی سریع و جهشی (کوره آ)
- بثورات پوستی با حاشیه مشخص (اریتما مارژیناتوم)
معیارهای فرعی تب روماتیسمی در کودکان عبارتند از:
- تب
- افزایش CRP یا ESR (نشانه التهاب)
- درد مفاصل بدون تورم (آرترالژی)
- تغییرات در نوار قلب (EKG)
- سابقه قبلی تب روماتیسمی یا بیماری قلبی روماتیسمی
درمان تب روماتیسمی در کودکان
درمان تب روماتیسمی دو مرحله دارد که در ادامه به آن ها اشاره خواهیم کرد:
- رفع عفونت باکتریایی اولیه
- کنترل التهاب و علائم بیماری در بدن کودک
روش های درمان:
- آنتی بیوتیک ها: برای حذف باکتری استرپتوکوک. برخی به صورت تزریقی و برخی خوراکی به مدت حداقل یک هفته تجویز می شوند.
- داروهای ضدالتهاب: مانند آسپرین یا ایبوپروفن برای کاهش درد و التهاب مفاصل. در موارد شدیدتر، ممکن است کورتون ها (کورتیکواستروئیدها) تجویز شوند.
- درمان های دیگر: بسته به شدت علائم، ممکن است درمان های اضافی مانند جراحی قلب یا درمان های مفصلی مورد نیاز باشد.
پیش آگهی (پیش بینی وضعیت آینده) تب روماتیسمی در کودکان
تب روماتیسمی درمان قطعی ندارد، اما در صورت تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر، می توان آن را به خوبی کنترل کرد و از آسیب های جدی به بدن کودک جلوگیری نمود.
عوارض شدید، اگرچه نادرند، اما ممکن است قلب، مفاصل، پوست یا دستگاه عصبی را تحت تأثیر قرار دهند. بنابراین، پیگیری منظم پزشکی و چکاپ های دوره ای برای حفظ سلامت کودک بسیار مهم است.
نکات کلیدی در رابطه با پیشگیری از تب روماتیسمی در کودکان
پیشگیری از تب روماتیسمی در کودکان، با درمان سریع و کامل عفونت های اولیه ممکن است. در این زمینه چند نکته کلیدی وجود دارد که عبارتند از:
- اگر کودک بیش از سه روز گلودرد دارد یا علائم نگران کننده دارد، حتما با پزشک مشورت کنید.
- اگر تشخیص گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک داده شد، آنتی بیوتیک تجویزشده باید به طور کامل مصرف شود، حتی اگر کودک زودتر بهبود یابد. قطع زودهنگام دارو می تواند خطر تب روماتیسمی را افزایش دهد.
چطور از تب روماتیسمی در کودکان پیشگیری کنیم؟
علاوه بر درمان زودهنگام گلودرد چرکی و مخملک، رعایت بهداشت فردی یکی از راه های مؤثر در پیشگیری از عفونت های باکتریایی است که می توانند به تب روماتیسمی منجر شوند. آموزش این عادات بهداشتی ساده به کودکان، می تواند هم از ابتلای آن ها جلوگیری کند و هم مانع انتقال بیماری به دیگران شود.
عادات بهداشتی مهم برای پیشگیری:
- شستن مرتب و کامل دست ها با آب و صابون، به ویژه قبل از غذا، بعد از استفاده از سرویس بهداشتی و پس از عطسه یا سرفه.
- هنگام سرفه یا عطسه، کودک باید داخل آرنج یا شانه خود را به جای دست ها برای پوشاندن استفاده کند.
- دستمال کاغذی استفاده شده برای پاک کردن بینی یا عطسه باید بلافاصله دور انداخته شود و پس از آن، دست ها شسته شوند.
پیشگیری از عود تب روماتیسمی در کودکان
اگر فرزند شما یک بار به تب روماتیسمی مبتلا شده است، پزشک ممکن است تجویز کند که ماهانه یک آمپول پنی سیلین به صورت پیشگیرانه دریافت کند. این روش که به آن پیشگیری آنتی بیوتیکی (Antibiotic Prophylaxis) گفته می شود، مانع از بروز مجدد عفونت گلو و به تبع آن، بازگشت تب روماتیسمی می شود.
آیا تب روماتیسمی می تواند بازگردد؟
بله. اگر کودک دوباره به گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک مبتلا شود، احتمال بازگشت تب روماتیسمی وجود دارد. به همین دلیل، بسیاری از پزشکان توصیه می کنند که کودکانی که یک بار به این بیماری مبتلا شده اند، برای سال ها یا حتی تا پایان عمر، تحت درمان پیشگیرانه با آنتی بیوتیک قرار گیرند.
این اقدام از عفونت های جدید جلوگیری کرده و از بروز عوارض جدی تر در آینده جلوگیری می کند.
چه سؤالاتی باید از پزشک کودک خود بپرسید؟
اگر فرزندتان مبتلا به تب روماتیسمی است، می توانید سؤالات زیر را از پزشک معالج بپرسید:
- چه نوع آنتی بیوتیکی برای کودک من مناسب تر است؟
- دوره مصرف دارو چقدر طول می کشد؟
- آیا فرزندم باید برای مدت طولانی (یا دائمی) آنتی بیوتیک مصرف کند؟
- آیا نیاز به آزمایش های دیگر در حال حاضر یا آینده وجود دارد؟
- تب روماتیسمی چه تأثیراتی می تواند روی سلامت فرزندم در بلندمدت داشته باشد؟
- آیا فعالیت خاصی برای فرزندم خطرناک است؟
- روند مراقبت پزشکی بلندمدت چگونه باید باشد؟
- من به عنوان والدین چه کارهایی می توانم برای حفظ سلامت فرزندم انجام دهم؟
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهده علائم مشکوک به گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک در کودک، هرچه سریع تر با پزشک تماس بگیرید. درمان زودهنگام می تواند جلوی تب روماتیسمی را بگیرد.
علائم مهم شامل موارد زیر می باشد:
- گلودردی که بیش از سه روز طول کشیده.
- کاهش اشتها (به ویژه اگر کودک برای بلعیدن مشکل دارد).
- تورم غدد لنفاوی گردن.
- بثورات پوستی قرمز با حالت زبر که شبیه کاغذ سمباده است.
- تب بدون علت مشخص.
- لوزه های متورم، قرمز یا همراه با لکه.
- سردرد، به ویژه اگر کودک پیش تر سردرد نداشته است.
سخنی از نی نی تینی
تب روماتیسمی در کودکان یک عارضه نادر ولی جدی ناشی از درمان نشدن گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک است. این بیماری می تواند مفاصل، قلب، پوست یا حتی سیستم عصبی کودک را تحت تأثیر قرار دهد. خوشبختانه، با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، به راحتی قابل پیشگیری است.
اگر مشکوک به گلودرد باکتریایی در کودک خود هستید، در مراجعه به پزشک تعلل نکنید. مراقبت و پیگیری منظم نقش مهمی در حفظ سلامت فرزندتان دارد.
آیا فرزند شما تا به حال گلودرد چرکی یا مخملک داشته است؟ تجربه خود را درباره روند درمان یا علائمی که مشاهده کردید، در بخش نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. پرسش های شما را با دقت پاسخ خواهیم داد
