تبخال دهان در کودکان زخم های کوچک و تاول مانندی هستند که معمولا در اطراف لب ها و دهان کودک ظاهر می شوند. عامل اصلی ایجاد آن ها، ویروسی به نام «هرپس سیمپلکس» (Herpes Simplex Virus) است. در زبان عامیانه گاهی به این زخم ها «تاول تب» هم گفته می شود، چون در زمان هایی مانند تب یا بیماری خود را نشان می دهند.
دلیل تبخال دهان در کودکان چیست و چگونه منتقل می شود؟
رایج ترین علت تبخال دهان در کودکان، ویروس هرپس سیمپلکس نوع 1 است. این ویروس به شدت مسری است و از طریق تماس مستقیم منتقل می شود. برخی از راه های انتقال آن عبارت اند از:
- بوسیدن کودک توسط فردی که تبخال فعال دارد
- استفاده مشترک از لیوان، قاشق، چنگال یا سایر وسایل غذاخوری
- استفاده از حوله یا دستمالی که فرد مبتلا قبلا از آن استفاده کرده
- تماس دست با تاول تبخال پیش از بهبودی کامل
نکته مهم این است که ویروس حتی 24 تا 48 ساعت قبل از ظاهر شدن تبخال هم می تواند به دیگران منتقل شود، حتی اگر هنوز نشانه ای دیده نشده باشد.
آیا ویروس برای همیشه در بدن باقی می ماند؟
بله. وقتی کودکی برای اولین بار به ویروس هرپس مبتلا می شود، ویروس برای مدتی طولانی در بدن او «غیرفعال» یا به اصطلاح «نهفته» باقی می ماند. این ویروس می تواند در مواقع مختلفی دوباره فعال شود و باعث ایجاد تبخال جدید شود.
عواملی که ممکن است باعث عود تبخال شوند، عبارت اند از:
- نور شدید خورشید
- باد سرد
- بیماری های ویروسی یا باکتریایی
- استرس و فشار روحی
- دوره های قاعدگی (در دختران نوجوان)
- ضعف سیستم ایمنی بدن
معمولا تبخال ها بین چند روز تا حداکثر دو هفته طول می کشند.
چه کودکانی بیشتر در معرض ابتلا به تبخال دهان هستند؟
اگر یکی از اعضای خانواده یا مراقبین کودک به ویروس هرپس مبتلا باشد، خطر انتقال آن به کودک بسیار بیشتر می شود. هرچه تماس نزدیک تری با فرد مبتلا وجود داشته باشد (مثلا والدین یا خواهر و برادر)، احتمال آلوده شدن کودک نیز افزایش می یابد.
تبخال دهان در کودکان با چه علائمی همراه است؟
علائم تبخال ممکن است در هر کودک به شکل متفاوتی ظاهر شود. برخی کودکان در نخستین ابتلا هیچ علامت خاصی ندارند، ولی برخی دیگر ممکن است علائم شدیدی مانند آنفولانزا یا زخم های متعدد در داخل و اطراف دهان داشته باشند.
در صورت بازگشت تبخال پس از نخستین ابتلا، معمولا علائم خفیف تر می شوند. از جمله علائم رایج تبخال دهان در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاول یا گروهی از تاول ها روی لب یا اطراف دهان که به تدریج بزرگ شده، ترشح می کنند و سپس خشک می شوند
- احساس گزگز، خارش یا سوزش در لب و دهان
- درد و ناراحتی در ناحیه لب و دهان که ممکن است بین ۳ تا ۷ روز ادامه داشته باشد
گاهی علائم تبخال می تواند شبیه دیگر بیماری های دهان باشد، بنابراین بهتر است برای تشخیص دقیق با پزشک مشورت شود.
بله، تبخال دهان در نوزادان می تواند خطرناک و حتی تهدیدکننده زندگی باشد، به ویژه در چند ماه اول تولد.
چرا تبخال دهان در نوزادان خطرناک است؟
تبخال دهان ناشی از ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) است. این ویروس در اغلب کودکان و بزرگسالان فقط باعث ایجاد ضایعات پوستی و ناراحتی موقتی می شود. اما در نوزادان، به دلیل نارس بودن سیستم ایمنی بدن، ممکن است ویروس از طریق پوست به اندام های داخلی یا حتی مغز گسترش یابد و موجب عفونت شدید، آسیب مغزی یا مرگ شود.
علائم خطرناک تبخال در نوزادان چیست؟
اگر نوزاد به ویروس هرپس مبتلا شود، ممکن است این علائم را داشته باشد:
- تب یا بی قراری شدید
- کاهش اشتها یا امتناع از شیر خوردن
- بی حالی و خواب آلودگی بیش ازحد
- تاول یا ضایعات پوستی، به خصوص اطراف دهان یا چشم
- تشنج یا سفتی عضلات
- تنفس دشوار
نکته مهم: ممکن است ضایعات پوستی وجود نداشته باشد اما ویروس همچنان در بدن فعال و خطرناک باشد.
راه های پیشگیری از تبخال دهان در نوزادان
- اگر کسی در خانواده تبخال دارد (چه قابل مشاهده باشد یا نه)، از بوسیدن نوزاد جدا خودداری کند.
- از تماس پوست با پوست به ویژه صورت و دهان خودداری شود.
- از استفاده مشترک از لیوان، قاشق، حوله یا وسایل شخصی با نوزاد جلوگیری کنید.
- اگر مادری مبتلا به تبخال تناسلی یا تبخال فعال است، در هنگام زایمان باید پزشک را مطلع کند تا در صورت نیاز، زایمان سزارین در نظر گرفته شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا یا اگر نوزاد با فرد مبتلا به تبخال تماس داشته، باید بلافاصله به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید.
روش های درمان تبخال دهان در کودکان و نوزادان
درمان تبخال دهان در کودکان و نوزادان به سن، شدت علائم و وضعیت ایمنی بدن کودک بستگی دارد. اگرچه ویروس هرپس سیمپلکس (HSV-1) به طور کامل از بدن حذف نمی شود، اما درمان می تواند به تسکین علائم، کوتاه شدن دوره بیماری و کاهش احتمال عوارض کمک کند.
درمان تبخال دهان در کودکان
- داروهای ضدویروسی (تجویز پزشک)
- رایج ترین دارو: آسیکلوویر (Acyclovir)
برای کاهش شدت و طول مدت بیماری. - در برخی موارد، پزشک ممکن است از داروهای مشابه مثل والاسیکلوویر (Valacyclovir) استفاده کند.
- این داروها در صورت شروع در 48 ساعت اول علائم مؤثرتر هستند.
- درمان های حمایتی در منزل
- استفاده از داروهای مسکن خفیف مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش درد و تب (فقط طبق دستور پزشک).
- نوشیدن مایعات سرد مثل آب یا شیر خنک برای کاهش سوزش دهان.
- استفاده از پمادهای موضعی بی حس کننده در صورت توصیه پزشک (مثل لیدوکائین مخصوص کودکان).
- اجتناب از غذاهای شور، ترش یا اسیدی که باعث تحریک تبخال می شوند.
- حفظ بهداشت دهان و جلوگیری از لمس و خاراندن تاول ها.
درمان تبخال دهان در نوزادان
- درمان اورژانسی با داروی تزریقی
- در نوزادان، تبخال می تواند تهدیدکننده حیات باشد. بنابراین اغلب نیاز به بستری در بیمارستان و تزریق آسیکلوویر وریدی وجود دارد.
- دوره درمان معمولا 14 تا 21 روز است.
- پایش دقیق وضعیت عمومی نوزاد
- بررسی منظم دمای بدن، وضعیت هوشیاری، تغذیه و تنفس.
- انجام آزمایش های تکمیلی مانند خون، مایع نخاعی یا کشت از تاول ها برای تأیید تشخیص.
تبخال در کودکان و نوزادان چه زمانی خطرناک می شود؟
- اگر تبخال در ناحیه چشم باشد (تبخال چشمی)، نیاز به مراجعه فوری به چشم پزشک دارد.
- در صورت مشاهده علائم عصبی مثل تشنج یا خواب آلودگی بیش از حد.
- وقتی کودک یا نوزاد سیستم ایمنی ضعیفی دارد (مثلا در حال شیمی درمانی یا پیوند عضو است).
- اگر بیش از 2 هفته طول بکشد یا تب شدید و علائم غیرعادی ظاهر شود.
نکات مهم برای والدین:
- داروهای ضدویروسی باید فقط توسط پزشک متخصص تجویز شوند.
- تبخال واگیردار است؛ از تماس نزدیک کودک با دیگران (مخصوصا نوزادان) جلوگیری کنید.
- دست های کودک و خودتان را مرتب بشویید، به ویژه پس از تماس با صورت یا دهان.
- از ارسال کودک به مهدکودک یا مدرسه در زمان بروز تبخال فعال جلوگیری کنید.
چگونه از بازگشت تبخال دهان در کودکان جلوگیری کنیم؟
ویروس تبخال (HSV-1) پس از اولین ابتلا در بدن باقی می ماند و ممکن است در اثر برخی عوامل محرک دوباره فعال شود. اگرچه نمی توان آن را به طور کامل از بین برد، اما با رعایت چند نکته می توان احتمال بازگشت آن را به حداقل رساند.
راهکارهای پیشگیری از عود تبخال در کودکان:
-
تقویت سیستم ایمنی بدن
سیستم ایمنی قوی کمک می کند ویروس در حالت غیرفعال باقی بماند.
- خواب کافی و منظم
- تغذیه سالم و سرشار از ویتامین ها (به ویژه A، C، D و روی)
- ورزش های سبک روزانه (برای کودکان بزرگ تر)
- دوری از استرس، تنش و اضطراب (حتی در سنین پایین)
-
پیشگیری از قرار گرفتن در معرض عوامل محرک
برخی عوامل باعث فعال شدن مجدد ویروس می شوند:
- نور شدید آفتاب: استفاده از کلاه و کرم ضدآفتاب مخصوص لب برای کودکان هنگام بیرون رفتن در تابستان
- تب و بیماری های ویروسی: درمان سریع سرماخوردگی یا عفونت ها برای جلوگیری از تب و ضعیف شدن بدن
- استرس روحی یا جسمی: در صورت وارد شدن فشار روانی (مثل تغییر محیط، مهدکودک جدید) حمایت و آرام سازی کودک
-
رعایت بهداشت فردی
- شستن مرتب دست ها قبل از غذا و بعد از دست زدن به دهان
- جلوگیری از تماس دست آلوده با دهان یا صورت
- عدم استفاده از وسایل شخصی مشترک مثل لیوان، قاشق، حوله و بالم لب با دیگران
-
محافظت از لب ها و پوست اطراف دهان
- در فصل زمستان و خشکی هوا، از مرطوب کننده لب و وازلین کودکانه استفاده کنید.
- از لیسیدن لب ها توسط کودک جلوگیری کنید چون باعث خشکی و ترک خوردن لب ها و تسهیل ورود ویروس می شود.
-
مشورت با پزشک در صورت تبخال مکرر
اگر کودک بیش از 3 بار در سال تبخال می زند:
- پزشک ممکن است استفاده از داروهای ضدویروسی با دوز کم به صورت پیشگیرانه را پیشنهاد دهد.
- بررسی های پزشکی برای شناسایی عوامل زمینه ای (مثل کمبود ویتامین ها یا ضعف ایمنی) ضروری است.
کارهایی که نباید انجام دهید:
- استفاده از داروهای ضدویروسی بدون نسخه پزشک
- فشار دادن یا کندن تاول ها
- پنهان کردن علائم یا تأخیر در مراجعه به پزشک، به ویژه اگر کودک زیر ۵ سال باشد
عوارض احتمالی تبخال دهان در کودکان
تبخال دهان معمولا بیماری نسبتا خفیفی است و در بیشتر کودکان به سرعت بهبود می یابد. اما در برخی شرایط خاص، می تواند عوارض جدی تری ایجاد کند که نیاز به مراقبت ویژه دارد.
عوارض معمول و نادر تبخال دهان در کودکان:
1. عفونت ثانویه باکتریایی
وقتی که تاول های تبخال ترکیده یا زخمی می شوند، ممکن است باکتری ها وارد محل آسیب شده و باعث عفونت پوست و بافت اطراف دهان شوند. این عفونت ها ممکن است نیاز به آنتی بیوتیک داشته باشند.
2. گسترش عفونت به چشم (هرپس چشمی)
اگر کودک با دست آلوده به ویروس تبخال چشم هایش را لمس کند، ممکن است عفونت به چشم منتقل شود. این حالت می تواند باعث التهاب، قرمزی، درد و در موارد شدید کاهش بینایی شود.
3. هرپس لبیا یا هرپس ژنیتال (در موارد نادر)
ویروس تبخال نوع 1 معمولا در اطراف دهان فعال می شود اما ممکن است نادر هم در نواحی تناسلی ظاهر شود که نیاز به تشخیص و درمان خاص دارد.
4. هرپس سینوزیت و التهاب مغز (آنسفالیت)
در موارد بسیار نادر و شدید، ویروس می تواند به مغز منتقل شود و باعث التهاب مغز شود. انسفالیت تبخالی بیماری جدی و تهدیدکننده زندگی است و نیازمند درمان فوری در بیمارستان است.
5. تبخال در نوزادان و کودکان با سیستم ایمنی ضعیف
- نوزادان تازه متولد شده در صورت ابتلا به تبخال ممکن است دچار عفونت شدید و منتشر شوند که می تواند بسیار خطرناک و حتی کشنده باشد.
- کودکان دارای مشکلات سیستم ایمنی یا بیماری های زمینه ای بیشتر در معرض عوارض جدی هستند.
6. درد و ناراحتی طولانی مدت
تبخال ممکن است باعث درد، زخم و التهاب لب و دهان شود که خوردن و صحبت کردن را برای کودک دشوار می کند.
چه زمانی باید فورا به پزشک مراجعه کنیم؟
- اگر تبخال به سرعت بهبود نیافت یا بدتر شد
- اگر کودک تب بالا داشت و علائم بیماری شدید بود
- اگر علائم چشمی (قرمزی، درد یا ترشح از چشم) داشت
- اگر کودک کمتر از 3 ماه سن داشت و تبخال گرفت
- اگر کودک علائم عصبی مانند تشنج، خواب آلودگی شدید یا سردرگمی داشت
نکته مهم: اکثر کودکان با مراقبت های مناسب خانگی و درمان های ضدویروسی ساده بهبود می یابند، ولی در موارد مشکوک و شدید حتما باید تحت نظر پزشک متخصص باشند.
شما چه تجربه های از تبخال دهان در کودک خود داشته اید؟ چه راهکارهایی برای مدیریت آن موثر بوده؟ در قسمت نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا همه با هم بهتر یاد بگیریم!
