موبایل چه تاثیری بر مغز کودکان دارد؟
تلفن های همراه نوعی تابش به نام “تابش غیر یونیزه” تولید می کنند. این نوع تابش، انرژی کمی دارد و هنوز به طور قطعی مشخص نشده است که تاثیر موبایل بر مغز کودکان در بلندمدت چقدر می تواند خطرناک باشد.
با این حال، سازمان بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) تابش امواج رادیویی موبایل را به عنوان “احتمالاً سرطان زا برای انسان” طبقه بندی کرده است. این موضوع باعث شده نگرانی ها در مورد تاثیر موبایل بر مغز کودکان و پیامدهای آن در سال های آینده بیشتر شود.
اگرچه شواهد قطعی درباره تاثیر موبایل بر مغز کودکان وجود ندارد، اما برخی مطالعات نتایج نگران کننده ای را نشان داده اند. داده های اولیه از مطالعه ی بزرگ “رشد شناختی مغز نوجوانان” (ABCD) نشان می دهد که افزایش زمان کار با صفحه نمایش، از جمله استفاده از تلفن همراه، نه تنها برای مغز مضر است، بلکه می تواند بر روان کودک، الگوی تفکر، چرخه خواب و رفتار او تأثیر بگذارد.
در این شرایط، ممکن است تمرکز کودکان کاهش پیدا کند و حتی احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا خشونت آمیز بیشتر شود.
تصاویر مغزی نشان داده اند کودکانی که زمان زیادی را صرف کار با موبایل و سایر صفحه نمایش ها می کنند، دچار نازک شدن زودهنگام قشر مغز می شوند. قشر مغز (کورتکس) لایه بیرونی مغز است که وظیفه پردازش اطلاعات حسی را بر عهده دارد. نازک شدن قشر مغز در سنین پایین می تواند نشان دهنده این باشد که رشد مغزی کودکان به شکلی غیرطبیعی و زودهنگام تحت تأثیر موبایل قرار گرفته است.
تاثیر موبایل بر مغز کودکان: آیا احتمال سرطان وجود دارد؟
بسیاری از مطالعات بررسی کرده اند که آیا استفاده از موبایل می تواند باعث سرطان مغز شود یا خیر. البته تاکنون هیچ مدرک قطعی در این زمینه پیدا نشده است. یک مطالعه به ارتباط خفیفی میان استفاده طولانی مدت از موبایل و افزایش احتمال ابتلا به نوع خاصی از سرطان مغز به نام گلیوما اشاره کرده است، اما سایر تحقیقات چنین ارتباطی را تأیید نکرده اند.
در حال حاضر، سازمان های معتبری مانند مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها (CDC) و سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هیچ هشدار مشخصی درباره رابطه موبایل با افزایش خطر سرطان (از جمله سرطان مغز) صادر نکرده اند. البته تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارد تا مشخص شود آیا ارتباط جدی وجود دارد یا خیر.
آیا استفاده از موبایل برای کودکان مناسب است؟ چقدر باید محدود شود؟
تا زمانی که تحقیقات بیشتری درباره تاثیر موبایل بر مغز کودکان منتشر شود، بهتر است والدین به طور جدی زمان استفاده از موبایل را برای فرزندان خود محدود کنند.
بر اساس توصیه آکادمی آمریکایی اطفال (AAP):
- کودکان کمتر از 18 ماه: به هیچ وجه نباید در معرض صفحه نمایش (از جمله موبایل) قرار بگیرند.
- کودکان 18 تا 24 ماهه: فقط می توانند محتوای آموزشی با کیفیت بالا را در کنار والدین تماشا کنند و هرگز نباید به تنهایی صفحه نمایش نگاه کنند.
- کودکان 2 تا 5 سال: باید تنها محتوای آموزشی، اجتماعی و بدون خشونت ببینند. مدت زمان استفاده از موبایل نباید بیش از یک ساعت در روز باشد و والدین باید در تمام مدت کنار کودک باشند.
توصیه می شود والدین ایرانی نیز این استانداردها را جدی بگیرند و اجازه ندهند کودکان بدون نظارت و برای مدت طولانی از موبایل استفاده کنند چون در طولانی مدت تاثیر موبایل بر مغز کودکان را مشاهده می کنند.
عوارض و پیامد های استفاده از موبایل برای کودکان
امروزه استفاده از موبایل در بین کودکان به شدت افزایش یافته است. بسیاری از والدین به دلایل مختلف مثل سرگرم کردن کودک، آموزش یا حتی ایجاد آرامش موقت، موبایل را در اختیار فرزندان خود قرار می دهند. اما واقعیت این است که استفاده بدون محدودیت و بدون نظارت از موبایل می تواند آسیب های جدی و پنهانی به رشد جسمی و روحی کودکان وارد کند.
1. تأثیر منفی بر رشد مغز
یکی از مهم ترین نگرانی ها درباره استفاده از موبایل در سنین پایین، تأثیر موبایل بر مغز کودکان و رشد مغزی آن ها است. مغز کودکان در سال های ابتدایی زندگی در حال شکل گیری و تقویت مسیرهای عصبی است. اگر کودک بیشتر وقت خود را با موبایل و صفحات دیجیتال بگذراند، فرصت های طلایی برای تجربه های واقعی مثل بازی های فیزیکی، تعامل با خانواده و کشف محیط را از دست می دهد.
این مسئله می تواند باعث:
- کند شدن رشد مهارت های زبانی و ارتباطی
- ضعف در یادگیری مهارت های اجتماعی
- کاهش توانایی حل مسئله و تفکر خلاق
شود.
2. مشکلات خواب
بسیاری از والدین نمی دانند که نور آبی صفحه موبایل می تواند ساعت زیستی بدن کودک را به هم بریزد. وقتی کودک قبل از خواب از موبایل استفاده می کند، مغز او تصور می کند هنوز روز است و هورمون خواب (ملاتونین) به میزان کافی ترشح نمی شود.
نتیجه این اختلالات می تواند شامل:
- دیر به خواب رفتن
- خواب ناآرام و کابوس های شبانه
- بیدار شدن های مکرر در طول شب
باشد که در نهایت باعث خستگی، بی قراری و افت تمرکز در روز بعد می شود.
3. اعتیاد به موبایل و وابستگی شدید
کودکان خیلی سریع به لذت های آنی که موبایل برایشان فراهم می کند، وابسته می شوند. بازی های رنگارنگ، ویدیوهای جذاب و پاداش های فوری، مغز کودک را به سمت وابستگی و اعتیاد به موبایل سوق می دهد که یک مورد دیگر از تاثیر موبایل بر مغز کودکان است.
علائم اعتیاد به موبایل در کودکان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی قراری هنگام جدا شدن از موبایل
- کاهش علاقه به بازی های غیر دیجیتال
- عصبانیت یا پرخاشگری هنگام محدود شدن زمان استفاده از موبایل
4. مشکلات جسمی
استفاده طولانی مدت از موبایل به طور طبیعی باعث ایجاد مشکلات فیزیکی در کودکان می شود. بعضی از رایج ترین این مشکلات عبارتند از:
- درد و گرفتگی در ناحیه گردن و شانه
- خشکی و خستگی چشم
- ضعف عضلات دست و مچ به دلیل حالت نادرست نگه داشتن موبایل
در درازمدت، این آسیب ها می توانند به شکل گیری نادرست ستون فقرات و حتی کاهش قدرت بینایی منجر شوند.
5. تأثیر بر رفتار و سلامت روان
محتوای موبایل ها، به ویژه در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی، ممکن است باعث تحریک پذیری، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس در کودکان شود. مشاهده تصاویر یا ویدیوهای خشن یا مقایسه مداوم خود با دیگران در سنین پایین می تواند روی شخصیت کودک تأثیر منفی بگذارد.
همچنین وابستگی به موبایل می تواند منجر به:
- انزوا و دوری از خانواده و دوستان
- افزایش احتمال افسردگی و اضطراب
- ضعف در مهارت های کنترل هیجانات
شود.
راهنمای کامل مدیریت استفاده از موبایل در کودکان
استفاده از موبایل برای کودکان یک موضوع حساس و بسیار مهم است. والدین باید بدانند که چگونه به صورت اصولی، آگاهانه و با کنترل مناسب، این ابزار را در اختیار فرزندان خود قرار دهند تا تاثیر موبایل بر مغز کودکان را کاهش دهند. در این راهنما قدم به قدم به شما می گوییم که چطور استفاده از موبایل را مدیریت کنید تا هم کودک لذت ببرد و هم آسیب نبیند.
1. تعیین سن مناسب برای شروع
بهتر است کودک تا قبل از 2 سالگی اصلا با موبایل تماس نداشته باشد. بعد از این سن، موبایل باید فقط برای تماس های ویدئویی کوتاه با اقوام یا تماشای محتوای آموزشی با نظارت والدین استفاده شود.
برای کودکان 2 تا 5 سال:
- روزانه حداکثر یک ساعت
- فقط برنامه های آموزشی و مثبت
- حتما همراهی والدین در زمان استفاده
برای کودکان بالای 6 سال:
- روزانه حداکثر 1 تا 2 ساعت
- تعیین زمان های مشخص برای موبایل
- نظارت مداوم بر محتوای مصرفی
2. قانون گذاری خانوادگی
یک قانون استفاده از موبایل برای همه اعضای خانواده تدوین کنید. این قوانین می توانند شامل موارد زیر باشند:
- موبایل ممنوع در زمان غذا خوردن
- موبایل ممنوع قبل از خواب (حداقل یک ساعت قبل)
- موبایل ممنوع در اتاق خواب کودک
- موبایل ممنوع در هنگام انجام تکالیف درسی
کودکان زمانی قوانین را بهتر می پذیرند که خود والدین نیز به آن پایبند باشند.
3. انتخاب محتوای با کیفیت
- از اپلیکیشن ها و بازی هایی استفاده کنید که آموزشی، تعاملی و متناسب با سن کودک باشند.
- برنامه هایی که کودک را به فکر کردن، حل مسئله و خلاقیت تشویق می کنند، بسیار مناسب هستند.
- محتوای خشونت آمیز، ترسناک یا رقابتی شدید باید کاملا محدود شود.
پیشنهاد: از پلتفرم هایی مثل YouTube Kids با فیلترهای سنی و کنترل والدین استفاده کنید.
4. استفاده از ابزارهای کنترل والدین
اکثر موبایل ها و تبلت های جدید دارای قابلیت مدیریت زمان و کنترل دسترسی هستند:
- محدود کردن زمان استفاده روزانه
- مسدود کردن سایت ها و برنامه های نامناسب
- رصد کردن فعالیت های کودک در فضای مجازی
برخی اپلیکیشن های مفید:
- Google Family Link
- Qustodio
- Kidslox
5. جایگزین های جذاب برای موبایل
یکی از بهترین راه های مدیریت موبایل و کاهش تاثیر موبایل بر مغز کودکان، ایجاد سرگرمی های جایگزین و جذاب تر برای کودک است:
- فعالیت های ورزشی مثل دوچرخه سواری و فوتبال
- بازی های فکری مثل لگو، پازل و دومینو
- نقاشی، کاردستی و بازی های گروهی خانوادگی
- شرکت در کلاس های مهارتی مثل موسیقی، شنا و رباتیک
وقتی کودک با فعالیت های متنوع و هیجان انگیز مشغول باشد، کمتر به موبایل تمایل پیدا می کند.
6. گفتگو و آموزش
به جای ممنوعیت های شدید، درباره خطرات استفاده نادرست از موبایل با کودک صحبت کنید.
- توضیح دهید که اعتیاد به موبایل چه آسیبی به مغز و چشم وارد می کند.
- آموزش دهید که محتوای خوب و بد چیست.
- کودک را تشویق کنید که اگر با محتوای نامناسب مواجه شد، حتما به شما اطلاع دهد.
ایجاد فضای گفت وگوی باز، اعتماد کودک به والدین را تقویت می کند.
7. الگوی مناسب باشید
کودک بیشتر از اینکه به حرف شما گوش کند، رفتار شما را تقلید می کند.
- اگر خودتان مدام در حال کار با موبایل هستید، نمی توانید انتظار داشته باشید کودک آن را کنار بگذارد.
- استفاده از موبایل را برای خودتان نیز در خانه محدود کنید.
سخنی از نی نی تینی
استفاده از موبایل در دنیای امروز اجتناب ناپذیر است، اما باید زمان، نوع محتوا و شیوه استفاده از آن در کودکان مدیریت شود. والدین باید هم الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند و هم قوانینی منطقی برای استفاده از موبایل وضع کنند.
توصیه:
- موبایل در اتاق خواب کودک نباشد.
- برای کودک زمان بندی مشخص در نظر بگیرید.
- محتوای آموزشی و مناسب سن کودک را انتخاب کنید.
- جایگزین هایی مثل بازی های فکری و فعالیت های بدنی را در برنامه کودک قرار دهید.
شما چه تجربه ای از تاثیر موبایل بر مغز کودکان خود داشته اید؟ لطفا نظرات و روش های خود را با ما و سایر والدین به اشتراک بگذارید تا بتوانیم بهترین راهکارها را برای سلامت ذهنی فرزندانمان پیدا کنیم.
