بیماری لیکن پلان نوعی التهاب پوستی است که باعث ایجاد راش و تغییرات پوستی در بخش های مختلف بدن می شود. این راش ممکن است در پوست بازوها، ساق پا، پوست سر، ناخن ها، ناحیه تناسلی یا حتی داخل دهان ظاهر شود. در بسیاری از افراد، این بیماری به مرور زمان و حتی بدون درمان خاصی برطرف می شود. اما برخی درمان ها می توانند علائم ناراحت کننده مثل خارش و التهاب را کاهش دهند و روند بهبودی را سریع تر کنند.
علت بیماری لیکن پلان چیست؟
علت بیماری لیکن پلان هنوز به طور دقیق مشخص نیست. متخصصان پوست می گویند این بیماری از نوع “ایدیوپاتیک” است، یعنی منشأ مشخص و قطعی ندارد. با این حال، تصور می شود سیستم ایمنی بدن در ایجاد آن نقش مهمی دارد.
در بدن افراد سالم، سلول های دفاعی به ویژه سلول های T وظیفه دارند در برابر باکتری ها و ویروس ها از بدن محافظت کنند. اما در افراد مبتلا به لیکن پلان، این سلول ها به اشتباه به بافت های خود بدن حمله می کنند، به خصوص به پروتئین های موجود در پوست و غشای مخاطی دهان. هنوز علت دقیق این حمله اشتباه سلول های ایمنی مشخص نیست، اما به نظر می رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی، استرس و بعضی داروها در فعال شدن آن مؤثر باشند.
بیماری لیکن پلان با چه بیماری هایی اشتباه گرفته می شود؟
یکی از مهم ترین مراحل تشخیص بیماری لیکن پلان، افتراق آن از سایر بیماری های پوستی مشابه است. دو بیماری که بیشترین شباهت را با لیکن پلان دارند، لیکن اسکلروزوس و پسوریازیس هستند.
تفاوت بیماری لیکن پلان با لیکن اسکلروزوس
هر دو بیماری ممکن است باعث التهاب و تغییر رنگ پوست شوند، اما تفاوت اصلی در این است که:
- لیکن اسکلروزوس معمولا پوست را به مرور نازک تر می کند، باعث خارش شدید، زخم و در نهایت ایجاد جای زخم دائمی می شود.
- این بیماری بیشتر در ناحیه تناسلی و مقعد (به ویژه در زنان یائسه) دیده می شود.
- در حالی که بیماری لیکن پلان می تواند در نقاط مختلف بدن از جمله دهان، پوست سر، ناخن و پوست اندام ها ظاهر شود.
تفاوت بیماری لیکن پلان با پسوریازیس
پسوریازیس هم مانند لیکن پلان باعث تغییر رنگ پوست می شود، اما پوسته پوسته شدن (ظاهر فلس مانند) مشخصه اصلی آن است. همچنین بر خلاف لیکن پلان، پسوریازیس معمولا داخل دهان را درگیر نمی کند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری لیکن پلان هستند؟
بیماری لیکن پلان می تواند هر کسی را در هر سنی درگیر کند، اما احتمال بروز آن در زنان بین 30 تا 60 سال بیشتر است.
بر اساس برخی پژوهش ها:
- زنان حدود دو برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند.
- در زنان، این بیماری معمولا در دهه ی شصت زندگی بروز می کند، در حالی که مردان بیشتر در دهه ی چهل درگیر آن می شوند.
- همچنین، اگر شخصی لیکن پلان پوستی داشته باشد، بین 50 تا 75 درصد احتمال دارد که نوع دهانی آن نیز در او بروز کند.
شیوع بیماری لیکن پلان
بر اساس آمارهای جهانی، بین 0.22 تا 1 درصد از جمعیت بزرگسال دنیا به لیکن پلان پوستی مبتلا هستند.
نوع دهانی این بیماری (که به آن لیکن پلان دهانی نیز گفته می شود) حدود 1 تا 4 درصد از مردم جهان را درگیر می کند.
بیماری لیکن پلان چگونه بدن را درگیر می کند؟
نواحی ای که بیشتر تحت تأثیر بیماری لیکن پلان پوستی قرار می گیرند، شامل قسمت های داخلی مچ دست و آرنج، پشت دست ها و جلوی ساق پا هستند.
در حدود نیمی از بیماران، این بیماری داخل دهان یا روی زبان نیز ظاهر می شود که به آن لیکن پلان دهانی می گویند.
ضایعات پوستی معمولا در ابتدا به شکل نقاط ریز و برجسته ای به اندازه سر سوزن (حدود 0.4 میلی متر) دیده می شوند و ممکن است به تدریج تا حدود 1 سانتی متر بزرگ شوند.
در نوع دهانی، این نقاط معمولا به صورت خال های سفید رنگ روی داخل گونه یا زبان دیده می شوند و در موارد شدیدتر ممکن است نواحی اطراف آن متورم و زخمی شود.
علائم بیماری لیکن پلان
علائم بیماری لیکن پلان بستگی به محل درگیری دارد، اما شایع ترین آن ها عبارتند از:
- نقاط برجسته و کوچک روی پوست یا ناحیه تناسلی که ممکن است خارش داشته باشند.
- خال های سفید یا توری شکل داخل دهان، روی گونه، زبان یا لب ها.
- تغییر در ظاهر ناخن ها: از جمله تغییر رنگ، شکنندگی، توقف رشد یا حتی افتادن ناخن.
- معمولا این ضایعات دردناک نیستند، اما در صورت خاراندن، پوست ممکن است زخمی شده و عفونت ثانویه ایجاد شود که درد و ناراحتی بیشتری به همراه دارد.
علت تشدید بیماری لیکن پلان
برخی عوامل می توانند باعث عود یا تشدید لیکن پلان شوند، از جمله:
- ابتلا به هپاتیت C
- تزریق برخی واکسن ها
- مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مثل ایبوپروفن یا دیکلوفناک)
- داروهای مربوط به درمان بیماری های قلبی، فشار خون بالا یا آرتریت
- تماس با برخی فلزات، رنگ ها یا مواد شیمیایی خاص
آیا بیماری لیکن پلان مسری است؟
خیر. بیماری لیکن پلان واگیردار نیست و از طریق تماس پوستی، رابطه جنسی یا بوسیدن به دیگران منتقل نمی شود. این بیماری نتیجه ی واکنش غیرعادی سیستم ایمنی بدن است و هیچ ارتباطی با عفونت یا باکتری ندارد.
تشخیص بیماری لیکن پلان چگونه است؟
برای تشخیص بیماری لیکن پلان، پزشک ابتدا علائم را بررسی و پوست را معاینه می کند. در بسیاری از موارد، پزشکان از قانون معروف به «شش P» برای شناسایی این بیماری استفاده می کنند:
- Pruritic: ضایعات پوستی خارش دار هستند.
- Polygonal: شکل آن ها چندضلعی و زاویه دار است.
- Planar: سطح آن ها صاف و تخت است.
- Purple: رنگ آن ها معمولا بنفش مایل به قرمز است.
- Papules: برجستگی های کوچک روی پوست.
- Plaques: لکه های ضخیم و تغییر رنگ داده.
اگر پزشک در تشخیص مطمئن نباشد، ممکن است از آزمایش های زیر استفاده کند:
- تست آلرژی: برای بررسی اینکه آیا واکنش آلرژیک باعث بروز ضایعات شده است یا خیر.
- نمونه برداری (بیوپسی): در این روش، پزشک تکه کوچکی از پوست آسیب دیده را برداشته و در آزمایشگاه زیر میکروسکوپ بررسی می کند.
- آزمایش هپاتیت C: زیرا در برخی موارد، این ویروس می تواند با بروز لیکن پلان مرتبط باشد.
درمان بیماری لیکن پلان
چگونه می توان بیماری لیکن پلان را درمان کرد؟
در حال حاضر، درمان قطعی برای بیماری لیکن پلان وجود ندارد. با این حال، بیشتر موارد این بیماری، به ویژه نوع پوستی آن، پس از چند ماه تا چند سال به طور طبیعی بهبود پیدا می کند. هدف از درمان، کاهش علائم آزاردهنده مانند خارش، التهاب و درد است تا فرد بتواند کیفیت زندگی خود را حفظ کند.
روش های درمانی متداول شامل موارد زیر هستند:
- کرم ها یا پمادهای کورتون دار:
پزشک ممکن است داروهای استروئیدی موضعی تجویز کند تا التهاب پوست کاهش یابد و خارش تسکین پیدا کند. - آنتی هیستامین ها:
این داروها که معمولا برای درمان آلرژی استفاده می شوند، به کنترل خارش و تحریک پوستی در بیماران مبتلا به لیکن پلان کمک می کنند. - نوردرمانی (فتوتراپی):
در این روش، از نور ماوراءبنفش نوع B (UVB) استفاده می شود تا سلول های پوست متعادل شوند. تابش کنترل شده ی نور مشابه نور خورشید می تواند التهاب را کاهش دهد. این روش معمولا در مطب پزشک و زیر نظر متخصص پوست انجام می شود. - داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی:
در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است داروهایی مانند پردنیزولون خوراکی، آزاتیوپرین، مایکوفنولات موفتیل یا سیکلوسپورین را تجویز کند تا فعالیت بیش ازحد سیستم ایمنی را کاهش دهد. - رتینوئیدها (مشتقات ویتامین A):
این داروها به شکل قرص یا پماد تجویز می شوند و باعث افزایش تولید کلاژن و بهبود بافت پوست می گردند. با این حال، مصرف رتینوئیدها در دوران بارداری ممنوع است، چون ممکن است باعث نقایص مادرزادی شود. خانم های باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند باید حتما با پزشک مشورت کنند.
درمان لیکن پلان دهانی
اگر ضایعات داخل دهان دارید، در بیشتر موارد طی پنج سال بهبود می یابد. برای کاهش سوزش، التهاب یا زخم ها می توانید این نکات را رعایت کنید:
- رعایت بهداشت دهان و دندان:
مسواک زدن ملایم، استفاده روزانه از نخ دندان و جرم گیری حرفه ای دندان ها حداقل دو بار در سال ضروری است. - پرهیز از آسیب به دهان:
زخم های دهان ممکن است در اثر تماس با وسایل دندانی تشدید شوند. بهتر است اطراف سیم دندان یا براکت ها را با موم دندانی نرم بپوشانید و اگر پیرسینگ داخل دهان دارید، آن را موقتا بردارید. - تعویض ترمیم های دندانی فلزی:
در موارد نادر، برخی بیماران به آلیاژهای فلزی موجود در پرکردگی دندان حساسیت دارند. در چنین شرایطی، جایگزینی پرکردگی با مواد غیرآلرژیک می تواند باعث کاهش التهاب و زخم ها شود.
درمان های خانگی برای بیماری لیکن پلان
گرچه درمان های خانگی نمی توانند جایگزین درمان پزشکی شوند، اما به کاهش خارش و التهاب کمک زیادی می کنند.
روش های طبیعی و بی خطر:
- ژل آلوئه ورا:
آلوئه ورا خاصیت ترمیم کننده و ضدالتهاب دارد. استفاده از ژل طبیعی آن روی پوست یا دهان می تواند خارش و زخم های لیکن پلان دهانی یا ناحیه تناسلی را کاهش دهد. - آنتی هیستامین های بدون نسخه:
مصرف خوراکی یا موضعی آن ها باعث آرام شدن خارش می شود، مخصوصا قبل از خواب. - کرم هیدروکورتیزون:
پمادهای حاوی هیدروکورتیزون و بی حس کننده های موضعی برای کنترل خارش خفیف مؤثر هستند. - حمام بلغور جو دوسر:
بلغور جو را در مخلوط کن پودر کرده و با آب گرم ترکیب کنید تا خمیر نرمی به دست آید. این ترکیب را روی نواحی مبتلا بمالید، حدود 10 دقیقه صبر کنید و سپس با حوله تمیز پاک کنید. این روش باعث تسکین فوری خارش و التهاب پوست می شود.
نکته: همیشه قبل از استفاده از هر روش خانگی، با پزشک یا متخصص پوست مشورت کنید تا مطمئن شوید دچار حساسیت یا واکنش پوستی نمی شوید.
نقش استرس در تشدید بیماری لیکن پلان
یکی از دلایل مهم عود بیماری لیکن پلان، استرس و فشارهای روحی است. مدیریت استرس به کاهش دفعات عود و شدت علائم کمک زیادی می کند.
نشانه های روحی استرس که ممکن است بیماری را بدتر کنند:
- افسردگی و اضطراب مداوم
- بی حوصلگی یا زودرنجی
- ناتوانی در تمرکز یا تصمیم گیری
- مصرف زیاد الکل، سیگار یا داروهای آرام بخش
- احساس خستگی و درماندگی
نشانه های جسمی استرس:
- تهوع، سرگیجه یا دل درد
- اختلال در خواب (بی خوابی یا پرخوابی)
- تنش و درد عضلانی
- یبوست یا اسهال
- کاهش میل جنسی
راهکارهای کنترل استرس:
- انجام ورزش های سبک مثل پیاده روی یا یوگا
- گوش دادن به موسیقی آرام بخش
- تمرین تنفس عمیق و مدیتیشن
- داشتن خواب کافی و منظم
- گفت وگو با روان شناس یا مشاور در صورت نیاز
تغذیه مناسب در بیماری لیکن پلان
در بیماری لیکن پلان دهانی، خوردن برخی مواد غذایی می تواند تحریک و سوزش را تشدید کند. بهتر است از موارد زیر پرهیز کنید:
- غذاهای تند (مثل فلفل قرمز، سس های تند، ترشی ها)
- خوراکی های اسیدی (مثل مرکبات و گوجه فرنگی)
- نوشیدنی های الکلی
- سیگار و قلیان
در عوض، استفاده از غذاهای نرم، خنک و مقوی مانند سوپ سبزیجات، ماست، سیب زمینی پخته و دمنوش های ملایم توصیه می شود.
پیش آگهی بیماری لیکن پلان
در اغلب موارد، بیماری لیکن پلان با درمان کنترل می شود و به تدریج فروکش می کند. نوع پوستی معمولا ظرف چند ماه تا چند سال بهبود می یابد، در حالی که نوع دهانی ممکن است تا پنج سال طول بکشد.
در صورت ابتلا در ناحیه تناسلی، ممکن است درد یا ناراحتی هنگام رابطه جنسی ایجاد شود، اما بیماری قابل انتقال به شریک جنسی نیست.
آیا می توان از بروز بیماری لیکن پلان پیشگیری کرد؟
متأسفانه، راه مشخصی برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد. چون علت دقیق آن ناشناخته است، تنها می توان با رعایت نکات زیر خطر عود آن را کاهش داد:
- کنترل استرس و خواب کافی
- پرهیز از مصرف خودسرانه دارو
- انجام معاینات دوره ای پوست و دهان
- تقویت سیستم ایمنی با تغذیه سالم و مصرف ویتامین ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
در صورتی که:
- علائم جدیدی در پوست یا دهان خود مشاهده می کنید،
- پس از چند هفته درمان، بهبودی حاصل نشده است،
- راش پوستی بیش از حد انتظار باقی مانده،
- یا نواحی مبتلا قرمز، متورم یا دردناک شده اند،
حتما باید به پزشک متخصص پوست یا دندان پزشک مراجعه کنید.
پرسش هایی که بهتر است از پزشک بپرسید
- چطور مطمئن می شوید من به بیماری لیکن پلان مبتلا هستم؟
- اگر این بیماری نباشد، چه بیماری های مشابه دیگری محتمل است؟
- دوره درمان چقدر طول می کشد؟
- چه داروهایی برای من مناسب تر است؟
- آیا داروهای تجویزی عوارض خاصی دارند؟
- آیا درمان خانگی خاصی را توصیه می کنید؟
- آیا لازم است به متخصص پوست یا دکتر دیگری مراجعه کنم؟
سخنی از نی نی تینی
بیماری لیکن پلان اگرچه ممکن است نگران کننده به نظر برسد، اما بیماری خطرناکی نیست. این بیماری مسری نیست و در بیشتر موارد به مرور زمان خودبه خود برطرف می شود. با رعایت بهداشت پوست، تغذیه مناسب، کنترل استرس و مراجعه منظم به پزشک می توان علائم آن را به خوبی کنترل کرد.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان تجربه ای از درمان بیماری لیکن پلان داشته اید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید. تجربه های شما می تواند به دیگران در مسیر درمان و آرامش روحی کمک کند.
