بیماری دوقطبی در بارداری می تواند یکی از پیچیده ترین چالش ها برای سلامت روان مادر باشد. نوسانات شدید خلقی، تصمیم گیری درباره ادامه یا قطع دارو و نگرانی درباره سلامت جنین، همگی نیازمند آگاهی و همراهی پزشک هستند. در این مقاله، به بررسی دقیق علائم، روش های درمان و راهکارهای ایمن خانگی برای مدیریت بیماری دوقطبی در بارداری می پردازیم.
بیماری دوقطبی در بارداری
آیا به بیماری دوقطبی مبتلا هستید و قصد بارداری دارید یا اکنون باردار هستید؟ شاید هم دچار اختلال دوقطبی هستید و تمایلی به بارداری ندارید. در هر صورت، بسیار مهم است که حتما با متخصص زنان و روانپزشک خود مشورت کنید تا درباره ی مزایا و خطرات داروهای بیماری دوقطبی در بارداری و همچنین روش های پیشگیری از بارداری اطلاعات کافی به دست آورید.
برای برخی از خانم ها، استفاده از روش های پیشگیری بلندمدت مانند آمپول ضدبارداری که هر چند ماه یک بار تزریق می شود، بهترین انتخاب است.
در صورتی که بیماری دوقطبی دارید و به شکل ناخواسته باردار شده اید، توجه داشته باشید: قطع ناگهانی داروهای روان پزشکی می تواند هم برای شما و هم برای جنین تان خطرناک باشد.
عوارض بیماری دوقطبی در بارداری
تا به حال تحقیقات زیادی درباره ی رابطه ی بیماری دوقطبی و بارداری انجام نشده است. بنابراین هنوز اطلاعات کافی درباره ی خطرات عدم درمان این بیماری یا اثرات داروهای بیماری دوقطبی در بارداری در دست نیست. حتی عوامل مؤثر در بازگشت علائم بیماری دوقطبی در بارداری نیز به طور کامل مشخص نشده اند.
با این حال، شواهد موجود نشان می دهد که علائم بیماری دوقطبی در بارداری ممکن است شدیدتر شود. زنانی که در دوران بارداری یا پس از زایمان به بیماری دوقطبی مبتلا هستند، هفت برابر بیشتر از دیگر زنان باردار در معرض بستری شدن در بیمارستان قرار دارند.
برخلاف تصور رایج که بارداری ممکن است اثر محافظتی بر روی اختلال دوقطبی داشته باشد، نتایج یک مطالعه روی 89 زن، این باور را زیر سؤال برده است. این مطالعه نشان داد زنانی که داروهای خود را از شش ماه قبل از بارداری تا دوازده هفته بعد از آن قطع کرده بودند:
- دو برابر بیشتر در معرض بازگشت علائم قرار داشتند.
- در صورت قطع ناگهانی دارو، 50 درصد آن ها تنها در عرض دو هفته با بازگشت بیماری مواجه شدند.
- در حدود 40 درصد از بارداری خود علائم بیماری را تجربه کردند؛ یعنی بیش از چهار برابر زنانی که داروهایشان را ادامه داده بودند.
داروهای بیماری دوقطبی در بارداری
برخی از زنان با وجود مصرف داروهای بیماری دوقطبی در بارداری، دوران سالمی را تجربه کرده اند. با این حال، برخی از داروهای این بیماری، به ویژه در سه ماهه ی اول بارداری، ممکن است خطر بروز ناهنجاری های جنینی را افزایش دهند. این ناهنجاری ها می توانند شامل موارد زیر باشند:
- نقص لوله ی عصبی (که در تشکیل مغز و نخاع تأثیر می گذارد)
- مشکلات قلبی مادرزادی
- تأخیر رشد یا اختلالات رفتاری و شناختی در کودک
با این حال، باید این خطرات را در مقابل خطرات بیماری دوقطبی درمان نشده در بارداری سنجید.
به عنوان مثال، افسردگی درمان نشده در بارداری در برخی مطالعات با کاهش وزن جنین هنگام تولد و احتمال آسیب به ساختارهای مغزی او ارتباط داشته است. همچنین، وجود علائم خلقی در مادر ممکن است منجر به رفتارهایی شود که برای جنین خطرناک اند، از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مراقبت ناکافی دوران بارداری
- تغذیه نامناسب
- افزایش مصرف سیگار یا الکل
- استرس بالا و دشواری در برقراری پیوند عاطفی با نوزاد
بنابراین ممکن است پزشک شما توصیه کند که برخی داروها را قطع کرده و برخی دیگر را ادامه دهید. چرا که گاهی، خطرات روانی ناشی از قطع داروها بسیار بیشتر از خطرات احتمالی ادامه مصرف آن هاست.
روانپزشکانی که در سلامت روان زنان تخصص دارند، معمولا مصرف برخی از داروهای روان پزشکی را در بارداری مجاز می دانند؛ به شرطی که تحت پایش منظم سلامت مادر و جنین باشید. اما هرگز بدون مشورت با پزشک، داروهای خود را قطع نکنید.
راهکار دارویی و خانگی برای کنترل بیماری دوقطبی در بارداری
اگر بارداری شما برنامه ریزی نشده بوده، به ویژه اگر در حال مصرف دارو بوده اید، هرگز داروهای خود را به صورت ناگهانی قطع نکنید، چون این کار ممکن است آسیب جدی به شما یا جنین وارد کند.
داروهای تثبیت کننده ی خلق در درمان بیماری دوقطبی در بارداری
مصرف چند داروی تثبیت کننده ی خلق به طور همزمان ممکن است خطرات بیشتری نسبت به مصرف یک دارو داشته باشد. مثلا مصرف لیتیوم در سه ماهه ی اول ممکن است منجر به نوع خاصی از نقص قلبی شود؛ به همین دلیل بسیاری از پزشکان تنها در موارد خاص و با بررسی دقیق فواید و مضرات، ادامه ی آن را تجویز می کنند.
با این حال، در مقایسه با برخی داروهای ضدتشنج، لیتیوم ممکن است انتخاب ایمن تری باشد. مصرف لیتیوم پس از زایمان، می تواند احتمال عود بیماری را از 50 درصد به 10 درصد کاهش دهد.
راهکارهای کاهش عوارض لیتیوم:
- آب کافی بنوشید و نمک کافی در رژیم غذایی تان داشته باشید تا دچار مسمومیت با لیتیوم نشوید.
- آزمایش خون جهت اندازه گیری سطح لیتیوم را به طور منظم انجام دهید.
- اگر تصمیم دارید هنگام شیردهی لیتیوم مصرف کنید، حتما تحت نظر پزشک اطفال، سطح لیتیوم، هورمون تیروئید و عملکرد کلیه نوزاد را در هفته های اول و سپس هر دو تا سه ماه یک بار بررسی کنید.
داروهای ضدتشنج
مصرف داروهایی مانند والپروات (دپاکوت) و کاربامازپین (تگرتول) در سه ماهه ی اول ممکن است موجب نقایصی مانند نقص لوله ی عصبی شود. به همین دلیل بیشتر متخصصان توصیه می کنند که این داروها در این دوره قطع شده و در صورت نیاز، با داروی ایمن تری جایگزین شوند.
مصرف اسید فولیک و مکمل های پیش از بارداری برای کاهش این خطر ضروری است.
در مورد داروهای جدیدتر ضدتشنج، اطلاعات محدودی درباره ی ایمنی آن ها در دوران بارداری وجود دارد. با این حال، دارویی مانند لاموتریژین (لامیکتال) ممکن است برای برخی از زنان گزینه ی مناسبی باشد.
داروهای ضدروان پریشی (آنتی سایکوتیک)
از داروهای آنتی سایکوتیک برای درمان حملات مانیا یا شیدایی، به ویژه در صورت وجود توهم یا هذیان، استفاده می شود. همچنین برخی از این داروها به عنوان درمان خط اول در افسردگی دوقطبی حاد نیز به کار می روند.
نمونه هایی از داروهای آنتی سایکوتیک جدید:
- آریپیپرازول (Abilify)
- کاریپرازین (Vraylar)
- لوماتپِرون (Caplyta)
- لورازیدون (Latuda)
- اولانزاپین (Zyprexa)
- اولانزاپین/سامی دورفان (Lybalvi)
- کوتیاپین (Seroquel)
- ریسپریدون (Risperdal)
- زیپراسیدون (Geodon)
این داروها معمولا در موارد حاد توصیه می شوند، اما نوع، دوز و زمان مصرف آن ها باید حتما توسط روانپزشک مشخص شود.
بیماری دوقطبی در بارداری از نوع سریع گردشی چیست؟
گاهی پزشک ممکن است توصیه کند که در دوران بارداری از داروهای آنتی سایکوتیک نسل قدیم مانند هالوپریدول (Haldol) استفاده کنید. این پیشنهاد به ویژه زمانی مطرح می شود که شما مصرف داروهای تثبیت کننده خلق را قطع کرده اید و علائم بیماری بازگشته اند. داروهای نسل قدیم معمولا اطلاعات ایمن تری درباره تأثیرشان در دوران بارداری دارند.
از سوی دیگر، اگر دچار نوعی از اختلال دوقطبی به نام بیماری دوقطبی در بارداری از نوع سریع گردشی (Rapid Cycling) هستید، کنترل علائم در دوران بارداری می تواند پیچیده تر باشد. در این نوع از بیماری، فرد در طول سال چندین بار بین فاز افسردگی و شیدایی جابه جا می شود. در چنین شرایطی پزشک با دقت بیشتری داروها را انتخاب می کند تا از تشدید نوسانات خلقی جلوگیری کند.
داروهای ضدافسردگی و بیماری دوقطبی در بارداری
در مورد مصرف داروهای ضدافسردگی در دوران بارداری و بیماران دوقطبی در بارداری اطلاعات کمتری در دسترس است. اگر شما در حال حاضر داروی ضدافسردگی مصرف می کنید، تیم درمانی تان (شامل روانپزشک و متخصص زنان) وضعیت تان را با دقت بررسی خواهند کرد تا از بروز حالت های خلقی شدید یا دوره های مکرر جلوگیری شود.
یکی از نگرانی ها در مورد این داروها این است که ممکن است خطر بروز فاز شیدایی (مانیا) را افزایش دهند. این احتمال به ویژه زمانی بیشتر می شود که داروهای تثبیت کننده خلق قطع شده باشند. بنابراین پزشک ممکن است تصمیم بگیرد که تنها در صورت نیاز واقعی و با پایش مداوم، از داروهای ضدافسردگی استفاده شود.
درمان الکتروشوک (ECT) در دوران بارداری
یکی از روش های درمانی که کمتر شناخته شده اما در بارداری ایمن و مؤثر است، درمان با الکتروشوک (ECT) یا همان الکتروتراپی است. این روش که در فارسی به آن “شوک درمانی” هم می گویند، می تواند در درمان برخی اختلالات خلقی، به ویژه افسردگی شدید یا مانیا، اثربخش باشد.
در دوران بارداری، درمان با ECT معمولا با عوارض کمی همراه است و یکی از گزینه های درمانی قابل اطمینان برای زنانی است که نمی توانند از دارو استفاده کنند یا پاسخ مناسبی به دارو نگرفته اند.
نکاتی برای ایمنی بیشتر در درمان بیماری دوقطبی در بارداری با روش الکتروشوک
- پایش ضربان قلب و سطح اکسیژن جنین در طول درمان، برای اطمینان از سلامت او انجام می شود.
- ممکن است پزشک برای جلوگیری از برگشت اسید معده یا التهاب ریوی، مصرف آنتی اسید یا لوله گذاری تنفسی (intubation) را توصیه کند.
- مصرف کافی مایعات و تغذیه مناسب قبل از درمان، برای کاهش احتمال انقباض زودرس رحم اهمیت دارد.
دیگر اقدامات مفید برای کاهش علائم بیماری دوقطبی در بارداری
علاوه بر مصرف دارو یا درمان های دیگر، انجام برخی اقدامات ساده اما مؤثر می تواند به کنترل علائم بیماری دوقطبی در بارداری کمک کند:
- ورزش منظم (مانند پیاده روی سبک روزانه) برای بهبود خلق وخو و کاهش اضطراب
- مدیریت استرس با تکنیک هایی مانند تنفس عمیق، یوگا یا نوشتن احساسات
- برنامه ریزی منظم روزانه برای حفظ ساختار ذهنی و احساسی
- تلاش برای داشتن خواب با کیفیت و به موقع
- استفاده از روان درمانی یا مشاوره، که می تواند در درک و مدیریت هیجانات نقش مهمی داشته باشد
این روش ها شاید به تنهایی جایگزین دارو نباشند، اما در کنار درمان پزشکی می توانند روند بهبودی را تسریع کرده و از نوسانات شدید خلقی جلوگیری کنند.
سخنی از نی نی تینی
اگر به بیماری دوقطبی مبتلا هستید و قصد بارداری دارید یا در حال حاضر باردار هستید، مهم ترین نکته این است که هیچ اقدامی، به ویژه در مورد داروها، را بدون مشورت با پزشک متخصص انجام ندهید. حفظ سلامت روان شما، تأثیر مستقیمی بر سلامت جنین دارد. با یک تیم درمانی آگاه در ارتباط باشید، به بدن و احساسات خود گوش دهید و در صورت نیاز از حمایت اطرافیان و مشاوران بهره مند شوید. مدیریت بیماری دوقطبی در بارداری ممکن است چالش برانگیز باشد، اما با آگاهی، حمایت و درمان مناسب، می توان بارداری سالم و مطمئنی را تجربه کرد.
آیا شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای از بیماری دوقطبی در بارداری داشته اید؟ چه راهکارهایی برای مدیریت خلق وخو در این دوران به شما کمک کرده است؟ تجربیات ارزشمندتان را در بخش نظرات با دیگر مادران به اشتراک بگذارید تا با هم از این مسیر عبور کنیم.
