بیماری دست، پا و دهان در کودکان

بیماری دست، پا و دهان یا HFM یکی از بیماری های ویروسی بسیار مسری است که بیشتر در کودکان زیر ۵ سال دیده می شود. بیماری HFM شامل علائمی مانند تب ، بی اشتهایی و زخم های دهانی و بثورات پوستی است. خوشبختانه این بیماری معمولا خفیف است و نشانه های آن حدود یک هفته بعد برطرف می شوند. اما درمان این بیماری چیست و چطور از ابتلا به آن پیشگیری کنیم؟

در ادامه این مقاله در مورد این موضوع به طور مفصل توضیح خواهیم داد.

بیماری دست، پا و دهان چیست؟

شاید بارها اسم بیماری ویروسی دست، پا و دهان را شنیده باشی. این بیماری که در بین کودکان شایع است، معمولا بچه های زیر ۵ سال را درگیر می کند، زخم های دهانی که دراثر این ویروس ایجاد می شوند می توانند خوردن و آشامیدن را برای کودک سخت کنند و همین موضوع خطر کم آبی بدن کودکان را بالا می برد. ولی احتمال ابتلا به آن در کودکان بزرگ تر یا حتی بزرگسالان هم وجود دارد. اگر باردار هستید و در معرض این بیماری قرار گرفتید، بهتر است با پزشک خود صحبت کنید. اما خوشبختانه، احتمال اینکه این بیماری روی بارداری یا سلامت جنین تأثیر بگذارد بسیار کم است.

عامل اصلی بیماری دست، پا و دهان در کودکان ، ویروسی به نام “کاکساکی” از خانواده انتروویروس هاست و بیشتر اوقات نوع A16 این ویروس باعث آن می شود. به همین دلیل شاید بشنوی که بعضی ها این بیماری را «عفونت کاکساکی ویروس» هم می نامند.

معمولا بیشترین زمان شیوع این بیماری در فصول بهار، تابستان و پاییز است البته گاهی در زمستان هم شیوع پیدا می کند. مکان هایی مثل مهدکودک ها، مدارس و پارک ها از جمله مکان هایی هستند که احتمال انتقال ویروس در آن ها بالاست.

در اغلب موارد، بیماری دست، پا و دهان خفیف است و کودکان بدون نیاز به درمان خاصی، طی یک هفته تا ۱۰ روز بهبود پیدا می کنند. با این حال، اگر زخم های دهانی کودک شدت پیدا کند و مانع نوشیدن مایعات شود، باید مراقب کم آبی بدن فرزندمان باشیم.

البته در موارد بسیار نادر، این بیماری می تواند منجر به بروز عوارضی مثل مننژیت ویروسی، التهاب مغز (آنسفالیت) یا حتی فلج شود. شاید بپرسی این ویروس چطور منتقل می شه؟ باید بگم که:

• تماس نزدیک با افراد آلوده
• قطرات تنفسی (مثل سرفه یا عطسه)
• تماس با سطوح آلوده، اسباب بازی ها یا وسایل دیگر

همگی راه های انتقال این ویروس هستند. همچنین بزاق، ترشحات بینی، مایع تاول ها و حتی مدفوع می توانند حاوی ویروس باشند. حتی (هرچند نادر) ممکن است از طریق بلعیدن آب استخر آلوده (در صورتی که کلر کافی نداشته باشد) هم انتقال پیدا کند.

علائم بیماری دست، پا و دهان چیست و از چه زمانی شروع می شود؟

معمولا بین ۳ تا ۵ روز بعد از تماس با ویروس، اولین نشانه های HFM ظاهر می شوند. البته این بازه می تواند بین ۲ تا ۷ روز هم متغیر باشد.

نشانه های بیماری معمولا در روزهای ابتدایی شدیدتر هستند و پس از حدود یک هفته تا ۱۰ روز کاملا از بین می روند.

علائم رایج HFM شامل موارد زیر است:

• تب خفیف (معمولا کمتر از ۳۸.۵ درجه سانتی گراد)
• بی اشتهایی
• سردرد
• گلودرد
• احساس کسالت عمومی
• زخم های دهانی: این زخم ها اغلب یک یا دو روز بعد از شروع تب ظاهر می شوند و ممکن است روی زبان، لثه، سقف دهان یا داخل گونه ها دیده شوند. این زخم ها ابتدا نقاط قرمز کوچکی هستند که می توانند تاول بزنند و دردناک شوند. اگر متوجه شدید که کودک بیشتر از حد معمول آب دهانش را بیرون می ریزد یا میلی به غذا و نوشیدنی ندارد (به خصوص غذاهای ترش یا اسیدی)، حتما دهانش را بررسی کنید.
• بثورات پوستی

اگر بیماری کودک ناشی از گونه ای دیگر از ویروس کاکساکی مثل A6 باشد، علائم می توانند شدیدتر شوند. در این موارد، بثورات وسیع تر و وخیم تر هستند و حتی ممکن است کودک برای مدتی ناخن های دست و پای خود را از دست بدهد (البته نگران نباشید، در عرض چند ماه دوباره رشد می کنند).

ویروس انتروویروس ۷۱ (EV71) که بیشتر در کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا دیده می شود، می تواند علائم شدیدتری مثل تب بیش از سه روز، بی حالی شدید و استفراغ ایجاد کند.

بثورات پوستی بیماری دست، پا و دهان چگونه است؟

یکی از نشانه هایی که به تشخیص این بیماری کمک زیادی می کند، همین بثورات پوستی در کودکان است. این بثورات ابتدا به صورت نقاط قرمز کوچک و صاف یا کمی برجسته ظاهر می شوند. با گذشت زمان، ممکن است روی آن ها حبابی از مایع ایجاد شود و به تاول تبدیل شوند (البته همه آن ها لزوما تاول نمی زنند).

این بثورات معمولا درنواحی زیر دیده می شوند:

• کف دست ها
• کف پاها
• صورت (به ویژه اطراف دهان و روی گونه ها)

گاهی ممکن است روی باسن، پاها و بازوها هم ظاهر شوند.

این بثورات معمولا خارش ندارند، ولی زخم های روی دست و پا ممکن است دردناک باشند. در بعضی موارد، بعد از یک تا دو هفته پوست نواحی مبتلا شروع به پوسته ریزی می کند که ظاهری نگران کننده دارد ولی کاملا بی ضرر است.

درمان بیماری دست، پا و دهان  (HFM)

برای این بیماری، درمان پزشکی خاصی وجود ندارد. از آنجایی که این بیماری ویروسی است (و نه باکتریایی)، آنتی بیوتیک ها روی آن تاثیری نخواهند داشت.

اگر کودک شما مورد خفیفی از این بیماری داشته باشد، معمولا کافی است دمای بدن او را کنترل کنید و مطمئن شوید که به میزان کافی غذا و مایعات مصرف می کند.
اما اگر بیماری شدیدتر باشد، کودک ممکن است احساس ناراحتی زیادی داشته باشد و نیاز به مراقبت و دلداری بیشتری خواهد داشت.

توصیه هایی برای کاهش درد ناشی از بیماری دست، پا و دهان در کودکان

• تا زمانی که دهان کودک درد دارد، از دادن غذاهای شور، تند یا اسیدی به او خودداری کنید. همچنین از نوشیدنی هایی مانند آبمیوه یا نوشابه پرهیز کنید، چون می توانند باعث سوزش زخم های دهان شوند. غذاهای نرم برای کودک راحت تر هستند. نوشیدنی های خنک (به خصوص محصولات لبنی سرد)، بستنی و یخمک نیز می توانند باعث تسکین درد شوند.
• اگر پزشک کودک اجازه دهد، می توانید با توجه به سن کودک از دوز مناسب استامینوفن برای کودکان بالای ۳ ماه یا ایبوپروفن برای کودکان بالای ۶ ماه استفاده کنید.
  توجه: هرگز به کودک آسپیرین ندهید، چون ممکن است منجر به “سندرم ری”، یک بیماری نادر اما خطرناک شود.
• اگر کودک شما به اندازه کافی بزرگ است که بتواند بدون بلعیدن آب، دهانش را بشوید، شستشو با محلول آب نمک می تواند برایش آرامش بخش باشد. برای این کار، نصف قاشق چای خوری نمک را در یک لیوان (حدود ۲۴۰ میلی لیتر) آب گرم حل کنید.
• اگر کودک تاول دارد، آنها را ضدعفونی کنید. تاول ها را با آب ولرم و صابون ملایم بشویید، آبکشی کرده و خشک کنید. بعد از ترکیدن تاول، می توانید کمی پماد آنتی بیوتیک روی آن بزنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر نگران علائم کودک هستید یا به تشخیص بیماری دست، پا و دهان (مثلا برای بازگشت به مدرسه) نیاز دارید، به پزشک مراجعه کنید. معمولا پزشکان با توجه به سن کودک و ظاهر بثورات می توانند بیماری را تشخیص دهند. البته آزمایش هایی هم برای تشخیص آن وجود دارد، اما معمولا لازم نیست.

همچنین اگر کودک شما علائم زیر را داشت، به پزشک مراجعه کنید:

• مایعات کافی نمی نوشد یا نشانه های کم آبی دارد (مانند ادرار تیره یا نداشتن ادرار به مدت بیش از ۶ ساعت).
  نکته: اگر کودک دچار علائم شدید کم آبی مثل پوست چروکیده و چشم های فرو رفته شد، فورا به اورژانس مراجعه کنید.
• بی حال است و واکنش نشان نمی دهد.
• بیش از ۳ روز تب دارد.
• علائم بیماری بیشتر از ۱۰ روز طول کشیده است.
• سیستم ایمنی ضعیفی دارد.
• علائم شدید دارد.
• بسیار کوچک است (زیر ۶ ماه یا زیر ۳ ماه با تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتی گراد).

چگونه خطر ابتلا به بیماری دست، پا و دهان را کاهش دهیم؟

واکسن خاصی برای جلوگیری از بیماری HFM وجود ندارد و اگر کودک شما در کنار سایر کودکان باشد، احتمال انتقال این ویروس وجود دارد. اما با رعایت نکات زیر می توان خطر ابتلا و انتقال بیماری را کاهش داد:

• به کودک آموزش دهید هنگام عطسه یا سرفه جلوی دهان و بینی خود را بگیرد.
• شستن دست ها را به کودک یاد بدهید و تا زمانی که خودش به خوبی این کار را انجام دهد، شما دست های او را بشویید. حتما بعد از استفاده از دستمال، تماس با مخاط، رفتن به توالت و قبل از غذا خوردن دست ها شسته شوند.
• بعد از تعویض پوشک یا مراقبت از فرد بیمار، دست های خود را بشویید.
• اسباب بازی هایی را که احتمال دارد بزاق کودک روی آنها باشد، بشویید و ضدعفونی کنید.
• از به اشتراک گذاشتن وسایلی مثل قاشق، حوله، مسواک و لیوان جلوگیری کنید.
• از تماس با کودکان مبتلا پرهیز کنید. اگر یکی از فرزندانتان بیماری دست، پا و دهان دارد و معمولا با هم در یک اتاق می خوابند، محل خواب آنها را جدا کنید. همچنین بهتر است از بوسیدن و بغل کردن کودک بیمار خودداری شود.
• سطوحی را که کودک زیاد لمس می کند یا در دهان می گذارد (مثل دستگیره ها و اسباب بازی ها) مرتبا بشویید و ضدعفونی کنید.
• از لمس چشم ها، بینی و دهان با دست های نشسته خودداری کنید.

سخنی از نی نی تینی

بیماری دست، پا و دهان (HFM) یک بیماری ویروسی است که در بیشتر موارد خفیف بوده و طی یک هفته یا کمتر بهبود می یابد. در صورت ابتلای کودک به این بیماری، مراقبت های خانگی می تواند کمک کننده باشد. از جمله این مراقبت ها می توان به کنترل دما، مصرف مایعات کافی، استفاده از مسکن های مناسب (در صورت تجویز پزشک) و رعایت بهداشت دهان اشاره کرد.

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری دست، پا و دهان، به کودکان خود آموزش دهید تا دستانشان را مرتب بشویند، از به اشتراک گذاری وسایل شخصی خودداری کنند و در تماس با کودکان بیمار قرار نگیرند.