بزرگی طحال و کبد در کودکان که در اصطلاح پزشکی به آن هپاتواسپلنومگالی (Splenomegaly) گفته می شود، اغلب به عنوان نشانه ای از یک بیماری زمینه ای در بدن کودک ظاهر می شود. این بیماری ممکن است موقتی و خوش خیم مانند یک عفونت ساده باشد یا نشانه ای از مشکل جدی تری باشد که نیاز به بررسی فوری دارد. پزشک متخصص، درمان را بر اساس علت زمینه ای شروع می کند و بر همین اساس مسیر بهبودی تعیین می شود. در این مقاله درمورد هپاتواسپلنومگالی و دلایل آن توضیح خواهیم داد.
طحال چیست و چه وظیفه ای در بدن دارد؟
طحال عضوی کوچک و معمولا به اندازه یک مشت بسته است که در سمت چپ بالای شکم و زیر دنده ها قرار دارد. این عضو بخشی از سیستم لنفاوی و سیستم ایمنی بدن به شمار می رود. وظایف اصلی طحال عبارتند از:
- فیلتر کردن خون و حذف مواد زائد
- ذخیره و بازیافت سلول های خونی آسیب دیده
- تولید گلبول های سفید برای مقابله با عفونت ها
وقتی که طحال به دلایلی مانند التهاب، تجمع چربی یا رشد غیرطبیعی سلولی تحت فشار قرار می گیرد، دچار تورم و بزرگی غیرطبیعی می شود.
در حالت عادی، طحال یک کودک سالم حداکثر 12 سانتی متر طول و حدود 70 گرم وزن دارد. اما در حالت بیماری، اندازه آن می تواند به 20 سانتی متر برسد و وزن آن حتی تا 1000 گرم نیز افزایش یابد.
آیا بزرگی طحال و کبد در کودکان نگران کننده است؟
بزرگی طحال و کبد در کودکان، خود به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه نشانه ای از یک بیماری دیگر در بدن است. اهمیت این موضوع به این دلیل است که بعضی از دلایل آن می توانند خفیف و گذرا باشند، اما برخی دیگر مثل بیماری های خونی یا عفونت های مزمن نیاز به پیگیری فوری دارند.
اگر بزرگی طحال و کبد در کودکان درمان نشود، در طول زمان ممکن است عملکرد طبیعی آن مختل شود. در موارد نادر و شدید، طحال ممکن است دچار پارگی شود که می تواند منجر به خونریزی داخلی و وضعیت اورژانسی شود.
علائم بزرگی طحال و کبد در کودکان چیست؟
در بسیاری از موارد، هپاتواسپلنومگالی (بزرگی طحال و کبد در کودکان) ممکن است بدون علامت باشد و والدین تنها در معاینه های دوره ای یا سونوگرافی متوجه این مشکل شوند. با این حال، علائم زیر می تواند نشان دهنده بروز مشکل باشد:
- درد یا احساس فشار در سمت چپ و بالای شکم
- انتشار درد به شانه یا پشت (به ویژه سمت چپ)
- حس سیری زودرس یا کاهش اشتها (به دلیل فشار طحال بزرگ شده بر معده)
- احساس لمس پذیری طحال در زیر دنده ها (در حالت طبیعی قابل لمس نیست)
اگر طحال به درستی کار نکند، ممکن است علائمی مانند موارد زیر داشته باشد:
- ضعف، بی حالی یا کم خونی
- ابتلای مکرر به سرماخوردگی یا عفونت های ویروسی و باکتریایی
- خونریزی یا کبودی آسان در بدن
نیز ظاهر شوند.
چه عواملی باعث بزرگ شدن طحال و کبد در کودکان می شوند؟
بسیاری از عوامل می توانند باعث بروز هپاتواسپلنومگالی در کودکان شوند. شایع ترین آن ها شامل موارد زیر است:
1- عفونت ها
عفونت های ویروسی مثل مونوکلئوز (تب غدد)، ویروس HIV، یا ویروس های شایع فصلی می توانند باعث تحریک سیستم ایمنی و رشد بیش از حد گلبول های سفید در طحال شوند. همچنین عفونت های باکتریایی مانند سل یا التهاب دریچه قلب و عفونت های انگلی مثل توکسوپلاسموز یا مالاریا نیز می توانند باعث بزرگی طحال شوند.
2- بیماری های کبدی
در بیماری هایی مثل هپاتیت مزمن یا سیروز کبدی، فشار خون در عروق کبدی افزایش می یابد که باعث تجمع خون در طحال و در نتیجه تورم آن می شود. این وضعیت به نام پُرفشاری ورید پورت شناخته می شود.
3- سرطان ها
برخی از سرطان ها مانند لوسمی (سرطان خون)، لنفوم و بیماری های مغز استخوان می توانند به طحال حمله کرده و باعث رشد غیرعادی سلول ها و بزرگی آن شوند.
4- بیماری های خودایمنی
بیماری هایی مثل لوپوس، آرتریت روماتوئید و سارکوئیدوز با فعال سازی بیش از حد سیستم ایمنی می توانند به تولید بیش از حد سلول های ایمنی در طحال منجر شوند.
5- اختلالات خونی
در بیماری هایی مانند کم خونی همولیتیک یا نوتروپنی (کاهش گلبول های سفید)، طحال مجبور به فعالیت بیشتر برای پاک سازی خون است و در نتیجه دچار تورم می شود.
6- اختلالات ژنتیکی و متابولیک
برخی از بیماری های نادر ارثی مانند گوشه (Gaucher) یا نیمن-پیک (Niemann-Pick) باعث تجمع مواد چربی در طحال و دیگر ارگان ها می شوند.
7- لخته های خونی (ترومبوز)
اگر یکی از رگ های اصلی در کبد یا طحال دچار انسداد شود، فشار خون در طحال افزایش می یابد و باعث تورم آن می شود.
درمان بزرگی طحال و کبد در کودکان چگونه انجام می شود؟
در بسیاری از موارد، زمانی که علت زمینه ای برطرف شود، طحال نیز به اندازه طبیعی خود بازمی گردد. برای مثال، اگر بزرگی طحال و کبد در کودکان ناشی از یک عفونت موقت باشد، ممکن است این مشکل خودبه خود رفع شود و نیازی به مداخله پزشکی خاص نباشد.
اما در موارد دیگر، درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- دارو درمانی برای مقابله با عفونت یا کنترل بیماری زمینه ای (مانند بیماری های خودایمنی یا خونی)
- انتقال خون یا درمان های خونی در شرایطی مثل کم خونی همولیتیک
- جراحی برای برداشتن طحال در مواردی که درمان های دیگر مؤثر نباشد
- رادیوتراپی با دوز پایین برای کوچک کردن اندازه طحال در برخی موارد خاص
در شرایطی که بیماری زمینه ای مزمن و بدون درمان قطعی باشد، پزشک ممکن است صرفا برای کاهش اندازه طحال از درمان حمایتی استفاده کند.
زندگی بدون طحال؛ چه نکاتی باید رعایت شود؟
اگر نیاز به جراحی و برداشتن طحال پیش بیاید، نگران نباشید. افراد می توانند بدون طحال زندگی عادی و سالمی داشته باشند، اما لازم است برخی نکات مهم را رعایت کنند:
- کاهش سطح ایمنی بدن: پس از برداشتن طحال، بدن در برابر برخی عفونت ها آسیب پذیرتر می شود.
- واکسیناسیون: پزشک معمولا توصیه می کند کودک واکسن های خاصی مانند واکسن پنوموکوک، مننگوکوک و هموفیلوس آنفلوآنزا را دریافت کند.
- دستبند یا کارت هشدار پزشکی: برای شناسایی در مواقع اورژانسی، کودک باید دستبند یا کارت هشدار پزشکی داشته باشد که نشان دهد طحال ندارد.
- آنتی بیوتیک های قوی تر: در صورت ابتلا به عفونت، پزشک ممکن است داروهای قوی تری تجویز کند.
مراقبت های روزانه در صورت بزرگی طحال و کبد در کودکان
اگر کودک شما مبتلا به هپاتواسپلنومگالی مزمن باشد، رعایت چند نکته ساده می تواند خطر را کاهش دهد:
- از انجام ورزش های پربرخورد مانند فوتبال یا کاراته جلوگیری کنید، چون طحال بزرگ شده ممکن است به راحتی پاره شود.
- مراقب علائم کم خونی باشید: رنگ پریدگی، خستگی، بی حالی و بی میلی به بازی می تواند نشانه باشد.
- پزشک ممکن است به صورت دوره ای آزمایش خون تجویز کند تا سطح سلول های خونی را بررسی کند.
تغذیه مناسب برای کودکانی با طحال بزرگ
هرچند هنوز شواهد قطعی مبنی بر تأثیر مستقیم رژیم غذایی بر اندازه طحال وجود ندارد، اما تأثیر تغذیه بر سلامت عمومی بدن به ویژه در کودکانی که دچار ضعف ایمنی هستند، غیرقابل انکار است.
پیشنهادهای تغذیه ای مناسب برای این کودکان عبارتند از:
- پرهیز از غذاهای فرآوری شده و چرب مانند سوسیس، کالباس، چیپس و شیرینی های صنعتی
- استفاده از چربی های مفید مثل روغن زیتون، گردو، بادام و ماهی
- افزایش مصرف میوه و سبزیجات تازه
- کاهش مصرف غذاهای تحریک کننده کبد مانند فست فودها
تغذیه سالم می تواند علاوه بر تقویت سیستم ایمنی، به کنترل التهاب و محافظت از کبد نیز کمک کند؛ دو عاملی که به طور مستقیم بر بزرگی طحال و کبد تأثیر دارند.
چه زمانی باید برای درمان برزگی طحال و کبد در کودکان به پزشک مراجعه کرد؟
اگر کودک شما دچار درد در سمت چپ شکم یا شانه شده، به خصوص اگر با تنفس عمیق درد افزایش پیدا کند، باید سریعا به پزشک مراجعه کنید. این علائم ممکن است نشانه پارگی طحال باشد که حتی اگر خونریزی آهسته و خفیف باشد، می تواند در صورت عدم درمان، به سرعت خطرناک شود.
تشخیص زودهنگام نه تنها می تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند، بلکه در بسیاری از موارد باعث می شود که نیاز به جراحی برداشتن طحال هم از بین برود.
سخنی از نی نی تینی
بزرگی طحال و کبد در کودکان یا هپاتواسپلنومگالی یکی از علائمی است که نباید نادیده گرفته شود. حتی اگر کودک شما شکایتی از درد یا ناراحتی نداشته باشد، این حالت می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی در بدن او باشد که نیاز به بررسی و درمان دارد.
در موارد خفیف و موقتی، بزرگی طحال بدون آسیب جدی رفع می شود. اما اگر مزمن یا درمان نشده باقی بماند، می تواند به طحال آسیب جدی وارد کند. بهترین راه مقابله با این مشکل، تشخیص زودهنگام، درمان علت زمینه ای و مراقبت پیوسته است.
آیا تجربه ای درباره بزرگی طحال یا کبد در کودکان داشته اید؟ چه علائمی مشاهده کردید و روند درمان چگونه بود؟ لطفا در بخش دیدگاه ها با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا با کمک هم، آگاهی بیشتری برای مراقبت از کودکان مان داشته باشیم.
