اوفورکتومی دو طرفه (برداشتن هر دو تخمدان) یک عمل جراحی است که در شرایطی از جمله تومورهای تخمدان، خونریزی مقاوم، عفونت های پیچیده یا به عنوان جراحی کاهنده خطر سرطان انجام می شود. این عمل باعث یائسگی فوری می شود و پیامدهای هورمونی و باروری قابل توجهی دارد. در این مقاله همه جنبه های کلیدی (از نشانگان بالینی تا تصمیم گیری و مراقبت بعد از عمل) به زبان ساده و مستند توضیح داده شده است.
اوفورکتومی دو طرفه چیست و چه زمانی انجام می شود؟
اوفورکتومی دو طرفه یعنی برداشتن هر دو تخمدان به طور کامل؛ اگر همراه با برداشتن لوله های فالوپ باشد، به آن سالپنگو-اوفورکتومی دوطرفه گفته می شود. این عمل وقتی انجام می شود که وجود بیماری در یک یا هر دو تخمدان ثابت شده، یا وقتی برداشتن تخمدان ها راهی برای کاهش ریسک سرطان در افراد پرخطر (مثلا حامل جهش BRCA) باشد.
کاربرد اوفورکتومی دو طرفه
- توده یا سرطان تخمدان تشخیص داده شده.
- کیست های بزرگ یا پُرخطر که درمان محافظه کارانه موفق نبوده است.
- پیشگیری ریسک (Risk-reducing) در حاملان جهش ژنی BRCA یا سابقه خانوادگی قوی.
- عفونت یا پیچ خوردگی تخمدان که آسیب پذیری شدید ایجاد کرده.
روش های جراحی و مراحل عمل اوفورکتومی دو طرفه
- لاپاراسکوپی (کم تهاجمی): معمول ترین روش؛ دوره نقاهت کوتاه تر و درد کمتر.
- لاپاراتومی (باز): زمانی که توده بزرگ یا نیاز جراحی گسترده تر وجود دارد.
- از راه واژن در موارد خاص کمتر استفاده می شود.
انتخاب روش به اندازه توده، وضعیت بیمار و تشخیص جراح بستگی دارد. مراقبت های قبل از جراحی شامل بررسی کارکرد کبد/کلیه، آزمایش خون و بحث درباره باروری و ذخیره تخمک است.
پیامدهای فوری و عوارض حین/بعد از عمل اوفورکتومی دو طرفه
عوارض عملیاتی شامل خونریزی، عفونت، آسیب به ارگان های اطراف (مثلا روده یا مثانه)، لخته های خونی و واکنش به بیهوشی است. اگر هر دو تخمدان برداشته شوند، یائسگی ناگهانی رخ می دهد که با گرگرفتگی، تعریق شبانه، خشکی واژن و تغییرات خلق همراه است. مراقبت بیمارستانی معمولا 1–3 روز و نقاهت کامل چند هفته زمان می برد بسته به نوع عمل.
پیامدهای بلندمدت و پیامدهای سلامت مرتبط با اوفورکتومی دو طرفه
برداشتن هر دو تخمدان قبل از یائسگی با پیامدهای بلندمدت همراه است؛ از جمله افزایش احتمال مشکلات قلبی-عروقی، کاهش تراکم استخوان (آرتروپنی/استئوپروز)، تغییرات شناختی و افزایش خطر افسردگی و اضطراب در برخی مطالعات. به همین دلیل تصمیم برای اوفورکتومی دو طرفه در زنانِ پیش از یائسگی نیازمند ارزیابی دقیق ریسک/فایده و بحث درباره هورمون درمانی جایگزین است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهند که برای افرادی که برداشتن تخمدان برای پیشگیری از سرطان انجام می شود، نتایج متفاوت است و سن انجام عمل معیار مهمی است.
نقش هورمون درمانی پس از اوفورکتومی دو طرفه
برای زنانی که پیش از یائسگی اوفورکتومی شده اند، هورمون درمانی (HRT) می تواند بسیاری از علائم یائسگی ناگهانی و برخی پیامدهای بلندمدت را کاهش دهد و گاهی تا حدی ریسک بیماری های قلبی-عروقی و کاهش تراکم استخوان را تعدیل کند. تصمیم گیری درباره HRT باید شخصی سازی شود و مزایا و ریسک ها (به ویژه در شرایط ریسک سرطان پستان یا قبلی) با متخصص بحث شود.
جایگزین ها و استراتژی های کمتر تهاجمی
- سالپنگکتومی انتخابی (برداشتن لوله ها): در برخی موارد، برداشتن لوله های فالوپ (که محل شروع بسیاری از سرطان های اپی تلیال تخمدان فرض شده) قبل از برداشتن تخمدان ها پیشنهاد می شود. این رویکرد در راهنمایی های بالینی برای بعضی بیماران توصیه شده است.
- مراقبت فعال/پایش منظم: برای موارد با ریسک متوسط، می توان با سونوگرافی و مارکرهای خونی پیگیری کرد.
- نگهداری باروری: اگر حفظ باروری مهم است، مشاوره برای فریز کردن تخمک یا جنین پیش از عمل ضروری است.
اقدامات قبل انجام عمل اوفورکتومی دو طرفه
- ارزیابی دقیق علت و ریسک سرطان (آزمایش ژنتیک در صورت سابقه خانوادگی).
- مشاوره تخصصی با زنان/انکولوژیست و مشاور باروری.
- بحث درباره پیامدهای هورمونی، نیاز احتمالی به HRT و اثرات بلندمدت.
- بررسی جایگزین ها و زمان بندی (مثلا تعویق تا پس از تکمیل باروری).
- در صورت تصمیم به عمل، برنامه ریزی برای ذخیره تخمک و مراقبت بعد از عمل.
مراقبت های بعد از جراحی و نکات کلیدی برای بهبود
- پیگیری درد و استفاده از مسکن های تجویز شده.
- جلوگیری از بلند کردن اجسام سنگین و رانندگی تا زمانی که پزشک اجازه دهد.
- پیگیری وضعیت زخم و اقدامات پیشگیری از عفونت.
- ملاقات های مرتب برای بررسی نیاز به HRT و ارزیابی تراکم استخوان.
سخنی از نی نی تینی
اوفورکتومی دو طرفه عملی قدرتمند در درمان و پیشگیری بیماری های تخمدان است، اما پیامدهای هورمونی و بلندمدت آن ( به ویژه در زنانی که پیش از یائسگی عمل می شوند ) ضروری است در تصمیم گیری لحاظ شود. بهترین مسیر مشاوره تخصصی چندرشته ای (جراح، انکولوژیست، متخصص غدد/یائسگی و مشاور باروری) و بررسی جایگزین ها پیش از هر تصمیم جراحی است.
نظر شما برای ما ارزشمند است! اگر تجربه ای از این عمل دارید، یا سوالی درباره روش ها، عوارض یا مراقبت های بعد از اوفورکتومی دو طرفه دارید، آن را با ما به اشتراک بگذارید تا دیگر خوانندگان هم از آن بهره مند شوند.
