اوفورکتومی (Oophorectomy) نوعی عمل جراحی است که در آن یک یا هر دو تخمدان از بدن برداشته می شوند. این جراحی ممکن است از طریق روش لاپاراسکوپی، روش واژینال (از راه واژن) یا برش جراحی باز شکمی انجام شود. اگر هر دو تخمدان برداشته شوند، یائسگی بلافاصله پس از عمل آغاز می شود، زیرا تخمدان ها منبع اصلی تولید هورمون های زنانه مانند استروژن و پروژسترون هستند. در این مقاله در مورد این عمل به طور کامل توضیح خواهیم داد.
اوفورکتومی چیست؟
برای بسیاری از زنان، شنیدن واژه “اوفورکتومی” ممکن است نگران کننده باشد، اما در واقع این عمل یکی از روش های مؤثر پزشکی برای درمان یا پیشگیری از برخی بیماری های جدی محسوب می شود.
در بیمارستان ها و مراکز تخصصی زنان و زایمان، این عمل معمولا توسط پزشک متخصص زنان و زایمان (Ob/Gyn) انجام می شود و بسته به شرایط فردی، ممکن است تحت بیهوشی عمومی یا در برخی موارد خاص با بی حسی موضعی یا منطقه ای صورت گیرد.
چرا اوفورکتومی انجام می شود؟
اوفورکتومی به معنی برداشتن یک یا هر دو تخمدان است. تخمدان ها نقش بسیار مهمی در بدن زنان دارند؛ آن ها نه تنها تخمک تولید می کنند بلکه با ترشح هورمون های جنسی، چرخه قاعدگی، سلامت استخوان ها و قلب را نیز کنترل می کنند.
زنان معمولا دو تخمدان دارند که در دو سوی لگن قرار گرفته اند. در بسیاری از موارد، اوفورکتومی برای درمان بیماری ها یا کاهش خطر ابتلا به سرطان های خاص انجام می شود.
انواع مختلف اوفورکتومی
پزشک شما بسته به وضعیت جسمی و سابقه پزشکی تان ممکن است یکی از انواع زیر را پیشنهاد دهد:
- اوفورکتومی یک طرفه (Unilateral Oophorectomy): در این روش تنها یک تخمدان برداشته می شود.
- اوفورکتومی دوطرفه (Bilateral Oophorectomy): هر دو تخمدان برداشته می شوند.
- سالپینگو-اوفورکتومی (Salpingo-Oophorectomy): در این روش، یک تخمدان به همراه لوله فالوپ همان سمت برداشته می شود.
- سالپینگو-اوفورکتومی دوطرفه (Bilateral Salpingo-Oophorectomy): هر دو لوله فالوپ و هر دو تخمدان حذف می شوند.
- هیسترکتومی همراه با سالپینگو-اوفورکتومی: رحم و یک تخمدان و لوله فالوپ به طور هم زمان برداشته می شوند.
- هیسترکتومی کامل با سالپینگو-اوفورکتومی دوطرفه: رحم، دهانه رحم، دو لوله فالوپ و دو تخمدان در یک عمل جراحی برداشته می شوند.
در ایران، این روش ها در بیمارستان های مجهز با بیهوشی کامل انجام می شوند و بسته به نوع عمل، ممکن است به بستری کوتاه مدت نیاز باشد.
کاربردهای اوفورکتومی
پزشک ممکن است به دلایل گوناگونی تصمیم بگیرد یک یا هر دو تخمدان را خارج کند، از جمله:
- آندومتریوز: رشد سلول های داخلی رحم در بخش های دیگر بدن که باعث درد و التهاب می شود.
- کیست های تخمدان: توده های غیرسرطانی که در برخی موارد دردناک یا مزاحم هستند.
- پیشگیری از سرطان: در افرادی که به دلیل سابقه خانوادگی یا وجود ژن های جهش یافته BRCA در معرض خطر سرطان پستان یا تخمدان هستند.
- سرطان تخمدان: زمانی که تومورهای بدخیم در بافت تخمدان ایجاد می شوند.
- پیچ خوردگی تخمدان (Torsion): وضعیتی که در آن تخمدان به دور رگ های خونی خود می چرخد و موجب درد شدید می شود.
- عفونت های لگنی یا تخمدانی: مانند بیماری التهابی لگن (PID) یا آبسه لوله ای-تخمدانی (TOA).
آماده سازی برای عمل اوفورکتومی
پیش از عمل، جراح تمامی مراحل، خطرات احتمالی و مراقبت های قبل و بعد از عمل را برایتان توضیح می دهد. همچنین ممکن است از شما بخواهد برخی آزمایش ها و تصویربرداری ها را انجام دهید، از جمله:
- معاینه فیزیکی کامل
- آزمایش خون
- آزمایش ادرار
- سونوگرافی
- تصویربرداری MRI برای بررسی دقیق وضعیت لگن
پزشک باید مطمئن شود که بدن شما برای جراحی آماده است و هیچ عفونت یا بیماری زمینه ای وجود ندارد.
روش های انجام اوفورکتومی
جراحی اوفورکتومی می تواند به چند روش انجام شود که هرکدام زمان بهبودی و سطح خطر متفاوتی دارند:
1- روش لاپاراسکوپی
این روش کم تهاجمی است و با استفاده از یک دوربین کوچک انجام می شود. جراح از چند برش کوچک (حدود 1 تا 2 سانتی متر) روی شکم برای خارج کردن تخمدان استفاده می کند. مزیت این روش، کاهش خطر عفونت و بهبودی سریع تر است.
در برخی بیمارستان ها، این عمل با ربات جراحی و هدایت پزشک انجام می شود.
2- روش واژینال
در این روش، تخمدان از طریق واژن برداشته می شود. معمولا زمانی انجام می شود که رحم نیز هم زمان برداشته می شود.
این روش نیز کم تهاجمی بوده و دوران نقاهت کوتاه تری دارد.
3- روش لاپاراتومی (برش شکمی باز)
اگر نیاز به دید گسترده تر یا کنترل بیشتر باشد، جراح از یک برش بزرگ تر روی شکم استفاده می کند. این روش معمولا با دوره نقاهت طولانی تر و احتمال کمی بیشتر عوارض همراه است، اما هنوز هم یک جراحی ایمن محسوب می شود.
بیشتر زنان پس از جراحی لاپاراسکوپی یا واژینال تنها یک شب در بیمارستان می مانند یا حتی همان روز مرخص می شوند. اما در جراحی باز، معمولا تا سه روز بستری لازم است.
بهبودی کامل معمولا بین سه تا شش هفته طول می کشد.
تغییرات بدن پس از اوفورکتومی
واکنش بدن به اوفورکتومی به نوع عمل بستگی دارد.
اگر هنوز به یائسگی نرسیده اید و هر دو تخمدان برداشته شوند، بدن شما بلافاصله وارد یائسگی می شود. در این شرایط، ممکن است گرگرفتگی، تعریق شبانه، تغییرات خلقی و خشکی واژن را تجربه کنید.
پزشک می تواند برای کنترل این علائم، درمان های هورمونی جایگزین (HRT) یا داروهای طبیعی تجویز کند.
آیا پس از اوفورکتومی قاعدگی ادامه دارد؟
این موضوع بستگی به نوع عمل دارد. اگر تنها یک تخمدان برداشته شود و دیگری سالم باشد، قاعدگی شما ادامه خواهد داشت.
اما در صورت برداشتن هر دو تخمدان، قاعدگی متوقف می شود.
آیا تخمدان ها دوباره رشد می کنند؟
خیر، تخمدان ها پس از برداشتن دوباره رشد نمی کنند. اما بدن می تواند با تغییرات هورمونی سازگار شود و با مراقبت های پزشکی، سلامت عمومی حفظ می شود.
فواید اوفورکتومی
اوفورکتومی می تواند در درمان یا پیشگیری از بیماری های خاص مؤثر باشد. برخی از مهم ترین مزایای آن عبارت اند از:
- کاهش خطر سرطان تخمدان در افرادی با زمینه ژنتیکی.
- درمان کیست ها یا تومورهای تخمدانی.
- بهبود دردهای مزمن لگنی ناشی از آندومتریوز.
- پیشگیری از عفونت های شدید تخمدان یا لوله های فالوپ.
در مجموع، این عمل می تواند کیفیت زندگی بسیاری از زنان را بهبود بخشد، به ویژه آن هایی که از مشکلات تخمدانی رنج می برند.
خطرات اوفورکتومی
هر عمل جراحی، هرچقدر هم که ایمن باشد، بدون خطر نیست. اوفورکتومی نیز مانند سایر جراحی ها ممکن است با عوارضی همراه باشد. برخی از خطرات احتمالی عبارت اند از:
- عفونت: یکی از شایع ترین عوارض پس از جراحی، به ویژه اگر محل بخیه ها به درستی تمیز و خشک نگه داری نشود.
- آسیب به اندام های اطراف مانند مثانه یا روده، به ویژه در جراحی های باز.
- خون ریزی بیش از حد انتظار در حین یا پس از عمل.
- واکنش منفی به داروی بیهوشی، که ممکن است با تهوع، افت فشار خون یا سرگیجه همراه باشد.
- درد شدید پس از جراحی یا باقی ماندن سلول های تخمدانی در بدن (سندرم باقی مانده تخمدان).
- تشکیل لخته خون (ترومبوز) در پاها یا ریه ها که نیاز به مراقبت فوری دارد.
- پارگی تومور بدخیم در حین جراحی که می تواند خطر انتشار سلول های سرطانی را افزایش دهد.
- از دست دادن توان باروری، به ویژه در صورت برداشتن هر دو تخمدان و لوله های فالوپ.
توصیه پزشکان: انتخاب جراح ماهر، رعایت دقیق مراقبت های پس از عمل و انجام چکاپ های منظم، احتمال بروز این عوارض را به حداقل می رساند.
دوره نقاهت و بهبودی پس از اوفورکتومی
مدت زمان بهبودی پس از اوفورکتومی به نوع جراحی بستگی دارد.
اگر عمل از طریق لاپاراسکوپی یا واژینال انجام شود، معمولا می توانید در همان روز مرخص شوید.
اما در صورت انجام جراحی باز (لاپاراتومی) لازم است چند روز در بیمارستان بمانید تا پزشک روند ترمیم زخم ها را بررسی کند.
پیش از ترخیص، تیم درمانی به شما آموزش می دهد چگونه زخم ها را تمیز نگه دارید و از بخیه ها مراقبت کنید.
نکات مهم در دوران نقاهت
سرعت بهبودی در هر فرد متفاوت است، اما معمولا باید دست کم دو هفته فعالیت های خود را محدود کنید.
در صورت جراحی باز، بازگشت به فعالیت های عادی ممکن است تا شش هفته زمان ببرد.
رعایت موارد زیر در دوران نقاهت ضروری است:
- از ورزش های سنگین خودداری کنید (پیاده روی سبک مجاز است).
- اجسام سنگین بلند نکنید.
- رابطه جنسی نداشته باشید تا زمانی که پزشک اجازه دهد.
- از نوار بهداشتی استفاده کنید و تامپون به کار نبرید.
- به جای حمام وان، فقط دوش کوتاه بگیرید.
- زخم ها را تمیز و خشک نگه دارید.
- داروهای مسکن یا آنتی بیوتیک ها را طبق دستور پزشک مصرف کنید.
- در صورت نیاز از خانواده یا دوستان برای انجام کارهای روزمره کمک بگیرید.
- رانندگی نکنید، به ویژه اگر داروهای مسکن قوی مصرف می کنید.
نکته کاربردی: استفاده از لباس های راحت، تغذیه سالم و مصرف مایعات فراوان روند بهبودی را تسریع می کند.
تأثیر اوفورکتومی بر باروری
اگر تنها یک تخمدان برداشته شود و دیگری سالم باشد، احتمال بارداری طبیعی همچنان وجود دارد.
اما در صورتی که هر دو تخمدان و لوله های فالوپ برداشته شوند، بارداری طبیعی دیگر ممکن نیست.
در این شرایط، تنها روش های کمکی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) می توانند مؤثر باشند.
زنانی که هنوز تصمیم به بچه دار شدن دارند، باید پیش از عمل با متخصص باروری مشورت کنند.
روش هایی مانند فریز تخمک ها یا ذخیره جنین در بانک های ناباروری می تواند امید به فرزندآوری در آینده را حفظ کند.
آیا اوفورکتومی باعث یائسگی می شود؟
بله. تخمدان ها با تولید هورمون های استروژن و پروژسترون چرخه قاعدگی را کنترل می کنند.
بنابراین، برداشتن هر دو تخمدان باعث می شود بدن فورا وارد یائسگی شود.
علائم معمول یائسگی پس از اوفورکتومی:
- گرگرفتگی
- تعریق شبانه
- خشکی واژن
- تغییرات خلقی
- پوکی استخوان
پزشک ممکن است برای کاهش علائم، درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا مکمل های طبیعی توصیه کند.
پیش از عمل، لازم است درباره تغییرات هورمونی و راه های کنترل آن با پزشک گفت وگو کنید.
چشم انداز بلندمدت پس از اوفورکتومی
بیشتر زنان می توانند طی دو تا شش هفته پس از عمل به زندگی روزمره بازگردند.
استفاده از هورمون درمانی، رعایت رژیم غذایی سرشار از کلسیم و ویتامین D، و انجام فعالیت های منظم بدنی به حفظ سلامت استخوان ها و خلق و خو کمک می کند.
پزشک با توجه به سن و سابقه سلامت شما بهترین برنامه مراقبتی را پیشنهاد خواهد کرد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
پس از اوفورکتومی، اگر هر یک از علائم زیر را تجربه کردید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید:
- تورم یا قرمزی در محل بخیه ها
- ترشح مایع یا چرک از زخم
- درد لگنی یا شکمی شدید
- تورم یا درد پاها (ممکن است نشانه لخته خون باشد)
- تهوع، استفراغ یا تب بالا
- سوزش ادرار یا ترشحات بدبو از واژن
مراجعه سریع به پزشک از بروز عفونت یا عوارض جدی تر جلوگیری می کند.
تفاوت اوفورکتومی و هیسترکتومی
گاهی افراد این دو عمل را اشتباه می گیرند.
- هیسترکتومی به معنای برداشتن رحم است؛ یعنی اندامی که در دوران بارداری محل رشد جنین بوده و در هر ماه خون ریزی قاعدگی از آن انجام می شود.
- اوفورکتومی اما به معنای برداشتن یک یا هر دو تخمدان است.
در بسیاری از موارد، هر دو عمل به صورت هم زمان انجام می شوند؛ مثلا در درمان سرطان های زنان یا آندومتریوز گسترده.
سخنی از نی نی تینی
ممکن است شنیدن واژه «اوفورکتومی» در ابتدا ترسناک به نظر برسد، به ویژه اگر هنوز قصد بچه دار شدن دارید یا نگران یائسگی زودرس و تغییرات هورمونی باشید.
اما دانستن واقعیت ها، گفت وگو با پزشک و آمادگی ذهنی قبل از عمل، می تواند این تجربه را بسیار ساده تر کند.
پزشک و تیم درمانی در کنار شما هستند تا عوارض، درد و تغییرات پس از عمل را کنترل و مدیریت کنند.
پیش از تصمیم گیری، تمام پرسش هایتان را مطرح کنید و درک درستی از روند جراحی داشته باشید.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه اوفورکتومی داشته اید، لطفا تجربه خود را با ما به اشتراک بگذارید. دانستن دیدگاه شما می تواند به دیگر زنان در مسیر تصمیم گیری کمک کند.
