اورمیـا یکی از عوارض جدی نارسایی کلیه است که زمانی رخ می دهد که کلیه ها نتوانند مواد زائد و سموم را از خون دفع کنند. این وضعیت می تواند بر عملکرد هورمونی و تعادل متابولیک بدن تأثیر بگذارد و در صورت عدم درمان، خطر مرگ را به همراه داشته باشد. شناخت علائم، روش های پیشگیری و درمان اورمیا می تواند به بیماران کمک کند تا زندگی باکیفیت تری داشته باشند. در این مقاله در مورد اورمی در بارداری و عوارض آن توضیح خواهیم داد.
اورمی چیست و چرا در بارداری خطرناک است؟
اورمی یک وضعیت خطرناک است که زمانی رخ می دهد که کلیه ها نتوانند مواد زائد را از خون دفع کنند. این مشکل معمولا به دلیل نارسایی کلیه درمان نشده ایجاد می شود. در بارداری، اورمی می تواند عوارض شدیدتری داشته باشد زیرا بدن مادر همزمان باید نیازهای خودش و جنین را تأمین کند. زمانی که عملکرد کلیه به حدی کاهش پیدا کند که مواد سمی در خون تجمع پیدا کنند، علائم آشکاری بروز می کند.
کلیه های سالم علاوه بر تصفیه مواد زائد و مایعات اضافی، تعادل اسید و الکترولیت ها را حفظ کرده و هورمون هایی مانند ویتامین D و اریتروپویتین (EPO) را تولید می کنند. در اورمی در بارداری، این فرآیندها مختل شده و نه تنها سلامت مادر، بلکه رشد و سلامت جنین نیز به خطر می افتد.
اورمی در کدام مرحله بیماری کلیوی رخ می دهد؟
بیماری مزمن کلیه (CKD) پنج مرحله دارد. اورمی معمولا در مرحله پایانی نارسایی کلیه (مرحله چهار یا پنج) بروز می کند. در این مرحله، عملکرد کلیه تقریبا متوقف شده و نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه فوری وجود دارد. در زنان باردار، این شرایط می تواند باعث افزایش فشار خون، مسمومیت بارداری و حتی زایمان زودرس شود.
شیوع اورمی در بارداری
با پیشرفت روش های درمانی، بروز عوارض اورمی در بارداری نسبت به گذشته کمتر شده است. امروزه پزشکان قبل از پیشرفت بیماری تا مراحل شدید، اقدام به دیالیز یا پیوند کلیه می کنند. با این حال، اگر یک خانم باردار دچار بیماری کلیوی باشد و پیگیری منظم نکند، خطر بروز اورمی همچنان وجود دارد.
علائم اورمی در بارداری
علائم اولیه شامل حالت تهوع، استفراغ و بی اشتهایی است. این موارد ممکن است ابتدا خفیف بوده و فقط در صبح یا هنگام بوییدن غذا بروز کند. برخی مادران پس از شروع غذا خوردن، ناگهان اشتهای خود را از دست می دهند. در این مرحله، اگر امکان پیوند کلیه وجود نداشته باشد، پزشک معمولا دیالیز را آغاز می کند.
سایر علائم اورمی در بارداری شامل:
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص
- مشکلات تمرکز و حافظه
- خستگی شدید و ضعف عمومی
- تنگی نفس
- طعم فلزی در دهان
- گرفتگی عضلات
- خارش مداوم پوست
در موارد شدید و درمان نشده، ممکن است علائم خطرناک تری مانند بوی شبیه ادرار در دهان، کریستال های سفید-زرد روی پوست (به دلیل تعریق و تجمع اوره)، درد قفسه سینه ناشی از التهاب پرده قلب، تشنج و حتی کما رخ دهد.
علت اصلی اورمی در بارداری
شایع ترین علت، نارسایی کلیه ناشی از بیماری مزمن کلیه است. بیماری هایی مانند دیابت و فشار خون بالا مهم ترین عوامل ایجادکننده CKD محسوب می شوند. در بارداری، فشار خون بالا (به خصوص در مسمومیت بارداری) می تواند سرعت پیشرفت بیماری کلیوی را افزایش دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض اورمی در بارداری هستند؟
زنان بارداری که دچار بیماری کلیوی پیشرفته اند و قبل از شروع اورمی تحت دیالیز یا پیوند قرار نگرفته اند، بیشتر در معرض خطرند. گاهی یک خانم حتی از وجود بیماری کلیوی خود خبر ندارد و زمانی متوجه می شود که علائم شدید بروز کرده است.
اگر نمره عملکرد کلیه (GFR) کمتر از 45 باشد، نیاز به مراجعه فوری به متخصص کلیه (نفرولوژیست) وجود دارد. در بسیاری از موارد، می توان با مراقبت و پیگیری منظم، پیشرفت بیماری و بروز اورمی را به تعویق انداخت.
عوارض اورمی در بارداری
در صورت عدم درمان، عوارض اورمی در بارداری می تواند بسیار جدی و حتی تهدیدکننده حیات مادر و جنین باشد، از جمله:
- عوارض خونی: کم خونی، خونریزی بیش از حد
- مشکلات اسکلتی: پوکی استخوان و اختلال در متابولیسم کلسیم
- عوارض قلبی: تجمع مایع اطراف قلب، التهاب پرده قلب
- عوارض مغزی: کاهش سطح هوشیاری، تشنج، کما
- سایر عوارض: ناباروری، سوءتغذیه، کاهش رشد جنین و زایمان زودرس
تشخیص و آزمایش های اورمی در بارداری
برای تشخیص اورمی در بارداری، پزشک اقدامات زیر را انجام می دهد:
- ارزیابی دقیق علائم مادر
- بررسی سوابق پزشکی، به ویژه سابقه بیماری های کلیوی و سابقه خانوادگی
- انجام معاینه فیزیکی و آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه
آزمایش های اصلی عملکرد کلیه
- آزمایش eGFR (برآورد نرخ فیلتراسیون گلومرولی)
این شاخص از طریق آزمایش کراتینین خون محاسبه می شود و نشان می دهد که کلیه ها تا چه حد قادر به تصفیه خون هستند. در اورمی، معمولا eGFR به زیر 15 می رسد که نشانه نارسایی کامل کلیه است. - آزمایش BUN (نیتروژن اوره خون)
این آزمایش میزان نیتروژن اوره در خون را می سنجد. در اورمی معمولا سطح BUN بالا می رود، اما شدت علائم همیشه دقیقا با عدد BUN مرتبط نیست.
اگر پزشک به اورمی مشکوک شود، شما را به نفرولوژیست (متخصص کلیه) ارجاع می دهد. در موارد شدید، ممکن است بستری فوری در بیمارستان لازم باشد تا خطر برای مادر و جنین کاهش پیدا کند.
سایر آزمایش های تکمیلی
اگر عملکرد کلیه ضعیف باشد، پزشک ممکن است سونوگرافی کلیه انجام دهد تا اندازه، شکل، وجود زخم یا انسداد (مثل سنگ کلیه) را بررسی کند. این بررسی ها به شناسایی علت نارسایی کلیه کمک می کنند.
درمان اورمی در بارداری
آیا اورمی درمان قطعی دارد؟
تنها درمان قطعی اورمی، جایگزین کردن عملکرد کلیه است. شایع ترین روش، دیالیز است.
انواع دیالیز:
- همودیالیز: خون مادر از بدن خارج شده و توسط دستگاه تصفیه می شود.
- دیالیز صفاقی: از پرده صفاقی شکم و مایع مخصوص برای تصفیه خون استفاده می شود.
در برخی موارد، پیوند کلیه بهترین گزینه است. البته در بارداری، انجام پیوند بسیار پیچیده و نادر است و معمولا تا پس از زایمان به تعویق می افتد.
داروها در درمان اورمی در بارداری
هیچ دارویی به تنهایی اورمی را درمان نمی کند، اما برای کنترل عوارض آن، ممکن است پزشک تجویز کند:
- هورمون EPO برای پیشگیری از کم خونی
- مکمل آهن در صورت کمبود ذخایر آهن
- مکمل کلسیم، ویتامین D و داروهای باندکننده فسفات برای محافظت از استخوان ها
- داروهای کنترل فشار خون و درمان مشکلات قلبی
پیش آگهی اورمی در بارداری
در اغلب موارد، اورمی نیاز به دیالیز و پایش دقیق دارد. بدون درمان، می تواند منجر به کما و مرگ شود.
در صورت نارسایی کلیه شدید، بدون دیالیز یا پیوند، طول عمر فرد فقط چند روز تا چند هفته خواهد بود.
اگر مادر باردار به دلیل بیماری های دیگر تصمیم به شروع نکردن دیالیز بگیرد، مراقبت های تسکینی (پالیاتیو) برای کاهش علائم و حفظ کیفیت زندگی انجام می شود.
رژیم غذایی در اورمی و بارداری
پیروی از رژیم غذایی مناسب اهمیت زیادی دارد:
- مصرف نمک را کاهش دهید.
- در مراحل پیشرفته، ممکن است نیاز به کاهش مصرف پتاسیم، فسفر و پروتئین باشد.
- قبل از ایجاد هر تغییر، با متخصص تغذیه کلیوی مشورت کنید.
برای مادران باردار، رژیم غذایی باید علاوه بر کنترل بیماری، نیازهای تغذیه ای جنین را هم تأمین کند؛ بنابراین خودسرانه رژیم سختگیرانه نگیرید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر این شرایط را دارید، حتما پیگیری کنید:
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی
- فشار خون بالا
- تغییر در دفعات یا حجم ادرار
- ورم دست، پا یا صورت
- مصرف مکرر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)
مراجعه فوری به اورژانس در اورمی در بارداری
در صورت بروز موارد زیر، فورا به اورژانس مراجعه کنید:
- تغییر رفتار یا گیجی
- درد قفسه سینه
- مشکلات تمرکز یا حافظه
- اختلال در تنفس
- خواب آلودگی غیرعادی
- خستگی شدید
- تهوع و استفراغ مداوم
سؤالاتی که باید از پزشک درباره اورمی در بارداری بپرسید
اگر دچار اورمی در بارداری هستید یا احتمال آن وجود دارد، بهتر است پرسش های زیر را از پزشک خود مطرح کنید:
- چگونه مطمئن شدید که من اورمی دارم؟
- آیا باید تغییراتی در رژیم غذایی و میزان مصرف مایعاتم ایجاد کنم؟
- بهترین روش درمانی پیشنهادی شما چیست؟
- آیا می توانید مرا به یک نفرولوژیست (متخصص کلیه) معرفی کنید؟
- آیا گروه های حمایتی یا مشاوره ای وجود دارد که بتوانم از آن ها کمک بگیرم؟
پیشگیری از اورمی در بارداری
اگر به نارسایی کلیه پیشرفته مبتلا هستید، انجام دیالیز منظم برای کنترل سطح سموم بدن ضروری است.
اگر بیماری مزمن کلیه (CKD) دارید، می توانید با رعایت نکات زیر پیشرفت بیماری و بروز اورمی را به تأخیر بیندازید:
- همکاری مداوم و نزدیک با متخصص کلیه
- کنترل دقیق فشار خون، دیابت یا سایر بیماری های زمینه ای
- مصرف منظم داروها دقیقا طبق نسخه پزشک
- اجتناب از داروها و موادی که به کلیه آسیب می زنند مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، الکل، ملین های دارویی طولانی مدت و مواد مخدر
- پیروی از رژیم غذایی سالم برای قلب
- انجام فعالیت بدنی منظم
- حفظ وزن مناسب
- ترک سیگار
سخنی از نی نی تینی
اورمی یک وضعیت خطرناک است که به دلیل عملکرد نامناسب کلیه و تجمع مواد زائد در خون ایجاد می شود و در صورت عدم درمان، می تواند برای مادر و جنین تهدیدکننده حیات باشد. این مشکل می تواند باعث عدم تعادل هورمونی، اختلالات متابولیک، و مشکلات جدی قلبی، عصبی و خونی شود.
در اورمی در بارداری، درمان های دارویی تنها برای کاهش علائم کاربرد دارند و درمان اصلی شامل دیالیز یا پیوند کلیه است. پیگیری منظم، رژیم غذایی مناسب و همکاری با تیم پزشکی، کلید پیشگیری و مدیریت این بیماری است.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای از اورمی در بارداری دارید، یا نکاتی برای پیشگیری و مدیریت این بیماری می شناسید، تجربیات خود را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید. تجربه های شما می تواند جان مادران و نوزادان دیگری را نجات دهد.
