قرص های ضد بارداری یکی از روش های رایج پیشگیری از بارداری هستند که اگر به طور منظم و هر روز مصرف شوند، تا 99 درصد جلوی بارداری ناخواسته را می گیرند. این قرص ها حاوی هورمون هایی هستند که علاوه بر جلوگیری از بارداری، چرخه قاعدگی را تنظیم می کنند، علائم پیش از قاعدگی (PMS) را کاهش می دهند، خطر ابتلا به سرطان تخمدان و رحم را پایین می آورند، به درمان آکنه کمک می کنند و حتی در کنترل بیماری هایی مانند اندومتریوز نقش دارند.
قرص های ضد بارداری چیستند؟
قرص های ضد بارداری نوعی روش خوراکی پیشگیری از بارداری هستند. «خوراکی» یعنی این قرص ها از طریق دهان مصرف می شوند. پیشگیری از بارداری یا همان «ضد بارداری» به هر وسیله یا روشی گفته می شود که مانع بارداری شود. به دلیل شکل ساده و راحت مصرف آن ها، اغلب افراد به این داروها «قرص» می گویند. برای بسیاری از زنان، این قرص بخشی از برنامه روزانه زندگی شان است.
این قرص ها اگر دقیق و هر روز در ساعت مقرر مصرف شوند، تا ۹۹ درصد از بارداری جلوگیری می کنند. با این حال باید دانست که برخلاف کاندوم، قرص ها از ابتلا به بیماری های مقاربتی (مانند ایدز یا زگیل تناسلی) جلوگیری نمی کنند. بنابراین اگر قصد محافظت در برابر بیماری های مقاربتی را دارید، لازم است علاوه بر قرص، از روش های دیگر هم استفاده کنید.
چند نوع قرص ضد بارداری وجود دارد؟
قرص های ضد بارداری به دو دسته اصلی تقسیم می شوند که هر دو حاوی هورمون هستند:
- قرص های ترکیبی: این نوع قرص هم استروژن و هم پروژستین دارد و شایع ترین نوع قرص است.
- قرص های پروژستین تنها (مینی پیل): این قرص فقط پروژستین دارد. معمولا برای زنانی که در دوران شیردهی هستند یا کسانی که سابقه لخته شدن خون در پا یا ریه و یا سکته دارند (و نباید استروژن مصرف کنند)، مناسب تر است.
همچنین نوع دیگری به نام قرص اورژانسی یا همان صبح بعد وجود دارد که در مواقع اضطراری، وقتی هیچ روش پیشگیری دیگری استفاده نشده و خطر بارداری وجود دارد، مصرف می شود. این قرص ها با قرص های ضد بارداری معمولی فرق دارند و فقط برای شرایط اورژانسی کاربرد دارند.
قرص های ضد بارداری چه میزان موثر هستند؟
وقتی این قرص ها درست و هر روز در زمان مشخص مصرف شوند، حدود 99 درصد در جلوگیری از بارداری موثر هستند. اما اگر فراموش کنید قرص را به موقع بخورید، احتمال بارداری بالا می رود. به طور میانگین، از هر 100 نفر که از قرص استفاده می کنند، حدود 9 نفر در طول یک سال دچار بارداری ناخواسته می شوند.
قرص های ضد بارداری چگونه عمل می کنند؟
هورمون های موجود در این قرص ها با چند سازوکار جلوی بارداری را می گیرند:
- تخمک گذاری را متوقف یا کاهش می دهند، یعنی جلوی آزاد شدن تخمک از تخمدان گرفته می شود.
- باعث غلیظ شدن ترشحات دهانه رحم می شوند تا اسپرم نتواند به راحتی وارد رحم شود.
- لایه داخلی رحم را نازک می کنند تا اگر هم تخمک بارور شد، نتواند در رحم لانه گزینی کرده و رشد کند.
این ترکیب اثرها باعث می شود که احتمال بارداری به شدت کاهش پیدا کند.
روش مصرف قرص های ضد بارداری
قرص ها در بسته بندی های متفاوت عرضه می شوند: بسته های 21 روزه، 28 روزه، 91 روزه و حتی 365 روزه. در هر بسته همه قرص ها یکسان نیستند. بعضی «فعال» هستند (دارای هورمون) و بعضی «غیرفعال» یا دارونما که فقط برای این طراحی شده اند که شما عادت مصرف روزانه تان را حفظ کنید.
- بسته های 28 روزه: 21 قرص فعال + 7 قرص غیرفعال. در هفته آخر معمولا خونریزی شبیه قاعدگی رخ می دهد.
- بسته های 21 روزه: 21 قرص فعال و سپس 7 روز بدون مصرف قرص. در این مدت خونریزی اتفاق می افتد.
- بسته های 91 روزه: 12 هفته قرص فعال + 7 قرص غیرفعال. در نتیجه فقط 4 بار در سال خونریزی خواهید داشت.
- بسته های 365 روزه: هر روز قرص فعال مصرف می شود و ممکن است خونریزی خیلی کم یا اصلا وجود نداشته باشد.
قرص های پروژستین تنها (مینی پیل)
این نوع قرص شامل 28 قرص فعال است و باید دقیقا در یک ساعت مشخص هر روز مصرف شوند (با حداکثر سه ساعت اختلاف). در غیر این صورت خطر بارداری افزایش می یابد. نمونه های جدیدتر مانند Slynd شامل 24 قرص فعال و 4 قرص غیرفعال هستند.
قرص ضد بارداری چه زمانی شروع به اثر می کند؟
اثر قرص ضد بارداری ممکن است تا یک هفته زمان ببرد. بنابراین در 7 روز اول مصرف، اگر رابطه جنسی داشته باشید، لازم است از یک روش پیشگیری دیگر همزمان استفاده کنید.
اگر یک روز قرص را فراموش کردم چه کنم؟
به محض اینکه یادتان آمد، همان قرص فراموش شده را مصرف کنید و بعد ادامه را طبق برنامه بخورید. برای یک هفته بعد هم بهتر است از یک روش کمکی پیشگیری از بارداری استفاده کنید. اگر چند روز پیاپی فراموش شد، بهتر است با پزشک مشورت کنید تا در مورد انجام تست بارداری یا مصرف روش اورژانسی راهنمایی کند.
داروهایی که اثر قرص ضد بارداری را کاهش می دهند!
قبل از مصرف هر داروی جدید یا مکمل گیاهی، حتما با پزشک یا داروساز مشورت کنید. بعضی داروها اثر قرص را کم می کنند و احتمال بارداری را بالا می برند. مهم ترین آن ها عبارتند از:
- داروهای ضد تشنج
- بعضی داروهای ضد ویروس HIV
- مکمل های گیاهی مانند «علف چای» (که در ایران هم در عطاری ها یافت می شود)
مصرف قرص های ضد بارداری در دوران شیردهی
خیلی از مادران تازه کار این سؤال را می پرسند که آیا می توانند در دوران شیردهی از قرص های ضد بارداری استفاده کنند یا خیر. پزشکان معمولا در این دوران قرص پروژستین تنها (مینی پیل) را توصیه می کنند. دلیل آن این است که قرص های ترکیبی که حاوی استروژن هستند، ممکن است باعث کاهش میزان شیر مادر شوند.
با این حال، زمانی که تولید شیر مادر به طور کامل تثبیت شد و مقدار آن کافی بود، امکان دارد پزشک اجازه مصرف قرص های ترکیبی را بدهد. بنابراین بهتر است همیشه با پزشک یا ماما مشورت کنید تا مشخص شود کدام نوع قرص برای شما مناسب تر است.
مزایای مصرف قرص های ضد بارداری
قرص های ضد بارداری یکی از محبوب ترین روش های پیشگیری از بارداری در سراسر دنیا و ایران هستند. دلایل انتخاب آن توسط زنان بسیار متنوع است:
- راحتی مصرف: کافی است هر روز فقط یک قرص بخورید.
- اثربخشی بالا: در صورت مصرف صحیح، حدود 99 درصد جلوی بارداری ناخواسته را می گیرد.
- بدون ایجاد وقفه در رابطه زناشویی: نیازی به آماده سازی لحظه ای مانند کاندوم یا سایر روش ها وجود ندارد.
- امکان بارداری سریع پس از قطع مصرف: اغلب خانم ها ظرف یک سال بعد از قطع قرص، باردار می شوند؛ مشابه کسانی که هیچ وقت از قرص استفاده نکرده اند.
علاوه بر این، قرص های ضد بارداری مزایای سلامتی دیگری هم دارند که بسیاری از زنان به خاطر همین فواید از آن ها استفاده می کنند.
برخی فواید مهم قرص های ضد بارداری برای سلامت زنان:
- سبک تر و منظم تر شدن دوره های قاعدگی
- پیشگیری از کم خونی به دلیل کاهش خونریزی
- کاهش دردهای قاعدگی و سردردهای میگرنی مربوط به پریود
- کاهش علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS) و اختلالات خلقی شدید (PMDD)
- کاهش گرگرفتگی در دوران نزدیک به یائسگی
- کمک به درمان بیماری هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، اندومتریوز یا فیبروم های رحمی
- کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان، سرطان رحم و حتی سرطان روده بزرگ
- بهبود مشکلات پوستی مانند آکنه و کاهش رشد موهای زائد (هیرسوتیسم)
آیا قرص های ضد بارداری از بیماری های مقاربتی جلوگیری می کنند؟
خیر. قرص های ضد بارداری فقط جلوی بارداری را می گیرند اما هیچ محافظتی در برابر بیماری های مقاربتی (مانند ایدز، کلامیدیا یا تبخال تناسلی) ایجاد نمی کنند. حتی ویروس HPV (زگیل تناسلی) که از طریق تماس پوستی منتقل می شود، با قرص مهار نمی شود.
بنابراین اگر علاوه بر جلوگیری از بارداری، قصد پیشگیری از بیماری های مقاربتی هم دارید، باید از کاندوم یا سایر روش های محافظتی همزمان با مصرف قرص استفاده کنید.
قرص های ضد بارداری چه عوارضی دارند؟
در ابتدای شروع مصرف قرص، ممکن است برخی عوارض خفیف بروز کنند که معمولا پس از چند ماه برطرف می شوند. رایج ترین عوارض عبارتند از:
- حالت تهوع
- سردرد
- تغییرات خلقی یا عصبانیت
- حساسیت یا ورم سینه ها
- لکه بینی یا خونریزی نامنظم بین قاعدگی ها
اگر این علائم شدید یا طولانی شدند، باید با پزشک مشورت کنید. گاهی تعویض برند قرص می تواند مشکل را حل کند.
آیا قرص های ضد بارداری باعث افزایش وزن می شوند؟
این یکی از نگرانی های شایع خانم هاست. اما تحقیقات متعدد نشان داده اند که مصرف قرص های ضد بارداری به طور مستقیم باعث افزایش یا کاهش وزن نمی شود. تغییر وزن در دوران مصرف بیشتر به عوامل دیگری مانند سبک زندگی، تغذیه و تغییرات هورمونی طبیعی بدن مربوط است.
آیا مصرف قرص های ضد بارداری خطرناک است؟
به طور کلی، قرص ها برای بیشتر زنان بی خطر و مطمئن هستند. این دارو بیش از 60 سال است که در دنیا تجویز می شود و سابقه طولانی و موفقی در پیشگیری از بارداری دارد.
با این حال، درصد کمی از خانم ها که از قرص های ترکیبی (حاوی استروژن) استفاده می کنند، ممکن است در معرض خطر عوارض نادر اما جدی قرار بگیرند:
- لخته شدن خون در وریدهای عمقی (DVT)
- آمبولی ریه
- فشار خون بالا
- حمله قلبی
- سکته مغزی
پزشک قبل از تجویز، سوابق بیماری و شرایط جسمی شما را بررسی می کند تا مطمئن شود مصرف قرص برایتان امن است. خوشبختانه اگر نتوانید قرص های ترکیبی مصرف کنید، نوع پروژستین تنها گزینه جایگزین مناسبی خواهد بود.
کدام قرص ضد بارداری برای من مناسب تر است؟
پاسخ به این سؤال برای هر زن متفاوت است. پزشک بر اساس شرایط سلامتی، سابقه پزشکی و نیازهای شما تصمیم می گیرد که قرص ترکیبی بهتر است یا مینی پیل.
نکته مهم این است که بهترین قرص، همان قرصی است که بتوانید هر روز به طور منظم مصرف کنید. بیشتر بارداری های ناخواسته در زنانی رخ می دهد که مصرف قرص را فراموش کرده اند. پس انتخاب قرصی که با سبک زندگی تان هماهنگ باشد، اهمیت زیادی دارد.
جایگزین های قرص های ضد بارداری
اگر فکر می کنید به سختی می توانید هر روز قرص بخورید، روش های جایگزین دیگری وجود دارند:
- کاشتنی هورمونی زیر پوست بازو (ایمپلنت)
- آی یودی (IUD) هورمونی یا مسی
- حلقه واژینال (ماهانه یا سالانه)
- چسب های پوستی پیشگیری از بارداری
- آمپول پروژستین (مثل آمپول دپو پروورا)
این روش ها به یادآوری روزانه نیاز ندارند و می توانند برای برخی خانم ها مناسب تر باشند.
سخنی از نی نی تینی
قرص های ضد بارداری نه تنها راهی مؤثر برای جلوگیری از بارداری هستند، بلکه فواید متعددی برای سلامت زنان دارند. البته هر خانمی باید با مشورت پزشک، نوع قرص مناسب خود را انتخاب کند. ممکن است لازم باشد چند برند مختلف را امتحان کنید تا قرصی را بیابید که بیشترین سازگاری را با بدن و سبک زندگی شما دارد.
شما هم تجربه ای از مصرف قرص های ضد بارداری دارید؟ نظرات و سوالات خود را با ما به اشتراک بگذارید تا بتوانیم پاسخ های دقیق و کاربردی برای مادران و زنان ایرانی ارائه کنیم. مشورت با پزشک قبل از انتخاب نوع قرص، کلید یک تصمیم گیری امن و مطمئن است.
