انسداد مجرای اشک در نوزادان، یعنی مایع اشک نمی تواند به درستی از چشم ها خارج شود. این انسدادها باعث بروز علائمی مانند اشک ریزی زیاد یا مشکلات دید می شوند و حتی می توانند خطر عفونت را افزایش دهند. بیشتر نوزادان به این مشکل مبتلا می شوند، اما بزرگسالان نیز ممکن است به آن دچار شوند. خوشبختانه، اکثر علت های انسداد مجرای اشک قابل درمان و برگشت پذیر هستند. در این مقاله در مورد انسداد مجرای اشک در نوزادان توضیح خواهیم داد.
انسداد مجرای اشک چیست؟
انسداد مجرای اشک در نوزادان زمانی اتفاق می افتد که چیزی مانع خروج طبیعی مایع اشک از چشم ها شود. این انسداد جریان اشک را کند یا کاملا متوقف می کند و باعث می شود مایع اشک در سیستم مجرای اشک جمع شود و به چشم مبتلا برگردد. اصطلاح پزشکی این وضعیت «انسداد مجرای اشک» یا نازالاکریمال داكت آبستراكشن است.
چشم ها برای عملکرد درست به مایع اشک نیاز دارند. این مایع سطح چشم را مرطوب نگه می دارد و به قرنیه کمک می کند اکسیژن را جذب کند. مایع اشک همچنین دارای عوامل ایمنی است که از چشم ها در برابر عفونت ها محافظت می کنند یا به بهبود آن ها کمک می کنند.
می توان سیستم اشکی را مانند ناودان های آب پشت بام یک خانه تصور کرد. ناودان ها آب را به سمت مجرای خروجی هدایت می کنند، اما اگر مجرای خروجی بسته یا مسدود شود، آب جمع می شود و از لبه ناودان ها سرریز می کند.
مسیر جریان مایع اشک چگونه است؟
سیستم مجرای اشک مجموعه ای از منافذ و لوله های کوچک است. مسیر عبور مایع اشک از چشم به بیرون به این شکل است:
- پونکتا (Puncta): هر چشم دو پونکتا دارد، یکی در پلک بالا و دیگری در پلک پایین. این ها مانند سوراخ خروجی در سینک یا وان هستند که مایع اشک را وارد لوله های بعدی می کنند.
- کانالیکولی (Canaliculi): هر پونکتا به یک کانالیکول متصل است. کانالیکولی ها به هم می پیوندند و یک لوله واحد را تشکیل می دهند که به مجرای اشک منتهی می شود.
- مجاری نازولاکریمال (Nasolacrimal ducts): این مجاری آخرین بخش لوله ای هستند که مایع اشک از آن عبور می کند. در انتهای هر مجرا یک دریچه وجود دارد.
- دریچه هازنر (Valve of Hasner): این دریچه راه ورود مایع اشک به بینی است و معمولا قبل از تولد باز می شود. اما در برخی نوزادان، این دریچه هنوز باز نشده و به صورت یک غشاء باقی می ماند که باعث انسداد می شود و به آن غشاء هازنر گفته می شود.
انسداد مجرای اشک در نوزادان چقدر شایع است؟
انسداد مجرای اشک در نوزادان بسیار رایج است و بین 6 تا 20 درصد نوزادان را درگیر می کند. اما در بزرگسالان بسیار کمتر دیده می شود.
علائم و علت های انسداد مجرای اشک در نوزادان
علائم انسداد مجرای اشک در نوزادان چیست؟
علائم رایج انسداد مجرای اشک در نوزادان عبارتند از:
- اشک ریزی بیش از حد چشم ها (اپیفورا).
- وجود ترشحات چسبناک یا دلمه در اطراف پلک ها یا مژه ها.
- مالیدن مکرر چشم یا صورت در ناحیه مجرای اشک.
- قرمزی و تورم ناشی از مالش مکرر.
- تاری دید.
انسداد مجاری اشک در نوزادان همچنین خطر ابتلا به عفونت را افزایش می دهد. علائم عفونت می تواند شامل موارد زیر باشد:
- تورم یا قرمزی در مجرای اشک یا بافت های اطراف آن.
- تب.
- بی قراری یا تحریک پذیری در نوزادان.
- درد چشم یا فشار سینوسی.
- قرمزی یا التهاب سفیدی چشم (صلبیه).
علت انسداد مجاری اشک در نوزادان چیست؟
انسداد مجرای اشک در نوزادان می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. برخی از این مشکلات مادرزادی هستند یعنی از بدو تولد وجود دارند و برخی دیگر ممکن است در طول زندگی ایجاد شوند.
انسداد مجرای اشک در نوزادان به صورت مادرزادی
در بسیاری از موارد، انسداد مجرای اشک در نوزادان به خاطر باز نشدن دریچه هازنر است. این دریچه باید قبل از تولد باز شود، اما در برخی کودکان این دریچه به صورت یک غشاء باقی می ماند و مانع خروج اشک می شود. وقتی اشک نمی تواند خارج شود، در مجرای اشک جمع می شود و باعث اتساع یا گشاد شدن لوله اشکی می شود. این تجمع مایع اشک همچنین می تواند منجر به عفونت مجرای اشک یا دیگر بخش های سیستم اشکی شود.
سایر علت های انسداد مجرای اشک در نوزادان
انسداد مجرای اشک در نوزادان ممکن است به دلایل مختلف دیگری نیز ایجاد شود یا در شرایط خاصی بیشتر رخ دهد. این انسدادها معمولا در بخش های بالاتر سیستم اشکی اتفاق می افتند یا در قسمت هایی که به طور مستقیم جزو مجرای اشک نیستند اما به آن متصل هستند.
نمونه هایی از این موارد که باعث اسداد مجاری اشک در نوزادان می شوند عبارتند از:
- عفونت ها: عفونت های مزمن چشم یا نواحی اطراف آن می توانند باعث ایجاد بافت زخم شوند. این بافت های زخمی ممکن است مجرا را تنگ کرده و باعث انسداد شوند.
- آسیب ها: ضربه به صورت، چشم یا بینی می تواند تورم و تغییرات بافتی در اطراف سیستم اشکی ایجاد کند. هرگونه تورم یا تغییر بافتی ممکن است باعث انسداد یا کمک به ایجاد آن شود.
- تنگی مجرای اشک (داکریواستنوژنیس): گاهی مجرای اشک از بدو تولد باریک است یا در طول زندگی تنگ تر می شود که این موضوع می تواند باعث انسداد شود.
- پیری: با افزایش سن، مجاری اشک و بافت های اطراف آن ممکن است تغییر کرده و تنگ تر شوند.
- تومورها یا رشدهای غیرعادی: این موارد می توانند شامل تومورهای خوش خیم یا بدخیم باشند که البته بسیار نادر هستند. همچنین رشدهای کوچکی به نام موکوسل ها (کیسه های کوچک پر از مخاط) که در سینوس های مجاور، به ویژه سینوس اتموئید در کنار بینی ایجاد می شوند، می توانند موجب انسداد مجاری اشک شوند.
- سنگ های اشکی (داکریولیت): زمانی که مایع اشک تجمع پیدا کرده و سخت می شود، سنگ های کوچکی به وجود می آید که ممکن است مجرای اشک را مسدود کنند.
عوامل خطر ابتلا به انسداد مجرای اشک در نوزادان
بیشترین احتمال ابتلا به انسداد مجرای اشک در نوزادان است. معمولا این مشکل به دلیل باز نشدن غشاء در انتهای مجرای اشک (دریچه هازنر) رخ می دهد.
در بزرگسالان، سابقه بیماری های زیر ممکن است خطر انسداد مجرای اشک را افزایش دهد:
- التهاب مزمن چشم مانند یووئیت (التهاب لایه میانی چشم)
- گلوکوم (آب سیاه)
- جراحی های چشم یا سینوس
- درمان های قبلی سرطان مثل پرتودرمانی یا شیمی درمانی
عوارض انسداد مجرای اشک در نوزادان چیست؟
انسداد مجرای اشک محل مناسبی برای رشد باکتری ها است، بنابراین عفونت های باکتریایی یا آبسه ها از عوارض رایج این مشکل هستند. این عفونت ها می توانند به سینوس ها، چشم ها و بافت های اطراف گسترش یابند. به همین دلیل درمان به موقع و جلوگیری از گسترش عفونت اهمیت بالایی دارد.
تشخیص و آزمایش های مربوط به انسداد مجاری اشک در نوزادان
چگونه انسداد مجرای اشک در نوزادان تشخیص داده می شود؟
پزشک متخصص چشم یا مراقبت سلامت معمولا بر اساس علائم و معاینه فیزیکی اطراف چشم و مجرای اشک، انسداد را تشخیص می دهد. اگر نوزاد شما احتمالا دچار این مشکل باشد، پزشک با انجام معاینات و تست های خاص آن را بررسی می کند.
یکی از تست های ساده «تست ناپدید شدن رنگ» یا dye disappearance test است. در این روش، قطره ای از رنگ مخصوصی به نام فلوروسئین (که زیر نور آبی می درخشد) به چشم می ریزند. پس از پنج دقیقه با نور سیاه (UV) بررسی می کنند که آیا رنگ هنوز باقی است یا خیر. باقی ماندن رنگ نشان دهنده انسداد کامل یا جزئی مجرای اشک است.
بسته به علائم و شرایط بیمار، ممکن است آزمایش های دیگری نیز توصیه شود. بهترین کار این است که با پزشک خود درباره گزینه های تشخیصی صحبت کنید تا بر اساس وضعیت خاص شما بهترین تصمیم گرفته شود.
درمان انسداد مجرای اشک در نوزادان و بزرگسالان
آیا انسداد مجرای اشک در نوزادان قابل درمان است؟
انسداد مجرای اشک در نوزادان بسیار قابل درمان است، اما نوع درمان بسته به سن فرد و شرایط مختلف متفاوت است. در نوزادان، گاهی انسداد بدون درمان بهبود می یابد، اما بهتر است برای جلوگیری از عوارضی مانند عفونت، اقدام به درمان شود.
اگر عفونت مرتبط با انسداد وجود داشته باشد، پزشک ممکن است داروهای آنتی بیوتیک را تجویز کند که به صورت قطره یا پماد چشمی استفاده می شوند. پزشک متخصص بهترین گزینه ها را به شما معرفی خواهد کرد.
ماساژ مجرای اشک برای درمان اسداد مجاری اشک در نوزادان
در نوزادان و کودکان خردسال، اصلی ترین روش درمان ماساژ خاصی است که والدین می توانند در خانه انجام دهند. پزشک یا متخصص اطفال می تواند روش صحیح این ماساژ را به شما آموزش دهد. این ماساژ معمولا باعث باز شدن غشاء و تبدیل آن به دریچه می شود.
اگر انسداد مجاری اشک در نوزادان پس از یک سال برطرف نشد، احتمالا نیاز به درمان های دیگری وجود دارد. ماساژ در بزرگسالان معمولا موثر نیست و درمان های دیگر لازم است.
گشاد کردن، پروب کردن و شست وشو
یکی از روش های درمانی ساده تر انسداد مجاری اشک در نوزادان، شامل سه مرحله گشاد کردن، پروب کردن و شست وشوی مجرای اشک است:
- گشاد کردن: پزشک با استفاده از ابزار خاص، سوراخ های ورود مایع اشک (پونکتا) و بخش های دیگر سیستم را بازتر می کند تا فضای کافی برای مراحل بعدی فراهم شود.
- پروب کردن: با ابزاری مخصوص، پزشک قسمت مسدود شده مجرای اشک را بررسی و تلاش می کند انسداد را باز کند.
- شست وشو: مایع سالین از مجرا عبور داده می شود تا اطمینان حاصل شود مجرا باز و تمیز است.
این روش معمولا برای نوزادانی که ماساژ جواب نداده و همچنین کودکان و بزرگسالان مناسب است.
گشاد کردن با بالن (بالون ديلاتاسيون)
اگر روش های ساده تر موثر نباشند، ممکن است پزشک از بالن کوچکی استفاده کند که داخل مجرا قرار داده شده و به آرامی باد می شود تا مجرا را گشاد کند. این روش معمولا در نوزادان بزرگ تر، کودکان و بزرگسالان استفاده می شود.
استفاده از استنت یا لوله
گاهی گشاد کردن با بالن کافی نیست و مجرا به طور دائم باریک می ماند. در این حالت پزشک یک لوله یا استنت کوچک در مجرا قرار می دهد تا آن را باز نگه دارد و جریان اشک به خوبی برقرار شود.
جراحی انسداد مجرای اشک درنوزادان
در برخی موارد جراحی ممکن است بهترین گزینه باشد. دو نوع جراحی اصلی عبارتند از:
- داکریوسیس تورینوستومی (DCR): در این عمل، جراح یک مسیر جدید برای عبور اشک ایجاد می کند که از انسداد دور می زند.
- کنژونکتیووداکریوسیس تورینوستومی (CDCR): این جراحی کل سیستم مجرای اشک را بازسازی می کند.
نوع جراحی، مزایا، معایب و ریسک های احتمالی بستگی به محل انسداد و شرایط بیمار دارد. بهترین منبع اطلاعات درباره این جراحی ها، پزشک یا جراح متخصص شما است.
چشم انداز و پیش آگهی انسداد مجرای اشک در نوزادان و بزرگسالان
اگر شما یا کودکتان دچار انسداد مجرای اشک شده اید، احتمالا می خواهید بدانید روند بیماری چگونه است و چه انتظاری باید داشته باشید. خوشبختانه، انسداد مجرای اشک معمولا پیش آگهی خوبی دارد، البته بستگی به علت آن دارد. خود انسداد مجرای اشک در نوزادان به تنهایی خطرناک نیست، اما برخی علت های آن می توانند خطرناک باشند و همچنین انسداد می تواند باعث عفونت های خطرناک شود. بنابراین، تشخیص به موقع و درمان انسداد مجاری اشک در نوزادان بسیار اهمیت دارد.
پیش آگهی انسداد مادرزادی مجرای اشک
انسدادهای مادرزادی یا از بدو تولد وضعیت بسیار امیدوارکننده ای دارند. تقریبا 70 درصد کودکان مبتلا تا 6 ماهگی بهبود می یابند و تا یک سالگی این عدد به 90 درصد می رسد. هرچند این انسدادها ممکن است خودبه خود رفع شوند، اما ماساژهای خاصی که به والدین آموزش داده می شود، روند بهبود را سرعت می بخشد و احتمال بروز عفونت یا مشکلات دیگر را کاهش می دهد. همچنین، انسدادهای مادرزادی معمولا در بزرگسالی مشکل خاصی ایجاد نمی کنند.
پیش آگهی انسداد در بزرگسالان
در بزرگسالان، وضعیت بستگی به علت انسداد دارد، ولی به طور کلی نتایج درمانی خوب است. بیشتر علل، به خصوص آسیب های وارده به چشم یا بینی، به درمان پاسخ می دهند و روش های مختلفی برای رفع انسداد وجود دارد. پزشک متخصص چشم می تواند شما را درباره مناسب ترین درمان ها، انتظار از نتیجه و روش های بهبود پیش آگهی راهنمایی کند.
پیشگیری از انسداد مجرای اشک در نوزادان
آیا می توان انسداد مجرای اشک در نوزادان را پیشگیری کرد؟
انسداد مجاری اشک در نوزادان معمولا به دلایل غیرقابل پیش بینی و خارج از کنترل ما رخ می دهد. به همین خاطر راه مشخصی برای پیشگیری کامل وجود ندارد. اما می توانید با رعایت چند نکته ساده احتمال بروز مشکلاتی که منجر به انسداد شوند را کاهش دهید، به ویژه از طریق جلوگیری از عفونت ها با استفاده از روش های زیر:
- از مالیدن یا لمس بیش از حد چشم ها خودداری کنید.
- از به اشتراک گذاشتن محصولات چشمی مثل قطره یا لوازم آرایشی چشم بپرهیزید.
- لنزهای تماسی را طبق دستور پزشک به درستی تمیز کنید.
- لوازم آرایش چشم مانند ریمل، خط چشم یا سایه را هر سه تا شش ماه تعویض کنید.
- دستان خود را مرتب و کامل بشویید.
زندگی با انسداد مجرای اشک
چگونه از خود مراقبت کنیم؟
اگر شما یا کودکی که مراقبش هستید انسداد مجرای اشک دارید، بهترین کار مراجعه به پزشک متخصص چشم است که بتواند درمان و مراقبت های لازم را به شما آموزش دهد. خوددرمانی یا تشخیص خودسرانه اصلا توصیه نمی شود. در صورت مشاهده علائم، هر چه سریع تر وقت ملاقات با پزشک بگیرید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
پزشک متخصص پس از تشخیص انسداد، دستورالعمل های درمانی و مراقبتی را به شما می دهد. همچنین می توانید درباره علائمی که نیاز به مراجعه فوری دارند از او سؤال کنید تا در صورت بروز آن ها سریع تر به درمان بپردازید.
سوالاتی که می توانید از پزشک بپرسید
- احتمالا علت انسداد مجرای اشک چیست؟
- چه درمان هایی را توصیه می کنید؟
- آیا درمان عوارض جانبی دارد؟
- آیا انسداد به بیماری دیگری مرتبط است؟
- چگونه می توانم از برگشت انسداد جلوگیری کنم؟
سخنی از نی نی تینی
انسداد مجرای اشک ممکن است در بزرگسالان ناراحت کننده و دردناک باشد. اگر کودکی که مراقبش هستید به این مشکل مبتلا شده، طبیعی است که نگران باشید. اما خوشبختانه، انسداد مجرای اشک در نوزادان و کودکان کاملا قابل درمان است. اکثر کودکان با روش های ساده مانند ماساژ صورت به سرعت بهبود می یابند و در بزرگسالان نیز اغلب نتایج درمان رضایت بخش است.
اگر فکر می کنید شما یا کودکتان دچار انسداد مجرای اشک شده اید، حتما با متخصص چشم یا پزشک خود مشورت کنید. تشخیص و درمان به موقع می تواند به سرعت مایع اشک را تخلیه کرده و نگرانی های شما را کاهش دهد.
اگر تجربه ای از انسداد مجرای اشک در نوزادان داشته اید، لطفا در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید. سوالات خود را بپرسید و تجربیات درمانی یا روش های مراقبتی که برایتان موثر بوده است را بنویسید تا دیگر مادران هم بتوانند از آن ها بهره مند شوند. همچنین اگر نیاز به مشاوره تخصصی دارید، ما آماده پاسخگویی به سوالات شما هستیم.
