افسردگی در کودکان

هر کودکی در طول رشد خود فراز و نشیب های عاطفی را تجربه می کند. ناراحتی، دل گرفتگی یا حتی گریه کردن در برخی موقعیت ها، بخشی طبیعی از زندگی کودکان است. اما زمانی که این احساسات منفی بیش از چند هفته ادامه پیدا کند، ممکن است نشانه ای از افسردگی در کودکان باشد. افسردگی در کودکان یک اختلال خلقی است که باعث احساس غم، ناامیدی و کاهش علاقه به فعالیت های روزمره می شود و می تواند روابط کودک با خانواده، دوستان و محیط مدرسه را تحت تأثیر قرار دهد.

درمان افسردگی در کودکان معمولا شامل گفت وگو درمانی، به ویژه درمان شناختی-رفتاری، و در برخی موارد مصرف دارو تحت نظر پزشک متخصص است. تشخیص به موقع و حمایت خانواده نقش بسیار مهمی در بهبود حال کودک دارد.

افسردگی در کودکان چیست؟

افسردگی در کودکان نوعی اختلال خلقی است که می تواند باعث شود کودک به طور مداوم احساس غم، تحریک پذیری یا ناامیدی داشته باشد. کودکان به طور طبیعی دچار نوسانات خلقی می شوند؛ برای مثال ممکن است بعد از گرفتن نمره ضعیف یا دعوا با دوستشان ناراحت شوند، اما معمولا بعد از مدتی حالشان بهتر می شود.

افسردگی با این ناراحتی های موقتی تفاوت دارد. اگر کودک دچار افسردگی باشد، احساس غم و بی حوصلگی او بیش از دو هفته ادامه پیدا می کند و به سادگی برطرف نمی شود. این وضعیت می تواند خواب، اشتها و روابط اجتماعی کودک را مختل کند.

در مواردی، افسردگی در کودکان باعث می شود آن ها دیگر از مدرسه، ورزش یا سرگرمی هایی که قبلا دوست داشتند لذت نبرند. در شرایط شدیدتر، حتی ممکن است افکار آسیب به خود یا خودکشی به ذهن کودک خطور کند که نیازمند توجه فوری تخصصی است.

اگر متوجه شدید علائم افسردگی در کودک شما بیش از دو هفته ادامه دارد، حتما با پزشک یا روانشناس کودک مشورت کنید. هرچند افسردگی یک مشکل جدی است، اما در اغلب موارد قابل درمان است.

انواع افسردگی در کودکان

افسردگی اساسی (افسردگی بالینی) در کودکان

این نوع، شناخته شده ترین شکل افسردگی در کودکان است. کودک ممکن است به طور مداوم احساس غم، ناامیدی یا عصبانیت داشته باشد. اختلال خواب، خواب زیاد یا بی خوابی، کاهش علاقه به فعالیت های لذت بخش و کناره گیری از خانواده و دوستان از نشانه های رایج آن است.

اختلال ناخوشی پیش از قاعدگی (PMDD)

این اختلال ممکن است پس از شروع قاعدگی در دختران نوجوان دیده شود. علائم افسردگی و اضطراب معمولا حدود یک هفته قبل از شروع قاعدگی ظاهر می شوند. تحریک پذیری، گریه های مکرر، کاهش تمرکز و حتی سخت شدن انجام کارهای ساده روزمره از نشانه های آن است. علائم جسمی مانند درد شکم، بدن درد، حساسیت سینه ها و خستگی نیز ممکن است وجود داشته باشد.

افسردگی فصلی

علائم این نوع افسردگی مشابه افسردگی اساسی است، اما با تغییر فصل ها ظاهر می شود. معمولا در ماه های سرد و کم نور سال بیشتر دیده می شود، هرچند امکان بروز آن در هر فصلی وجود دارد.

اختلال بی نظمی خلقی مخرب

کودکانی که به این اختلال دچار هستند، دچار خشم های شدید و مکرر یا قشقرق هایی می شوند که با سن آن ها تناسب ندارد. پرخاشگری کلامی یا جسمی ممکن است دیده شود. این اختلال معمولا در کودکان بالای شش سال تشخیص داده می شود و لازم است حتما توسط پزشک بررسی شود.

دیس تایمیا (افسردگی خفیف و مزمن)

این نوع افسردگی خفیف تر از افسردگی اساسی است، اما مدت زمان طولانی تری ادامه دارد. علائم ممکن است سال ها رفت وبرگشت داشته باشند و گاهی به اشتباه به عنوان بخشی از شخصیت کودک تلقی شوند، در حالی که درمان می تواند کمک کننده باشد.

شیوع افسردگی در کودکان و نوجوانان

حدود سه درصد از کودکان و نوجوانان سه تا هفده ساله به افسردگی مبتلا هستند. این مشکل در نوجوانان شایع تر از کودکان کم سن است. تقریبا از هر پنج نوجوان، یک نفر به افسردگی اساسی تشخیص داده شده است، اما آمار واقعی احتمالا بیشتر از این مقدار است.

در کودکانی که بیماری های مزمن مانند دیابت، صرع، آسم یا دردهای طولانی مدت دارند، احتمال بروز افسردگی در کودکان بیشتر است. منابع فارسی معتبر مانند سایت وزارت بهداشت ایران نیز بر ارتباط بین بیماری های جسمی مزمن و مشکلات روانی در کودکان تأکید دارند.

علائم افسردگی در کودکان

افسردگی در کودکان ممکن است با بزرگسالان متفاوت باشد و در هر کودک شکل خاصی داشته باشد. از نشانه های رایج می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغییرات خلقی؛ کودک بیشتر اوقات غمگین یا زودرنج به نظر می رسد.
• کاهش علاقه به بازی ها و فعالیت های لذت بخش.
• کاهش انرژی یا خستگی مداوم.
• صحبت منفی درباره خود و کاهش اعتمادبه نفس.
• تغییر در اشتها، پرخوری یا کم اشتهایی.
• مشکلات خواب، بی خوابی یا خواب بیش از حد.

دلایل افسردگی در کودکان

علت دقیق افسردگی در کودکان به طور کامل مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در آن نقش دارند. از مهم ترین عوامل می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سابقه خانوادگی افسردگی.
• بیماری های جسمی یا آسیب دیدگی ها.
• رویدادهای استرس زا مانند طلاق والدین، جابه جایی، یا فوت یکی از نزدیکان.
• مصرف مواد.
• زورگویی در مدرسه یا تجربه های آسیب زا.

عوامل خطر و عوارض افسردگی در کودکان

کودکانی که یکی از اعضای نزدیک خانواده شان افسردگی دارد، یا سابقه اضطراب، بیش فعالی، مشکلات رفتاری یا تجربه های منفی دوران کودکی دارند، بیشتر در معرض افسردگی هستند. تعارض های خانوادگی، از دست دادن عزیزان، مشکلات دوستی و دوران بلوغ نیز از عوامل خطر محسوب می شوند.

کودکان مبتلا به افسردگی بیشتر در معرض اضطراب، افت تحصیلی و مصرف مواد قرار دارند و خطر افکار خودکشی در آن ها بالاتر است. با این حال، درمان مناسب می تواند به طور قابل توجهی این خطرات را کاهش دهد.

تشخیص افسردگی در کودکان

اگر احساس می کنید کودک شما علائم افسردگی دارد، ابتدا با پزشک کودکان مشورت کنید. پزشک ممکن است برای بررسی دقیق تر به روانشناس یا روانپزشک کودک ارجاع دهد. در ابتدا، مشکلات جسمی مانند کم خونی، دیابت، مشکلات تیروئید یا کمبود ویتامین D بررسی می شوند.

در صورت رد شدن علل جسمی، ارزیابی روان شناختی انجام می شود که شامل گفت وگو با والدین، کودک و گاهی معلمان است. پرسشنامه ها و بررسی رفتار کودک در محیط های مختلف به تشخیص کمک می کند.

درمان افسردگی در کودکان

درمان اصلی افسردگی در کودکان شامل گفت وگو درمانی و دارودرمانی است که اغلب ترکیب آن ها بهترین نتیجه را دارد.

درمان شناختی-رفتاری

این روش به کودک کمک می کند افکار منفی خود را بشناسد و آن ها را اصلاح کند. مهارت های مقابله با استرس و روش های آرام سازی نیز آموزش داده می شود.

دارودرمانی

برخی داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده های بازجذب سروتونین، تحت نظر پزشک برای کودکان تجویز می شوند. این داروها سطح سروتونین مغز را افزایش می دهند و به بهبود خلق کمک می کنند. مصرف دارو باید حتما با نظارت دقیق انجام شود.

عوارض جانبی ممکن است شامل تغییر اشتها، مشکلات خواب، سردرد یا ناراحتی گوارشی باشد که معمولا موقتی است. در صورت بروز علائم شدید یا افکار خودکشی، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

چشم انداز و پیشگیری از افسردگی کودکان

با درمان مناسب، بسیاری از کودکان دوباره به فعالیت های مورد علاقه خود بازمی گردند، روابط اجتماعی سالمی شکل می دهند و مسیر تحصیلی خود را ادامه می دهند. البته ممکن است در برخی دوره های زندگی علائم دوباره تشدید شود و نیاز به تنظیم درمان وجود داشته باشد.

پیشگیری کامل از افسردگی ممکن نیست، اما فراهم کردن محیط امن، خواب کافی، تغذیه متعادل و فعالیت بدنی روزانه نقش مهمی در سلامت روان کودک دارد.

چگونه به کودک مبتلا به افسردگی کمک کنیم؟

مهم ترین کار والدین گوش دادن و حمایت عاطفی است. درباره احساسات کودک سؤال بپرسید و بدون قضاوت به حرف هایش گوش دهید. پیگیری خواب، تغذیه، انرژی و رفتارهای کودک و یادداشت آن ها می تواند در ویزیت های پزشکی بسیار کمک کننده باشد.

اگر علائم افسردگی برطرف نشد یا کودک از آسیب به خود صحبت کرد، حتما در اسرع وقت از خدمات تخصصی سلامت روان استفاده کنید.

سخنی از نی نی تینی

افسردگی در کودکان موضوعی مهم و در عین حال قابل درمان است که نباید نادیده گرفته شود. بسیاری از والدین ممکن است علائم افسردگی در کودکان را با بدخلقی، لجبازی یا تغییرات طبیعی سن رشد اشتباه بگیرند، در حالی  که تداوم غم، ناامیدی، گوشه گیری و افت عملکرد تحصیلی می تواند زنگ خطری جدی باشد. تشخیص به موقع افسردگی در کودکان نقش کلیدی در پیشگیری از عوارضی مانند افت تحصیلی، اضطراب شدید و آسیب به سلامت روان در آینده دارد.

حمایت عاطفی خانواده، گفت وگو درمانی، و در صورت نیاز دارودرمانی تحت نظر متخصص، از مؤثرترین راه های درمان افسردگی در کودکان هستند. والدینی که به احساسات فرزند خود گوش می دهند، محیطی امن و آرام فراهم می کنند و در صورت لزوم از متخصصان سلامت روان کمک می گیرند، مسیر بهبودی کودک را هموارتر می کنند. به یاد داشته باشید که افسردگی در کودکان تقصیر والدین نیست و با آگاهی و اقدام درست، می توان آینده ای سالم تر برای فرزند ساخت.