افزایش قد کودکان

رشد قدی کودکان یکی از دغدغه های مهم والدین است، به خصوص در سال های ابتدایی زندگی که بدن به سرعت در حال تغییر و تکامل است. عوامل مختلفی مانند تغذیه، ژنتیک، خواب و فعالیت بدنی می توانند نقش مهمی در تعیین قد نهایی کودک داشته باشند. با رعایت برخی راهکارهای علمی و سبک زندگی سالم، می توان به رشد بهتر و افزایش قد کودکان به طور طبیعی کمک کرد. در این مقاله در مورد عوامل موثر و راهکارهای افزایش قد کودکان توضیح خواهیم داد.

عوامل موثر در افزایش قد کودکان

عوامل موثر در افزایش قد کودکان، شامل ژنتیک، تغذیه، بیماری ها و حتی مصرف برخی داروها می شوند. دانستن این عوامل به والدین کمک می کند رشد فرزندشان را بهتر مدیریت کنند.

کودکان معمولا از مقایسه قد خود با دیگران لذت می برند؛ چه با خط کشیدن روی دیوار خانه یا چارچوب در، چه در کنار استخر یا حتی در مقایسه با قد والدینشان. این رفتار بخشی از حس کنجکاوی آن ها نسبت به تغییرات بدنشان است. برای پدر و مادر یا مراقبان، طبیعی است که بپرسند: «آیا فرزندم به اندازه کافی رشد می کند؟ آیا روند رشدش طبیعی است؟»

پزشکان اطفال در هر ویزیت دوره ای، قد و وزن کودک را اندازه گیری کرده و آن را با منحنی رشد استاندارد مقایسه می کنند. این مقایسه به آن ها کمک می کند تشخیص دهند آیا رشد کودک در مسیر صحیح قرار دارد یا خیر. اما این سوال پیش می آید که آیا این نمودارها می توانند پیش بینی کنند کودک شما در آینده قدبلند، کوتاه یا متوسط خواهد بود؟

شناخت نمودار رشد کودک

در هر ویزیت، پزشک قد، وزن و در نوزادان، دور سر را اندازه می گیرد و این داده ها را با نمودار رشد مقایسه می کند. این نمودارها در کشورهای مختلف متفاوت اند. در ایران و بسیاری کشورها، برای کودکان زیر 2 سال از نمودار سازمان جهانی بهداشت (WHO) و از 2 سالگی تا پایان رشد، از نمودارهای مرجع دیگر مانند مراکز کنترل بیماری ها (CDC) یا منابع معتبر داخلی استفاده می شود.

پزشک ممکن است به شما درباره دو شاخص مهم توضیح دهد:

• منحنی رشد: روند افزایش قد کودکان و همچنین وزن کودک در طول زمان را نشان می دهد و کمک می کند پیش بینی شود که اگر همه شرایط ثابت بماند، رشد آینده کودک چگونه خواهد بود. کاهش ناگهانی یا توقف در این منحنی می تواند نشانه یک مشکل باشد.
• درصد صدک: جایگاه کودک شما را نسبت به همسالانش نشان می دهد. مثلا اگر کودک در صدک 5 باشد، یعنی از 95 درصد همسالانش کوتاه تر است. البته پایین بودن صدک همیشه به معنای مشکل نیست، چون برخی کودکان ذاتا جثه کوچک تری دارند.

روند افزایش قد کودکان در سنین مختلف

به گفته متخصصان غدد کودکان، رشد طبیعی اهمیت زیادی دارد. رشد خیلی کند یا خیلی سریع ممکن است علامت بیماری باشد و حتی بر سلامت اندام های داخلی کودک اثر بگذارد.

میانگین افزایش قد کودکان سالانه در سنین مختلف چنین است:

• نوپایی (1 تا 3 سال): رشد سریع است و کودکان حدود 10 سانتی متر در سال قد می کشند. به همین دلیل لباس هایشان زود کوچک می شود.
• 3 سال تا قبل از بلوغ: سرعت رشد به 5 تا 6 سانتی متر در سال کاهش می یابد. گاهی قبل از بلوغ یک توقف موقت در رشد قد طبیعی است.
• دوران بلوغ: جهش رشدی دوباره اتفاق می افتد؛ معمولا 8 تا 9 سانتی متر در سال. دختران معمولا 1 تا 2 سال زودتر از پسران وارد بلوغ می شوند و بیشترین رشدشان پیش از اولین قاعدگی است.

اگر پزشک متوجه شود کودک مطابق انتظار رشد نمی کند، ممکن است آزمایش خون یا عکس برداری از استخوان ها را توصیه کند. در صورت لزوم، ارجاع به متخصص غدد کودکان انجام می شود تا بررسی دقیق تری صورت گیرد.

هورمون رشد و نقش آن در افزایش قد کودکان

هورمون رشد توسط غده هیپوفیز (در قاعده مغز) ترشح می شود و مسئول کنترل رشد بدن است. اگر پزشک به کمبود این هورمون مشکوک باشد، ممکن است آزمایش تحریک هورمون رشد انجام شود که چند ساعت طول می کشد و شامل نمونه گیری های مکرر خون است. در صورت کمبود، درمان های دارویی و هورمونی تحت نظر متخصص می تواند به رشد کمک کند.

عوامل موثر در افزایش قد کودکان

افزایش قد کودکان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که این عوامل عبارتند از:

1- ژنتیک

بیش از 700 ژن در تعیین قد نقش دارند. اگر هر دو والد قدبلند باشند، احتمال قدبلند شدن کودک بیشتر است. اما سابقه خانوادگی قد کوتاه (مثلا در پدربزرگ یا مادربزرگ) می تواند باعث شود قد کودک کمتر از انتظار باشد.

2- تغذیه

هیچ ویتامین یا مکملی به تنهایی باعث افزایش قد کودکان نمی شود، اما تغذیه کامل و متعادل شرط اصلی رشد سالم است. کم اشتهایی، بدغذایی یا مشکلات گوارشی می تواند رشد را کند کند.

3- داروها

از دیگرعوامل موثر در افزایش قد کودکان استفاده از داروهای مختلف است

• کورتون ها: مصرف طولانی مدت می تواند رشد را کند کند، اما با قطع دارو امکان جبران وجود دارد.
• شیمی درمانی و پرتودرمانی: دوزهای بالا در کودکی ممکن است رشد نهایی را کاهش دهد.
• داروهای ADHD: برخی پژوهش ها کاهش جزئی قد نهایی را گزارش کرده اند که ممکن است به دلیل کاهش اشتها باشد.

4- بیماری ها

بیماری هایی مانند سلیاک، کرون، کولیت زخمی، بیماری های کلیوی، مشکلات روماتولوژی و برخی سندروم های ژنتیکی مانند داون یا ترنر می توانند باعث کند شدن روند افزایش قد کودکان و در نهایت کوتاهی قد آن ها شوند.

5- وزن کم هنگام تولد

حدود 10% نوزادانی که بسیار کوچک به دنیا می آیند، در بزرگسالی قد کوتاه دارند. البته درمان هایی وجود دارد که می تواند به افزایش قد کودکان کمک کند.

آیا می توان قد نهایی کودک را پیش بینی کرد؟

بله، پزشکان با محاسبه «قد والدین تعدیل شده بر اساس جنسیت» می توانند یک برآورد تقریبی بدهند. اما اختلاف زیاد قد پدر و مادر می تواند پیش بینی را کمتر دقیق کند، چون کودک ممکن است به یکی از والدین یا به میانگین قد خانواده شبیه تر شود.

آیا پاهای بزرگ یعنی کودک شما قدبلند خواهد شد؟

بین والدین رایج است که فکر می کنند اندازه پا می تواند قد نهایی کودک را پیش بینی کند. اما حقیقت این است که دو نفر با قد یکسان می توانند اندازه پای متفاوتی داشته باشند. بنابراین پاهای بزرگ الزاما به معنای قدبلند بودن در آینده نیست.

با این حال، اندازه پا یک سرنخ جالب می تواند بدهد:
وقتی متوجه شدید پاهای فرزندتان ناگهان بزرگ تر شده، احتمالا به زودی یک جهش رشدی و افزایش قد کودکان رخ می دهد.
طبق یک مطالعه، رشد پاها زودتر از رشد ستون فقرات اتفاق می افتد. به طور متوسط:

• در دختران، حدود یک سال قبل از تغییر محسوس در قد، اندازه پا افزایش پیدا می کند.
• در پسران، این فاصله بیشتر است و حدود دو سال و نیم قبل از جهش قدی اصلی، پاها بزرگ تر می شوند.

نکته علمی: دلیل این پدیده آن است که استخوان های اندام تحتانی، به خصوص پا و ساق، قبل از تنه و ستون فقرات به رشد سریع وارد می شوند. این یک الگوی طبیعی در بلوغ اسکلتی است.

چه زمانی افزایش قد کودکان متوقف می شود؟

افزایش قد کودکان تا زمانی ادامه دارد که صفحات رشد استخوان ها (قسمت های نرم و غضروفی در انتهای استخوان ها) بسته و سفت نشده باشند.
وقتی این صفحات بسته شوند، دیگر طول استخوان ها افزایش پیدا نمی کند.

• در دختران، معمولا دو تا سه سال پس از شروع قاعدگی رشد کامل می شود. به طور میانگین، این پایان رشد در حدود سن 15 سالگی است.
• در پسران، پایان بلوغ و توقف رشد معمولا در سنین 17 تا 18 سالگی اتفاق می افتد.

یکی از شاخص های تقریبی، سن توقف رشد والدین است. کودکانی که دیرتر وارد بلوغ می شوند، معمولا دیرتر هم رشدشان متوقف می شود و فرصت بیشتری برای افزایش قد دارند.

راهکارهای کمکی برای افزایش قد کودکان

افزایش قد کودکان به عوامل ژنتیکی، تغذیه، فعالیت بدنی و شرایط کلی سلامت بستگی دارد. اگرچه ژن ها نقش مهمی دارند، اما با رعایت برخی راهکارهای کمکی می توان به حداکثر شدن پتانسیل افزایش قد کودکان کمک کرد.

1- تغذیه متعادل و سرشار از مواد مغذی

رژیم غذایی کودک باید شامل تمام گروه های غذایی باشد:

• پروتئین ها (تخم مرغ، مرغ، ماهی، گوشت قرمز، حبوبات) برای ساخت عضلات و بافت ها
• کلسیم و ویتامین D (شیر، ماست، پنیر، بادام، کنجد) برای استحکام استخوان ها
• آهن (گوشت قرمز، عدس، اسفناج) برای پیشگیری از کم خونی که می تواند رشد را کند کند
• روی و منیزیم برای عملکرد صحیح هورمون رشد

2- خواب کافی و باکیفیت

هورمون رشد (GH) بیشتر در خواب عمیق شبانه ترشح می شود. کودکان باید بسته به سن، بین 9 تا 12 ساعت خواب شبانه داشته باشند. ساعت خواب منظم و دوری از وسایل الکترونیکی قبل از خواب، کیفیت خواب را بهبود می بخشد.

3- فعالیت بدنی منظم

ورزش هایی مانند دویدن، شنا، بسکتبال، والیبال، ژیمناستیک و تمرینات کششی، باعث تحریک رشد استخوان ها و افزایش ترشح هورمون رشد می شوند. توصیه می شود کودک روزانه حداقل 1 ساعت فعالیت بدنی داشته باشد.

4- قرار گرفتن در معرض نور خورشید

نور خورشید منبع طبیعی ویتامین D است که به جذب کلسیم کمک می کند. روزانه 15 تا 30 دقیقه قرار گرفتن در آفتاب ملایم (صبح یا عصر) برای کودکان مناسب است.

5- کنترل استرس و آرامش روانی

استرس مزمن می تواند ترشح هورمون رشد را کاهش دهد. ایجاد محیطی شاد، حمایت عاطفی و بازی های گروهی به کاهش استرس کمک می کند.

6- پیگیری وضعیت رشد با پزشک

معاینات دوره ای و اندازه گیری قد و وزن، به والدین کمک می کند تا از روند رشد کودک آگاه باشند. در صورت مشاهده تأخیر رشد، پزشک می تواند اقدامات لازم مانند آزمایش های هورمونی یا بررسی کمبودهای تغذیه ای را انجام دهد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر نگران رشد قدی فرزندتان هستید، بهترین کار این است که موضوع را با پزشک اطفال مطرح کنید.
ممکن است پزشک شما را به متخصص غدد کودکان (Endocrinologist) ارجاع دهد؛ این پزشکان متخصص در هورمون ها و رشد هستند.

گاهی هم پزشک توصیه می کند رشد کودک برای 6 ماه آینده دقیق تر پایش شود یا تست های تشخیصی انجام گیرد، مثل:

• عکس برداری با اشعه X از دست و مچ چپ: این تصویر می تواند «سن استخوانی» را مشخص کند و نشان دهد صفحات رشد چقدر باز هستند.
• آزمایش خون: بررسی برای بیماری های زمینه ای که ممکن است باعث کندی رشد شوند (مانند مشکلات هورمونی، سوءتغذیه یا بیماری های مزمن).

سخنی از نی نی تینی

«رشد کودک تحت تأثیر تنوع طبیعی ژنتیکی هم هست. داشتن والدین قدبلند به معنای قطعیت در قدبلند شدن کودک نیست. برخی کودکان زودتر یا دیرتر از همسالانشان وارد بلوغ می شوند. نوجوانان کوتاه تر ممکن است در دبیرستان یا حتی دانشگاه به هم سن های خود برسند اگر دیرتر وارد بلوغ شوند.»

بهترین راه برای شناسایی به موقع مشکلات احتمالی، حفظ ویزیت های سالانه نزد پزشک اطفال است. اندازه گیری منظم قد و وزن بخش مهمی از پایش سلامت کودک محسوب می شود.
پس از آن، می توانید با خیال راحت بر لذت بردن از دوران کودکی فرزندتان و ماجراجویی هایی که در پیش دارید تمرکز کنید.