اعتیاد در بارداری چیست؟
اعتیاد در بارداری، به ویژه مصرف مواد مخدر مانند مواد افیونی (اپیوئیدها)، می تواند هم برای مادر و هم برای نوزاد در حال رشد عوارض جدی به همراه داشته باشد. برخی از زنان در دوران بارداری، این داروها را طبق تجویز پزشک استفاده می کنند، برخی ممکن است آن ها را به صورت نادرست مصرف کنند و عده ای نیز از مواد غیرقانونی مانند هروئین استفاده می کنند.
شناخت خطرات احتمالی مصرف مواد مخدر در بارداری، نقش کلیدی در پیشگیری از آسیب های جدی دارد. همچنین آگاهی از روش های درمانی مانند استفاده از داروهای مخصوص درمان اختلال مصرف مواد، می تواند کمک بزرگی باشد.
نکته مهم اینجاست که مصرف همزمان چند ماده (که به آن مصرف چندگانه یا پُلی سابستنس گفته می شود) نیز در دوران بارداری شایع است. با اینکه هنوز اثرات دقیق مصرف چندگانه مواد روی جنین به خوبی مشخص نشده، اما می دانیم که هر نوع اعتیاد در بارداری ممکن است تأثیرات منفی مختلفی بر رشد و سلامت نوزاد داشته باشد.
اصطلاحاتی که باید بشناسید
اپیوئیدها (مواد افیونی)
اپیوئیدها دسته ای از داروها هستند که برای تسکین درد استفاده می شوند. برخی از نمونه های رایج آن ها عبارتند از:
- اکسی کدون
- هیدروکدون
- مورفین
- متادون
فنتانیل نیز نوعی داروی ضد درد مصنوعی و بسیار قوی است که هم نسخه ای دارد و هم به صورت غیرقانونی ساخته می شود.
هروئین یکی دیگر از اپیوئیدهای غیرقانونی است که مصرف آن بسیار خطرناک است.
نکته نگران کننده این است که هر ساله ترکیبات شیمیایی جدیدی به بازار مواد مخدر اضافه می شود که ممکن است با آزمایش های فعلی تشخیص داده نشوند. بسیاری از افراد حتی نمی دانند که چه موادی مصرف کرده اند، چون این مواد جدید به صورت پنهانی در مواد رایج ترکیب می شوند.
اختلال مصرف اپیوئید (OUD)
اختلال مصرف اپیوئید یا همان اعتیاد به مواد افیونی، زمانی اتفاق می افتد که فرد دچار الگوی مصرف مشکل ساز و مزمن شود؛ به گونه ای که زندگی روزمره اش مختل شده یا دچار رنج جسمی و روانی شود.
در گذشته، این اختلال به نام های «سوءمصرف اپیوئید» یا «وابستگی به اپیوئید» شناخته می شد.
درمان دارویی برای اختلال مصرف اپیوئید (MOUD)
در این روش، از داروهایی مانند متادون و بوپرنورفین برای کنترل و درمان اعتیاد در بارداری استفاده می شود. این داروها به خصوص برای زنان باردار مبتلا به OUD مفید هستند، چراکه باعث کاهش علائم ترک و پیشگیری از عوارض ناگهانی برای مادر و جنین می شوند.
سندرم ترک نوزادی (NAS)
NAS مجموعه ای از علائمی است که در نوزادانی دیده می شود که پیش از تولد در معرض موادی مانند اپیوئیدها قرار گرفته اند و پس از زایمان با علائم ترک مواجه می شوند.
سندرم ترک اپیوئیدی نوزادان (NOWS)
NOWS یکی از انواع NAS است که به طور خاص مربوط به ترک اپیوئیدها در نوزادان است و معمولا در 28 روز اول تولد بروز می کند. توجه داشته باشید که داروهای اپیوئیدی که در زمان زایمان استفاده می شوند، به تنهایی باعث ایجاد NOWS نمی شوند.
عوارض سلامتی ناشی از مصرف مواد در بارداری (اعتیاد در بارداری)
مطالعات علمی نشان داده اند که مصرف مواد مخدر در بارداری، از جمله اپیوئیدها، ممکن است با پیامدهای منفی زیر همراه باشد:
- افزایش خطر مرگ مادر
- کندی یا اختلال در رشد جنین
- زایمان زودرس
- مرده زایی (تولد نوزاد فوت شده)
- نقایص مادرزادی خاص
- سندرم ترک نوزادی (NAS)
نکته مهم این است که همه نوزادانی که در دوران جنینی در معرض اپیوئیدها قرار گرفته اند، لزوما علائم ترک نشان نمی دهند. اما این به معنای نبود خطر نیست. ممکن است در آینده اثرات بلندمدتی روی رشد و تکامل شناختی یا رفتاری کودک مشاهده شود؛ حتی اگر در زمان تولد ظاهرا مشکلی وجود نداشته باشد.
تحقیقات بیشتری برای درک بهتر این پیامدها در حال انجام است.
فواید درمان با MOUD در دوران بارداری
مصرف داروهای درمانی مانند متادون و بوپرنورفین در دوران بارداری، اگر طبق نظر پزشک تجویز و مصرف شوند، فوایدی دارند که به مراتب بیشتر از خطرات احتمالی آن هاست. این درمان می تواند خطر عوارض ترک ناگهانی را کاهش دهد و به ثبات شرایط مادر و رشد بهتر جنین کمک کند.
مهم است که زنان باردار در صورت داشتن سابقه مصرف مواد و اعتیاد در بارداری، قبل از قطع یا تغییر هر داروی تجویزی، با پزشک خود مشورت کنند.
سندرم ترک نوزادی (NAS) از نزدیک تر
همان طور که گفته شد، اعتیاد در بارداری می تواند منجر به بروز NAS در نوزادان شود. علائم ترک معمولا طی 72 ساعت پس از تولد آغاز می شوند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- لرزش یا حتی تشنج
- بی خوابی، بی قراری یا گریه های بلند و بی وقفه
- واکنش های عصبی بیش ازحد (رفلکس های شدید)
- خمیازه زیاد، گرفتگی بینی یا عطسه
- مشکلات تغذیه ای مانند مکیدن ضعیف یا نخوردن
- مدفوع شُل، کم آبی بدن یا استفراغ
- تعریق بیش از حد
شدت این علائم و اینکه کدام یک ظاهر شوند، به عوامل متعددی بستگی دارد؛ مثل:
- نوع و مقدار ماده مصرفی پیش از تولد
- آخرین باری که مادر ماده ای مصرف کرده
- اینکه نوزاد نارس به دنیا آمده یا کامل
- و اینکه آیا نوزاد در دوران جنینی در معرض سایر مواد مانند الکل، سیگار یا داروهای دیگر هم بوده یا نه
آمارها و واقعیت های مهم درباره اعتیاد در بارداری
میزان مصرف مواد در بارداری (اعتیاد در بارداری)
براساس نتایج یک نظرسنجی که در سال 2019 انجام شد، حدود 7 درصد زنان باردار اعلام کردند که در این دوران از داروهای مُسکن حاوی اپیوئید استفاده کرده اند.
نکته نگران کننده اینجاست که از بین این زنان، از هر پنج نفر، یک نفر دارو را به شکل نادرست مصرف کرده بود. منظور از مصرف نادرست این است که دارو را بدون تجویز پزشک تهیه کرده یا از آن برای هدفی غیر از تسکین درد استفاده کرده اند.
در بسیاری از موارد، این سوءمصرف می تواند به دلیل وابستگی به داروهای مُسکن، اضطراب، یا حتی فشارهای اجتماعی و روانی دوران بارداری رخ دهد. آگاهی و مشاوره با پزشک در این زمینه می تواند از شکل گیری اعتیاد در بارداری جلوگیری کند.
آمار ابتلا به اختلال مصرف اپیوئید در زمان زایمان
بر اساس آخرین برآوردهای موجود، تعداد زنانی که در زمان زایمان دچار تشخیص های مرتبط با اپیوئید بودند، از سال 2010 تا 2017 بیش از دو برابر افزایش یافت (131 درصد افزایش). این آمار هشداردهنده نشان می دهد که مسئله مصرف مواد مخدر در بارداری به طور فزاینده ای در حال گسترش است و نیاز به آموزش، پیشگیری و درمان فوری دارد.
در بسیاری از مراکز درمانی، امروزه پزشکان زنان و زایمان به شکل خاص به غربالگری اختلالات مصرف مواد در بارداری توجه می کنند تا از آسیب های احتمالی به جنین و مادر جلوگیری شود.
شیوع سندرم ترک نوزادی (NAS)
طبق داده های سال 2020 از “پروژه هزینه و استفاده مراقبت های درمانی” (HCUP)، به ازای هر هزار نوزاد بستری در بیمارستان ها در آمریکا، حدود 6 نوزاد به سندرم ترک نوزادی (NAS) مبتلا بودند.
یعنی به طور متوسط، هر 24 دقیقه یک نوزاد با این سندرم تشخیص داده می شود؛ چیزی حدود ۵۹ نوزاد در روز. این آمار نه تنها از نظر پزشکی، بلکه از نظر اجتماعی نیز زنگ خطری جدی است.
بین سال های 2010 تا 2017، تعداد نوزادانی که با NAS متولد شده اند در ایالات متحده 82 درصد افزایش داشته است. این افزایش تقریبا در تمام ایالت ها و گروه های جمعیتی دیده شده است.
نکته جالب توجه اینکه میزان شیوع NAS در ایالت ها بسیار متغیر بود؛ از 1 مورد در هزار نوزاد در ایالت هاوایی تا 43 مورد در هزار نوزاد در ایالت ویرجینیای غربی.
در ایران نیز، با وجود کمبود داده های دقیق، شواهد میدانی از بیمارستان های آموزشی نشان می دهد که مصرف مواد در بارداری در برخی مناطق رو به افزایش است و نیاز به پایش دقیق تری دارد.
سخنی از نی نی تینی
اگر در دوران بارداری با مصرف هر نوع داروی مُسکن، مواد مخدر یا حتی داروهای تجویزی مواجه هستید، پنهان کاری یا توقف ناگهانی مصرف بدون نظر پزشک خطرناک است. بهترین کار این است که با یک پزشک متخصص زنان یا روانپزشک آشنا به موضوعات بارداری و اعتیاد در بارداری مشورت کنید. درمان های دارویی جایگزین، حمایت روانی و برنامه های مراقبتی ویژه برای مادران باردار مبتلا به اختلال مصرف مواد در دسترس است.
به یاد داشته باشید: شما تنها نیستید، کمک گرفتن نه تنها نشانه ضعف نیست، بلکه گامی شجاعانه برای حفظ سلامت خود و نوزادتان است.
آیا شما یا کسی از اطرافیانتان تجربه ای درباره مصرف مواد در بارداری یا همان اعتیاد در بارداری داشته اید؟ چه اطلاعات، نگرانی یا سوالاتی درباره این موضوع دارید؟
نظراتتان را با ما به اشتراک بگذارید یا اگر فکر می کنید این مطلب می تواند به فرد دیگری کمک کند، لطفا آن را برایش ارسال کنید. با هم می توانیم آگاهی بخشی کنیم و از سلامت مادران و نوزادان محافظت نماییم.
