بارداری با تغییرات گسترده ای در بدن همراه است؛ تغییراتی که ممکن است بر تمام سیستم های بدن، از جمله گوارش، تأثیر بگذارد. بسیاری از خانم های باردار از یبوست شکایت دارند، اما در برخی موارد ممکن است دچار اسهال در بارداری شوند.
این وضعیت می تواند نگران کننده به نظر برسد، اما در بیشتر موارد طبیعی و گذرا است. در این مقاله، به بررسی کامل علت ها، علائم، روش های درمان و مراقبت های لازم در زمان بروز اسهال در دوران بارداری می پردازیم.
اسهال در بارداری چیست؟
اسهال در بارداری به دفع مدفوع شل یا آبکی سه بار یا بیشتر در روز گفته می شود. این وضعیت ممکن است در اوایل یا اواخر بارداری رخ دهد و معمولا موقتی است.
در حالی که تغییرات هورمونی نقش اصلی را دارند، عوامل دیگری مانند تغییر رژیم غذایی یا واکنش به مکمل ها نیز در آن مؤثرند.
علت های اصلی اسهال در بارداری
اسهال در بارداری می تواند به دلایل متعددی رخ دهد، از جمله:
- تغییرات هورمونی
افزایش هورمون پروژسترون باعث کندی حرکات روده می شود. این تغییر گاهی باعث یبوست و گاهی اسهال خفیف می شود.
- تغییر در رژیم غذایی
در دوران بارداری معمولا مادران رژیم غذایی خود را تغییر می دهند تا سالم تر غذا بخورند. اما گاهی همین تغییر ناگهانی باعث تحریک دستگاه گوارش می شود.
- مصرف ویتامین ها و مکمل ها
برخی ویتامین های بارداری و مکمل های آهن یا فولات می توانند باعث اختلال موقت در حرکات روده شوند.
- عفونت ها و ویروس ها
ویروس های گوارشی (مثل گاستروانتریت) از علل شایع اسهال در بارداری هستند. این عفونت ها معمولا خفیف و خودبه خود بهبود می یابند.
- آماده سازی بدن برای زایمان
در هفته های پایانی بارداری، اسهال ممکن است نشانه ای از آمادگی بدن برای زایمان باشد. بدن در این زمان با تخلیه روده، خود را برای زایمان آماده می کند.
علائم اسهال در بارداری
علائم این حالت معمولا شامل موارد زیر است:
- دفع مدفوع شل یا آبکی سه بار یا بیشتر در روز
- درد یا گرفتگی شکمی
- نفخ یا سنگینی معده
در صورت ادامه دار شدن اسهال، باید مراقب علائم کم آبی بدن باشید، مانند:
- خشکی دهان
- تیرگی ادرار یا کاهش دفعات ادرار
- تشنگی زیاد
- سرگیجه یا ضعف
نکات کلیدی درباره اسهال در بارداری
- بروز اسهال در بارداری پدیده ای نسبتا شایع است، به ویژه در ماه های پایانی و نزدیک به زمان زایمان.
- دلایل این وضعیت می تواند شامل تغییرات هورمونی، حساسیت غذایی، واکنش به مکمل های بارداری، تغییر رژیم غذایی یا عفونت های گوارشی باشد.
- در صورت ابتلا به اسهال، مهم ترین نکته جلوگیری از کم آبی بدن و رعایت رژیم غذایی ساده است.
- اگر اسهال شدید یا مکرر شد، باید با پزشک مشورت کرده و از داروهای ایمن در بارداری استفاده کنید.
آیا اسهال نشانه بارداری است؟
ممکن است در روزهای اول بارداری متوجه مدفوع شل یا آبکی شوید و از خودتان بپرسید: آیا ممکن است باردار باشم؟
دکتر «کریستین گرووز»، متخصص زنان و زایمان بیمارستان وینی پالمر فلوریدا، می گوید: تنها راه مطمئن برای تشخیص بارداری، انجام آزمایش بارداری (تست بی بی چک یا آزمایش خون) است.
با این حال، از نظر تئوریک، اسهال می تواند یکی از علائم اولیه بارداری باشد، زیرا تغییرات هورمونی در ابتدای بارداری می تواند باعث تغییر حرکات روده شود.
هرچند طبق گفته ی دکتر روییز، در اوایل بارداری بیشتر زنان دچار یبوست می شوند تا اسهال. بنابراین، اگرچه ممکن است اسهال یکی از نشانه ها باشد، اما به ندرت نخستین علامت بارداری محسوب می شود.
علت های اسهال در اوایل بارداری
آیا خود بارداری باعث اسهال می شود؟ پاسخ این است که معمولا نه، اما در برخی موارد ممکن است رخ دهد.
به گفته ی دکتر «شری راس»، متخصص سلامت زنان، اسهال در اوایل بارداری معمولا نتیجه ی تغییرات هورمونی است. در این زمان، سطح هورمون پروژسترون (که برای حفظ بارداری ضروری است) افزایش می یابد و باعث کند شدن حرکات روده می شود. این تغییر ممکن است به طور هم زمان باعث یبوست یا اسهال خفیف شود.
از طرف دیگر، شروع مصرف ویتامین های دوران بارداری و مکمل های آهن یا فولات نیز می تواند باعث تحریک دستگاه گوارش شود. دکتر راس می گوید این تغییرات ممکن است از سه ماهه اول آغاز شوند و تا پایان بارداری ادامه پیدا کنند.
همچنین طبق گزارش انجمن بارداری آمریکا، تغییر رژیم غذایی و افزایش حساسیت به برخی مواد غذایی از دیگر دلایل مهم بروز اسهال در اوایل بارداری هستند.
اگر پیش از بارداری دچار سندرم روده تحریک پذیر (IBS) بوده اید، احتمال دارد در طول بارداری نیز نوسان بین یبوست و اسهال را تجربه کنید.
علت های اسهال در ماه های پایانی بارداری
در مراحل بعدی بارداری، دلایل مختلفی می توانند باعث اسهال شوند.
به گفته ی دکتر «جنیفر ویدر»، متخصص سلامت زنان، علت معمولا چندعاملی است. در کنار تغییرات هورمونی و غذایی، یکی از دلایل شایع عفونت های گوارشی یا مسمومیت غذایی است.
دکتر روییز می گوید:
بیشتر موارد اسهال در بارداری به دلیل ویروس های خفیف گوارشی (مانند گاستروانتریت یا اصطلاحا “ویروس معده”) ایجاد می شود که معمولا از طریق کودکان منتقل می گردند.
در موارد نادر، اسهال می تواند ناشی از باکتری های خطرناک تری مانند کلستریدیوم دیفیسیل باشد، اما این مورد در بارداری بسیار کم است و معمولا در افرادی دیده می شود که به تازگی آنتی بیوتیک مصرف کرده اند.
همچنین طبق نظر انجمن بارداری آمریکا، اسهال در روزهای نزدیک به زایمان می تواند نشانه ای از آمادگی بدن برای شروع درد زایمان باشد. در واقع بدن در حال تخلیه ی طبیعی سیستم گوارش است تا فرآیند زایمان راحت تر انجام شود.
روش های درمان اسهال در بارداری
درمان اسهال در بارداری بستگی به شدت علائم و وضعیت عمومی شما دارد.
دکتر گرووز تأکید می کند: در بسیاری از موارد، اسهال خفیف در بارداری بدون نیاز به دارو و خودبه خود برطرف می شود.
اما اگر علائم ادامه دار یا شدید باشند، حتما باید پزشک آن را بررسی کند.
درمان خانگی برای اسهال در بارداری
اگر علائمی مانند تب، دل درد شدید یا کم آبی ندارید، می توانید از روش های خانگی زیر استفاده کنید:
- آبرسانی مداوم: در طول اسهال، بدن مقدار زیادی آب از دست می دهد. نوشیدن آب، آب میوه های طبیعی، یا محلول های حاوی الکترولیت مانند او آر اس (ORS) یا آب نارگیل می تواند بسیار مفید باشد.
- تغذیه ساده و ملایم: بهتر است از رژیم غذایی سبک موسوم به BRAT استفاده کنید؛ شامل موز، برنج سفید، سیب رنده شده یا پوره شده و نان تست ساده.
- پرهیز از لبنیات و غذاهای چرب: مصرف زیاد لبنیات یا شیرین کننده های مصنوعی می تواند وضعیت را بدتر کند.
- میوه ها و سبزی های پرآب: مصرف در حد اعتدال هندوانه، خیار، کرفس، گوجه فرنگی و توت فرنگی به حفظ آب بدن کمک می کند.
اگر در کنار اسهال دچار تهوع یا استفراغ هم هستید، بهتر است هر پنج دقیقه یک قاشق مایع (مثلا آب یا محلول او آر اس) بنوشید تا معده بتواند آن را نگه دارد.
نکته مهم:
در صورت مشاهده علائمی مانند تب بالا، وجود خون در مدفوع، کم آبی شدید یا کاهش وزن محسوس، باید فورا با پزشک تماس بگیرید. مصرف خودسرانه ی داروهای ضداسهال در بارداری به هیچ عنوان توصیه نمی شود مگر با تأیید پزشک.
داروهای ایمن برای درمان اسهال در بارداری
در دوران بارداری، پیش از مصرف هر نوع دارو بهتر است با پزشک خود مشورت کنید. این موضوع نه تنها برای داروهای گوارشی، بلکه برای هر دارویی که ممکن است بر جنین تأثیر بگذارد، اهمیت دارد.
دکتر روییز توصیه می کند در بسیاری از موارد بهتر است اجازه دهید اسهال روند طبیعی خود را طی کند. معمولا اسهال در بارداری کوتاه مدت و خودبه خود برطرف می شود.
اما اگر علائم شما شدید هستند یا زندگی روزمره تان را مختل کرده اند، پزشک ممکن است مصرف برخی داروهای ایمن را تجویز کند.
یکی از داروهایی که طبق بررسی ها به طور کلی برای بارداری بی خطر محسوب می شود، دارویی به نام لوپرامید (Loperamide) است که ماده مؤثره آن در داروی «ایمودیوم (Imodium)» نیز وجود دارد. البته مصرف آن باید حتما با تجویز پزشک انجام شود، نه به صورت خودسرانه.
همچنین برخی مطالعات نشان داده اند که پروبیوتیک ها (مکمل های حاوی باکتری های مفید روده ای) می توانند به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک کنند و دفعات اسهال را کاهش دهند. با این حال، حتی برای مصرف پروبیوتیک ها هم باید نظر پزشک خود را جویا شوید، چون نوع و دوز مناسب آن در دوران بارداری متفاوت است.
در منابع معتبر ایرانی مانند وزارت بهداشت نیز توصیه شده است که برای درمان اسهال در بارداری از داروهایی استفاده شود که تأیید ایمنی در بارداری دارند، و همیشه اولویت با روش های خانگی و تغذیه ای است، مگر در مواردی که علائم شدید باشند.
چه زمانی باید درباره اسهال در بارداری با پزشک صحبت کنید؟
در بیشتر موارد، اسهال در بارداری خودبه خود برطرف می شود و نیازی به نگرانی نیست.
اما دکتر «گرووز» و دکتر «راس» هشدار می دهند:
اگر اسهال در بارداری بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا همراه با علائم دیگری باشد، باید حتما پزشک را در جریان بگذارید.
علائمی که نیاز به توجه فوری دارند عبارتند از:
- تب بالا یا لرز
- تهوع و استفراغ مکرر
- وجود خون در مدفوع
- دل درد یا گرفتگی شدید شکم
- نشانه های کم آبی بدن مثل خشکی دهان، کاهش دفعات ادرار یا ادرار تیره رنگ
- سرگیجه یا احساس ضعف شدید
- ناتوانی در خوردن یا نوشیدن حتی مقادیر کم مایع
اگر اسهال شما پس از مصرف آنتی بیوتیک ها شروع شده است، احتمال دارد که تعادل باکتری های مفید روده برهم خورده باشد. در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک بسیار مهم است تا درمان مناسب (مثلا پروبیوتیک های خاص یا تغییر دارو) انجام شود.
نکته:
پزشک ممکن است برای ارزیابی بهتر وضعیت، آزمایش مدفوع یا بررسی الکترولیت های بدن را تجویز کند تا اطمینان حاصل شود که کم آبی یا عفونت جدی وجود ندارد.
به یاد داشته باشید که در بارداری نباید هیچ دارویی اعم از داروهای گیاهی یا سنتی نباید بدون نظر پزشک مصرف شود.
آیا اسهال در اوایل بارداری نشانه سقط جنین است؟
دکتر روییز در این باره توضیح می دهد:
«نه لزوما. اسهال در بارداری می تواند به دلایل بسیار متفاوتی بروز کند؛ از جمله ویروس های گوارشی یا حتی خوردن غذایی که بدن با آن سازگار نبوده است.»
بنابراین، وجود اسهال به تنهایی به معنای خطر سقط جنین نیست.
با این حال، در برخی شرایط خاص، افزایش میزان پروستاگلاندین ها در بدن (مواد شیمیایی طبیعی که باعث انقباض رحم می شوند) ممکن است منجر به شل شدن حرکات روده و دفع مدفوع آبکی شود.
این حالت گاهی می تواند نشان دهد که سطح هورمون پروژسترون در حال کاهش است و رحم شروع به منقبض شدن می کند.
با این حال، پزشکان تأکید می کنند که اسهال علامت قطعی یا قابل اعتماد برای سقط جنین نیست و نباید باعث نگرانی بیش از حد شود.
به گفته ی دکتر ویدر، «در بیشتر موارد، اسهال در بارداری نشانه ی بیماری یا مشکل جدی نیست.»
آیا داشتن مدفوع سبزرنگ در دوران بارداری طبیعی است؟
بله، تغییر رنگ مدفوع در دوران بارداری معمول است و جای نگرانی ندارد.
دکتر راس توضیح می دهد که این تغییر معمولا به دلیل تغییرات هورمونی، مصرف ویتامین های بارداری یا تغییر رژیم غذایی اتفاق می افتد.
برای مثال، اگر مقدار زیادی سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، کلم بروکلی یا جعفری مصرف کنید، ممکن است مدفوعتان به رنگ سبز درآید.
البته در برخی موارد، مدفوع سبز همراه با اسهال و درد شکم می تواند نشانه ی یک عفونت گوارشی باشد.
اگر چنین علائمی دارید، حتما باید با پزشک خود تماس بگیرید تا علت دقیق بررسی شود و در صورت نیاز درمان آغاز شود.
چه غذاهایی باعث بروز یا تشدید اسهال در بارداری می شوند؟
بر اساس گزارش مرکز سلامت هاروارد، برخی خوراکی ها می توانند باعث تشدید اسهال در بارداری شوند. از جمله:
- قندهای ساده (مثل شیرینی، نوشابه و شکر زیاد)
- لبنیات (مخصوصا اگر به لاکتوز حساسیت دارید)
- گلوتن (در نان و غلات فرآوری شده)
- شیرین کننده های مصنوعی (مانند آسپارتام یا سوربیتول)
- غذاهای سرخ کردنی و چرب
- غذاهای تند و پرادویه
- نوشیدنی های حاوی کافئین مثل قهوه یا چای غلیظ
دکتر راس تأکید می کند که در دوران بارداری باید از برخی خوراکی ها به طور کامل پرهیز کنید چون ممکن است منجر به مسمومیت غذایی شوند، از جمله:
- سبزیجات خام و نشسته
- آب میوه های غیرپاستوریزه
- سوسیس و کالباس یا گوشت های فرآوری شده
- ماهی هایی که دارای جیوه بالا هستند (مثل تُن و شمشیرماهی)
- گوشت، مرغ یا تخم مرغ نیم پز و نپخته
در واقع، رعایت بهداشت غذایی در دوران بارداری نه تنها برای جلوگیری از اسهال، بلکه برای حفظ سلامت جنین بسیار حیاتی است.
سایر مشکلات گوارشی شایع در دوران بارداری
به جز اسهال در بارداری، زنان باردار ممکن است دچار مشکلات گوارشی دیگری نیز شوند.
دکتر راس می گوید: برخی از این مشکلات شامل موارد زیر هستند:
- یبوست: به دلیل تغییرات هورمونی و کاهش حرکات روده
- نفخ و احساس سنگینی شکم: ناشی از کند شدن گوارش
- سوزش معده و رفلاکس اسید: به دلیل فشار رحم بر معده
- دل درد یا گرفتگی خفیف: که معمولا در اثر رشد رحم ایجاد می شود
برای کاهش این مشکلات، پزشکان توصیه می کنند از وعده های غذایی سبک و متعدد استفاده کنید، به اندازه ی کافی آب بنوشید و پیاده روی های کوتاه روزانه داشته باشید تا حرکات روده تحریک شوند.
سخنی از نی نی تینی
اسهال در بارداری معمولا موقتی و بی خطر است، اما نیاز به توجه دارد.
رعایت رژیم غذایی سالم، نوشیدن آب کافی، اجتناب از مصرف خودسرانه دارو و مراجعه به پزشک در صورت شدت علائم، مهم ترین اقدامات برای حفظ سلامت مادر و جنین هستند.
اگر شما هم در دوران بارداری تجربه اسهال یا مشکلات گوارشی داشته اید، تجربه تان را در بخش نظرات با دیگر مادران به اشتراک بگذارید تا به همدیگر در این مسیر کمک کنیم.
