اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان یا ODD، شرایطی است که در آن کودک شما الگوی مداوم رفتارهای نافرمانانه، مخالفت آمیز و گاهی عصبانی نسبت به افراد دارای قدرت و مسئولیت را نشان می دهد. خوشبختانه، این اختلال قابل درمان است و روش هایی مانند روان درمانی و آموزش مدیریت رفتار والدین می تواند به کودک کمک کند تا رفتارهای خود را کنترل کند و روابطش بهبود یابد.
علائم اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان شامل خشم و تحریک پذیری، رفتارهای مخالفت آمیز و کینه توزی است. این اختلال یک وضعیت رفتاری است که باعث می شود کودک به طور مداوم رفتارهای نافرمانانه و گاهی خصمانه نسبت به بزرگ ترها و افراد مسئول نشان دهد.
اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان چیست؟
اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان وضعیتی رفتاری است که در آن کودک شما الگوی مداوم رفتارهای نافرمانانه، مخالفت آمیز و گاهی خصمانه نسبت به افراد مسئول را نشان می دهد. این رفتارها اغلب باعث اختلال در عملکرد روزمره کودک می شوند، از جمله مشکلات در روابط خانوادگی، فعالیت های مدرسه و تعامل با دوستان.
همه کودکان گهگاه در مقابل والدین یا معلمان خود مخالفت می کنند؛ این موضوع به ویژه در کودکان 2 تا 3 ساله و نوجوانان کم سن رایج است. آن ها ممکن است با بحث کردن، نافرمانی یا پاسخ دادن به بزرگ ترها، مخالفت خود را نشان دهند. اما اگر این رفتار بیش از شش ماه طول بکشد و از رفتار معمول کودک شما فراتر رود، احتمال وجود اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان مطرح می شود.
اکثر کودکانی که دچار ODD هستند، حداقل یک مشکل روانی دیگر نیز دارند، مانند:
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- اختلالات اضطرابی، از جمله وسواس فکری-عملی (OCD)
- تفاوت های یادگیری
- اختلالات خلقی مانند افسردگی
- اختلالات کنترل تکانه
حدود 30٪ از کودکانی که ODD دارند، ممکن است به اختلال رفتاری جدی تری به نام اختلال رفتاری (Conduct Disorder) مبتلا شوند. اگر ODD به درستی تشخیص داده و درمان نشود، رفتارهای مرتبط با آن ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابند.
اختلال رفتاری چیست؟
اختلال رفتاری وضعیتی است که در آن کودک یا نوجوان الگوی مداوم پرخاشگری نسبت به دیگران را نشان می دهد. همچنین این کودکان نقض جدی قوانین و هنجارهای اجتماعی را در خانه، مدرسه و در تعامل با همسالان خود انجام می دهند.
این نقض قوانین می تواند شامل تخلفات قانونی نیز باشد. کودکانی که به اختلال رفتاری مبتلا هستند، بیشتر در معرض آسیب قرار دارند و ممکن است در برقراری روابط سالم با همسالان مشکل داشته باشند.
علائم اختلال رفتاری شامل موارد زیر است:
- نقض مکرر قوانین جدی، مانند فرار از خانه، ماندن در بیرون از منزل در شب بدون اجازه یا ترک تحصیل
- پرخاشگری که باعث آسیب می شود، مانند زورگویی، دعوا یا رفتارهای خشونت آمیز با حیوانات
- دروغ گفتن، دزدی یا آسیب عمدی به اموال دیگران
تفاوت بین ODD و ADHD چیست؟
حدود 40٪ از کودکانی که دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی هستند، به اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان یا اختلال رفتاری مرتبط نیز مبتلا هستند. اگرچه این دو اختلال اغلب با هم رخ می دهند، اما شرایط متفاوتی هستند.
ODD مربوط به رفتار کودک و نحوه تعامل او با والدین، خواهر و برادرها، معلمان و دوستان است. در حالی که ADHD یک اختلال عصبی-تکاملی است که باعث حواس پرتی، بی نظمی و بیش فعالی می شود.
چه کسانی در معرض اختلال نافرمانی مقابله ای قرار دارند؟
ODD بیشتر کودکان و نوجوانان را تحت تأثیر قرار می دهد، اما ممکن است بزرگسالان نیز آن را تجربه کنند. معمولا از سن 8 سالگی شروع می شود.
برخی کودکان با گذر زمان از ODD خارج می شوند یا درمان مناسبی دریافت می کنند، در حالی که برخی دیگر علائم را تا بزرگسالی ادامه می دهند.
پسران در سنین پایین تر بیشتر از دختران در معرض ODD هستند، اما در نوجوانی، جنسیت تأثیری در شیوع آن ندارد.
عوامل خطر برای ابتلای کودک به ODD شامل موارد زیر است:
- سابقه سوءاستفاده یا غفلت در دوران کودکی
- داشتن والد یا مراقبی با اختلال خلقی یا مصرف مواد مخدر و الکل
- قرار گرفتن در معرض خشونت
- تنبیه نامنظم و نظارت ناکافی بزرگ ترها
- بی ثباتی خانواده، مانند طلاق، تغییر مکرر محل زندگی و مدرسه
- مشکلات مالی در خانواده
- والدینی که خود یا در گذشته دچار ODD، ADHD یا مشکلات رفتاری بوده اند
شیوع اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان
پژوهش ها نشان می دهند که اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان بین 2٪ تا 11٪ از کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد. این دامنه وسیع است زیرا برخی کودکان ممکن است به اشتباه مبتلا به اختلال رفتاری تشخیص داده شوند و نوجوانان اغلب کمتر تشخیص داده می شوند.
با افزایش سن، شیوع ODD کاهش می یابد.
علائم و دلایل
علائم و نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای
علائم ODD معمولا از سن 8 سالگی آغاز می شوند و بین سنین 5 تا 10 سال ثابت باقی می مانند و پس از آن، معمولا اما نه همیشه، کاهش می یابند.
این علائم اغلب در محیط های مختلف مشاهده می شوند، اما ممکن است در خانه یا مدرسه بیشتر به چشم آیند.
علائم ODD را می توان در سه دسته اصلی تقسیم کرد:
- خشم و تحریک پذیری
- رفتارهای بحث برانگیز و مخالفت آمیز
- کینه توزی
همچنین، بسیاری از کودکان مبتلا به ODD خلقی متغیر دارند، به راحتی دچار ناامیدی می شوند و اعتماد به نفس پایینی دارند. آن ها ممکن است به مصرف مواد مخدر یا الکل روی آورند.
خشم و تحریک پذیری
علائم خشم و تحریک پذیری جزو معیارهای تشخیصی ODD هستند. کودک مبتلا ممکن است:
- سریع عصبانی شود
- اغلب انفجارهای عصبانیت و کینه نشان دهد
- زود رنج باشد و به راحتی از دیگران آزرده شود
- غالبا عصبانی و یا بی احترام باشد
رفتارهای بحث برانگیز و مخالفت آمیز
این رفتارها شامل موارد زیر می شود:
- بحث بیش از حد با بزرگ ترها
- امتناع فعال از پیروی از قوانین و دستورات
- مقصر دانستن دیگران برای اشتباهات خود
- تلاش عمدی برای آزردن یا ناراحت کردن دیگران
کینه توزی
نشانه های کینه توزی شامل موارد زیر است:
- بدخواهی و تلاش برای انتقام
- گفتن جملات تلخ و آزاردهنده هنگام عصبانیت یا ناراحتی
علت های اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان (ODD)
محققان معتقدند که اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان نتیجه ترکیبی پیچیده از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی است:
- عوامل ژنتیکی: تحقیقات نشان می دهد که ژنتیک تقریبا ۵۰٪ در ایجاد ODD نقش دارد. بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال، اعضای خانواده نزدیک با مشکلات روانی دارند، از جمله اختلالات خلقی، اضطرابی یا شخصیت. همچنین بسیاری از کودکان مبتلا به ODD اختلالات دیگر مانند ADHD، تفاوت های یادگیری یا افسردگی و اضطراب دارند که این موضوع نشان دهنده ارتباط ژنتیکی بین این اختلال هاست.
- عوامل زیستی: برخی مطالعات نشان می دهند تغییرات در نواحی خاصی از مغز می تواند منجر به اختلالات رفتاری شود. همچنین ODD با مشکلاتی در انتقال دهنده های عصبی مرتبط است؛ این مواد شیمیایی به سلول های عصبی مغز کمک می کنند تا با هم ارتباط برقرار کنند. اگر این مواد شیمیایی نامتعادل یا دچار اختلال باشند، پیام ها به درستی منتقل نمی شوند و علائم ODD بروز می کند.
- عوامل محیطی: زندگی خانوادگی پر هرج و مرج، سوءاستفاده در کودکی و شیوه های ناپایدار تربیتی می توانند در ایجاد ODD نقش داشته باشند. علاوه بر این، رد شدن توسط همسالان، گروه های همسالان نابهنجار، فقر، خشونت محله ای و سایر عوامل اجتماعی و اقتصادی ناپایدار نیز می تواند در شکل گیری این اختلال موثر باشد.
چگونه اختلال نافرمانی مقابله ای تشخیص داده می شود؟
متخصصان سلامت روان، اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان را زمانی تشخیص می دهند که کودک حداقل چهار مورد از معیارهای علائم ODD که در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) آمده است را برای حداقل شش ماه داشته باشد. DSM-5 که توسط انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده، مرجع استاندارد برای بیماری های روانی است. علائم باید شدید باشند و باعث اختلال در زندگی روزمره کودک شوند.
کودک شما احتمالا باید توسط روانشناس یا روانپزشک کودک و نوجوان ارزیابی شود. این متخصصان با استفاده از ابزارهای مصاحبه و ارزیابی ویژه، وضعیت روانی کودک را بررسی می کنند.
آن ها اغلب از گزارش والدین، خواهر و برادرها، دوستان و معلمان استفاده می کنند تا درک کاملی از رفتار کودک داشته باشند.
متخصص باید ODD را از شرایط دیگری که علائم مشابه ایجاد می کنند، تشخیص دهد، از جمله:
- رفتارهای مخالف معمول تا متوسط
- اختلال ADHD درمان نشده
- اختلالات خلقی
- اختلالات اضطرابی و وسواس فکری-عملی (OCD)
چگونه اختلال نافرمانی مقابله ای درمان می شود؟
درمان ODD به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله:
- سن کودک
- شدت علائم
- توانایی کودک برای شرکت و تحمل درمان ها
- وجود شرایط دیگر مانند ADHD، تفاوت های یادگیری یا OCD
درمان ODD باید شامل کودک، خانواده و مدرسه باشد و معمولا ترکیبی از روش های زیر است:
- آموزش مدیریت رفتار والدین (PMT)
- روان درمانی
- مداخلات مدرسه ای
آموزش مدیریت رفتار والدین برای ODD
Parent Management Training (PMT) اصلی ترین روش درمانی برای رفتارهای نافرمانانه است. این آموزش به والدین می آموزد چگونه با استفاده از تقویت مثبت، رفتارهای نامطلوب کودک را کاهش و رفتارهای سالم را تقویت کنند.
در این برنامه ها والدین یاد می گیرند رفتارهای مشکل ساز و مثبت را شناسایی کرده و متناسب با شرایط، تشویق یا تنبیه را اعمال کنند. تحقیقات نشان داده اند که PMT مشکلات رفتاری را در محیط های مختلف و خانواده های گوناگون به طور قابل توجهی کاهش می دهد.
روان درمانی برای ODD
روان درمانی شامل روش های مختلفی است که به کودک کمک می کند احساسات، افکار و رفتارهای مشکل ساز خود را شناسایی و تغییر دهد. همکاری با روانشناس یا روانپزشک می تواند حمایت، آموزش و راهنمایی لازم را به کودک و خانواده ارائه دهد.
انواع رایج روان درمانی که در درمان ODD مؤثر هستند شامل:
- رفتار درمانی شناختی (CBT): درمانی هدفمند و ساختاریافته است که به کودک کمک می کند رابطه بین افکار، احساسات و رفتارهایش را درک کند. کودکان از طریق CBT می توانند الگوهای فکری و رفتاری منفی را تغییر داده و مهارت های حل مسئله و مدیریت خشم را بیاموزند.
- روان درمانی خانواده محور: در این روش، کودک و خانواده در جلسات مشترک شرکت می کنند، با آموزش روانشناختی درباره ODD، بهبود ارتباطات و تقویت مهارت های حل مسئله. این روش به شناسایی عوامل محیطی کمک می کند که ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه را تشدید کنند.
مداخلات مدرسه ای برای ODD
مداخلات حمایتی مدرسه ای می توانند عملکرد تحصیلی، روابط همسالان و مهارت های حل مسئله کودک را بهبود دهند. این مداخلات ممکن است شامل آموزش معلمان، تکنیک هایی برای جلوگیری از رفتار نافرمانانه و روش هایی برای کمک به کودک در رعایت قوانین کلاس و تعاملات اجتماعی باشد.
دارودرمانی برای ODD
دارویی به طور خاص برای درمان ODD تأیید نشده است، اما پزشک ممکن است داروهایی برای درمان شرایط همراه مانند ADHD، OCD یا افسردگی تجویز کند. درمان نکردن این شرایط می تواند علائم ODD را تشدید کند.
چشم انداز برای کودکان مبتلا به ODD
کودکان مبتلا به ODD ممکن است در مدرسه، خانه و روابط اجتماعی با مشکلات قابل توجه مواجه شوند.
- شکل های خفیف تا متوسط ODD اغلب با افزایش سن بهبود می یابند.
- شکل های شدید می توانند به اختلال رفتاری تبدیل شوند.
- فقدان درمان و حمایت والدین معمولا منجر به پیش آگهی ضعیف می شود، در حالی که درمان مناسب شرایط همراه، روان درمانی فردی یا خانوادگی و والدگری مثبت، پیش آگهی خوبی را به همراه دارد.
آیا می توان ODD را پیشگیری کرد؟
ممکن است نتوان از ODD به طور کامل پیشگیری کرد، اما شناسایی و اقدام به موقع هنگام ظهور علائم می تواند فشار و مشکلات کودک و خانواده را کاهش دهد و از بسیاری مشکلات مرتبط با اختلال جلوگیری کند. فراهم کردن محیط خانوادگی حمایت کننده، پایدار و مثبت نیز می تواند به کاهش علائم و پیشگیری از رفتارهای نافرمانانه کمک کند.
زندگی با کودک مبتلا به ODD
چگونه از کودک خود مراقبت کنیم؟
علاوه بر درمان حرفه ای، والدین می توانند با روش های زیر به کودک و خود کمک کنند:
- تقویت رفتارهای مثبت: وقتی کودک همکاری یا انعطاف نشان می دهد، او را تشویق و تحسین کنید.
- استراحت و فاصله گرفتن هنگام نیاز: اگر احتمال دارید تنش افزایش یابد، یک زمان استراحت بگیرید و از موقعیت فاصله بگیرید. این کار نمونه خوبی برای کودک است.
- ثبات و پیوستگی: قوانین منطقی و متناسب با سن کودک ایجاد کرده و به طور مستمر اجرا کنید.
- مراقبت از خود: به علایق و سرگرمی های خود بپردازید و از حمایت سایر بزرگسالان در تعامل با کودک استفاده کنید.
چه زمانی باید به متخصص مراجعه کنیم؟
اگر رفتار کودک تشدید شد یا باعث اختلال در خانواده یا مدرسه شد، حتما با متخصص سلامت روان مشورت کنید.
اگر کودک رفتارهای خطرناک برای دیگران یا حیوانات دارد، نیاز به مراقبت فوری دارد.
سخنی از نی نی تینی
کودکان و نوجوانان نافرمان و پرخاشگر می توانند برای والدین بسیار چالش برانگیز باشند. رفتار نافرمانانه گاه به گاه طبیعی است، اما رفتار مکرر و مختل کننده ممکن است نشان دهنده اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان باشد. شروع درمان زودهنگام بسیار مهم است و اولین قدم، مشورت با متخصص سلامت روان است.
اگر کودک شما رفتار نافرمانانه یا مخالفت آمیز نشان می دهد، این مقاله را از ابتدا تا انتها مطالعه کنید و نکات کاربردی را در خانه و مدرسه اجرا کنید. برای دریافت مشاوره حرفه ای و برنامه درمانی مناسب، با روانشناس یا روانپزشک کودک خود تماس بگیرید و تجربه های خود را با دیگر والدین در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.
