اختلال سلوک در کودکان یا Conduct Disorder (CD) یکی از اختلالات سلامت روان است که با یک الگوی پایدار و تکرارشونده از رفتارهای پرخاشگرانه، نافرمانی و نقض قوانین شناخته می شود. این اختلال معمولا در کودکان و نوجوانان دیده می شود و خوشبختانه با روش های مختلف روان درمانی قابل درمان و کنترل است.
برای مادری که نگران رفتارهای فرزندش است، آشنایی دقیق با این اختلال می تواند اولین قدم مهم برای کمک به کودک باشد.
اختلال سلوک در کودکان چیست؟
اختلال سلوک در کودکان نوعی اختلال روانی است که در آن کودک یا نوجوان به طور مداوم رفتارهایی از خود نشان می دهد که به سلامت، امنیت و حقوق دیگران آسیب می زند. کودکانی که دچار این اختلال هستند، اغلب قوانین خانوادگی، مدرسه ای و هنجارهای اجتماعی را نادیده می گیرند و نسبت به پیامدهای رفتار خود بی تفاوت به نظر می رسند.
این رفتارها معمولا تصادفی یا مقطعی نیستند، بلکه به شکل الگویی پایدار و تکرارشونده در طول زمان دیده می شوند. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام اختلال سلوک در کودکان اهمیت زیادی دارد.
اختلال سلوک در کودکان و ارتباط آن با سایر اختلالات رفتاری
اختلال سلوک در کودکان در طیفی از اختلالات رفتاری مخرب قرار می گیرد. یکی از اختلالاتی که در همین طیف دیده می شود، اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان (ODD) است.
در برخی کودکان، رفتارهای نافرمانی و لجبازی شدید که ابتدا به صورت ODD دیده می شود، در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است به مرور زمان به اختلال سلوک در کودکان تبدیل شود.
همچنین این اختلال اغلب همراه با مشکلات روانی دیگری بروز می کند، از جمله:
- افسردگی در کودکان و نوجوانان
- اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)
- اختلالات یادگیری
وجود هم زمان این مشکلات می تواند روند درمان را پیچیده تر کند و نیاز به بررسی تخصصی تر داشته باشد.
تفاوت اختلال سلوک در کودکان با اختلالات شخصیت چیست؟
اختلالات شخصیت به الگوهای پایدار و طولانی مدت در تفکر، هیجان و رفتار گفته می شود که معمولا از اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی شکل می گیرند. به همین دلیل، اغلب افرادی که به اختلال شخصیت تشخیص داده می شوند، بالای 18 سال سن دارند.
یک استثنای مهم در این میان، اختلال شخصیت ضد اجتماعی (ASPD) است. حدود 80 درصد از افرادی که در بزرگسالی دچار این اختلال می شوند، نشانه های اولیه آن را قبل از 11 سالگی نشان داده اند.
از نظر علائم، شباهت زیادی بین اختلال سلوک در کودکان و اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد. تفاوت اصلی این است که CD در کودکان و نوجوانان تشخیص داده می شود، اما اگر همین الگوهای رفتاری در بزرگسالی ادامه پیدا کند، تشخیص به اختلال شخصیت ضد اجتماعی تغییر می کند.
اختلال سلوک در کودکان چه افرادی را درگیر می کند؟
اختلال سلوک در کودکان می تواند هم کودکان و هم نوجوانان را تحت تأثیر قرار دهد. این اختلال گاهی قبل از 10 سالگی شروع می شود، اما اغلب در دوران نوجوانی و بین 10 تا 19 سالگی بروز می کند.
بر اساس مطالعات، این اختلال در پسران شایع تر از دختران است. به طور متوسط، سن بروز علائم در پسران حدود 10 تا 12 سال و در دختران حدود 14 تا 16 سال گزارش شده است.
البته این آمارها به این معنا نیست که دختران در سنین پایین تر دچار این اختلال نمی شوند، بلکه الگوی بروز آن ممکن است متفاوت باشد.
اختلال سلوک در کودکان چقدر شایع است؟
بررسی ها نشان می دهد که بین 2 تا 10 درصد از کودکان و نوجوانان به اختلال سلوک در کودکان مبتلا هستند. این بازه آماری به تفاوت های فرهنگی، اجتماعی و روش های تشخیصی بستگی دارد.
در ایران نیز بر اساس گزارش های مراکز روانشناسی کودک و نوجوان، این اختلال یکی از دلایل شایع مراجعه والدین برای مشاوره رفتاری است.
علائم و نشانه های اختلال سلوک در کودکان
نشانه های کلی اختلال سلوک در کودکان
رفتارهای مشخصه اختلال سلوک در کودکان معمولا به تدریج و در طول زمان شکل می گیرند. این کودکان اغلب:
- تکانشی هستند
- کنترل آن ها برای والدین دشوار است
- نسبت به احساسات دیگران بی توجه به نظر می رسند
چهار الگوی اصلی رفتاری در این اختلال وجود دارد که در ادامه به صورت دقیق بررسی می شوند.
پرخاشگری نسبت به افراد یا حیوانات
یکی از مهم ترین نشانه های اختلال سلوک در کودکان، رفتارهای پرخاشگرانه است. این رفتارها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- زورگویی و قلدری نسبت به همسالان
- درگیری فیزیکی، گاهی حتی با استفاده از اشیای خطرناک
- دعواهای لفظی شدید و تهدید دیگران
- اجبار دیگران به انجام رفتارهای نامناسب
- آسیب رساندن عمدی به حیوانات
- انداختن تقصیر رفتارهای خود به گردن دیگران
این نوع رفتارها معمولا باعث مشکلات جدی در مدرسه و روابط اجتماعی کودک می شود.
تخریب اموال
در اختلال سلوک در کودکان، تخریب عمدی اموال نیز دیده می شود. از جمله:
- آتش افروزی عمدی
- خرابکاری و آسیب رساندن به وسایل دیگران
این رفتارها فراتر از بازیگوشی کودکانه است و معمولا آگاهانه انجام می شود.
فریب کاری، دروغ گویی و دزدی
کودک مبتلا به اختلال سلوک ممکن است:
- برای گرفتن امتیاز یا فرار از مسئولیت ها دروغ بگوید
- از افراد یا فروشگاه ها دزدی کند
- وارد خانه ها یا مغازه ها شود
این رفتارها معمولا بدون احساس پشیمانی انجام می شوند.
نقض جدی قوانین
از دیگر نشانه های مهم اختلال سلوک در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- زیر پا گذاشتن قوانین بدون دلیل مشخص
- نرفتن به مدرسه یا فرار از کلاس
- فرار از خانه
- نادیده گرفتن مکرر قوانین تعیین شده توسط والدین
این رفتارها به مرور باعث اختلال جدی در زندگی خانوادگی می شوند.
سایر علائم شایع اختلال سلوک در کودکان
علاوه بر موارد بالا، ممکن است نشانه های زیر نیز دیده شود:
- مصرف زیاد الکل یا مواد مخدر در سنین پایین
- رفتارهای جنسی پرخطر
- زودرنجی و ناکامی سریع
- عدم تلاش برای پنهان کردن رفتارهای پرخاشگرانه
- نداشتن احساس عذاب وجدان
- مشکل در ایجاد و حفظ دوستی ها
نکته مهم این است که نافرمانی گاه به گاه در کودکی طبیعی است، اما در اختلال سلوک در کودکان، این رفتارها شدید، تکرارشونده و مخرب هستند.
اختلال سلوک در بزرگسالان
بزرگسالانی که در کودکی دچار اختلال سلوک بوده اند، ممکن است در حفظ شغل یا روابط پایدار دچار مشکل شوند. این افراد بیشتر در معرض رفتارهای غیرقانونی یا پرخطر قرار دارند.
در بسیاری از موارد، علائم اختلال سلوک در کودکان در بزرگسالی به عنوان اختلال شخصیت ضد اجتماعی تشخیص داده می شود.
دلایل اختلال سلوک در کودکان
پژوهشگران معتقدند اختلال سلوک در کودکان نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی و محیطی است.
عوامل ژنتیکی و زیستی
مطالعات نشان داده اند که ویژگی هایی مانند:
- رفتارهای ضد اجتماعی
- تکانشگری
- پرخاشگری
- حساس نبودن به تنبیه
می توانند زمینه ارثی داشته باشند. همچنین:
- سطح بالای هورمون تستوسترون با پرخاشگری مرتبط است
- آسیب های مغزی، تشنج و مشکلات عصبی می توانند خطر بروز این اختلال را افزایش دهند
عوامل خانوادگی و محیطی
شرایط خانوادگی نقش بسیار مهمی در بروز اختلال سلوک در کودکان دارد. از جمله:
- والدینی که خود درگیر مصرف مواد یا رفتارهای ضد اجتماعی هستند
- وجود اختلالاتی مانند ADHD، اختلالات خلقی یا روان پریشی در والدین
- محیط خانوادگی بدون ساختار و نظارت کافی
- درگیری های مکرر بین والدین
- قرار گرفتن کودک در معرض خشونت خانگی
همچنین زندگی در شرایط اقتصادی و اجتماعی نامناسب، بیکاری و جرم خیزی محله می تواند خطر ابتلا را افزایش دهد. با این حال، این اختلال ممکن است در خانواده های به ظاهر سالم نیز دیده شود.
تشخیص اختلال سلوک در کودکان
تشخیص اختلال سلوک در کودکان توسط روانشناس یا روانپزشک کودک و نوجوان و بر اساس معیارهای راهنمای تشخیصی اختلالات روانی انجام می شود.
برای تشخیص، کودک باید در 12 ماه گذشته حداقل سه رفتار مشکل ساز و در 6 ماه اخیر دست کم یکی از آن ها را نشان داده باشد، از جمله:
- پرخاشگری
- تخریب اموال
- دروغ گویی یا دزدی
- نقض جدی قوانین
این رفتارها باید به طور قابل توجهی عملکرد کودک را در خانه، مدرسه یا روابط اجتماعی مختل کرده باشد.
درمان اختلال سلوک در کودکان
درمان اصلی اختلال سلوک در کودکان شامل ترکیبی از روان درمانی برای کودک، خانواده و گاهی مداخلات اجتماعی است.
روش های درمانی رایج
- آموزش مدیریت والدین: کمک به والدین برای ایجاد نظم، تشویق رفتارهای مثبت و کاهش تنبیه های نامناسب
- روان درمانی: تمرکز بر بهبود روابط خانوادگی، عملکرد تحصیلی و رفتار کودک
- آموزش کنترل خشم: آموزش مهارت هایی برای مدیریت واکنش های هیجانی
- درمان شناختی-رفتاری فردی: تقویت مهارت حل مسئله و مقاومت در برابر تأثیرات منفی محیط
- درمان های اجتماع محور: مدارس درمانی یا مراکز اقامتی با ساختار مشخص
دارودرمانی معمولا به طور مستقیم برای این اختلال استفاده نمی شود، اما اگر کودک مشکلات همراه داشته باشد، ممکن است دارو تجویز شود.
پیش آگهی و آینده اختلال سلوک در کودکان
آینده اختلال سلوک در کودکان به سن شروع و زمان درمان بستگی دارد. در بسیاری از موارد، رفتارهای مخرب در اوایل بزرگسالی کاهش می یابد، اما در حدود یک سوم کودکان ادامه پیدا می کند.
شروع زودهنگام اختلال (قبل از 10 سالگی) معمولا با پیش آگهی ضعیف تر و افت تحصیلی شدیدتر همراه است. برخی کودکان در آینده دچار افسردگی، اضطراب، سوءمصرف مواد یا افکار خودکشی می شوند که نیازمند توجه فوری است.
پیشگیری از اختلال سلوک در کودکان
در حال حاضر راه قطعی برای پیشگیری از اختلال سلوک در کودکان وجود ندارد، اما تشخیص و درمان زودهنگام می تواند شدت مشکلات را کاهش دهد و از آسیب های بعدی جلوگیری کند.
چگونه از کودک مبتلا به اختلال سلوک مراقبت کنیم؟
اگر فرزند شما دچار اختلال سلوک در کودکان است:
- اطلاعات خود را درباره این اختلال افزایش دهید
- با متخصص سلامت روان کودک مشورت کنید
- درمان را متناسب با نیازهای کودک و خانواده انتخاب کنید
- از گروه های حمایتی والدین استفاده کنید
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر رفتار کودک شدیدتر شد یا به دیگران آسیب رساند، مراجعه فوری به متخصص ضروری است. در مواردی که کودک جان خود یا دیگران را تهدید می کند، دریافت کمک اورژانسی اهمیت زیادی دارد.
سخنی از نی نی تینی
اختلال سلوک در کودکان یک چالش جدی اما قابل درمان است. آگاهی، تشخیص زودهنگام و حمایت تخصصی می تواند مسیر زندگی کودک و خانواده را به طور چشمگیری تغییر دهد. هیچ مادری نباید در این مسیر احساس تنهایی کند.
اگر شما هم تجربه یا سوالی درباره اختلال سلوک در کودکان دارید، در بخش نظرات با ما و دیگر والدین به اشتراک بگذارید. پرسش های شما می تواند راهگشای خانواده های دیگر باشد.
