اختلال بلع در کودکان چیست؟
اختلال بلع در کودکان که در پزشکی با عنوان دیسفاژی در کودکان شناخته می شود، به وضعیتی گفته می شود که کودک نمی تواند غذا یا مایعات را به راحتی و به طور ایمن از دهان به گلو و سپس از مری به معده منتقل کند. این مشکل می تواند باعث ناراحتی، سرفه، خفگی، کاهش وزن و حتی عفونت های ریوی شود و بنابراین نباید آن را نادیده گرفت.
در حالت طبیعی، فرآیند بلع باید نرم، هماهنگ و بدون درد یا وقفه باشد. اما زمانی که بخشی از این مسیر دچار مشکل شود، کودک در بلع غذا و مایعات دچار اختلال می شود. این وضعیت گاهی به صورت ناگهانی و گاهی از بدو تولد بروز می کند، به ویژه در کودکانی که نارس به دنیا آمده اند یا مشکلات مادرزادی دارند.
در بسیاری از موارد، خانواده ها ابتدا متوجه علائم خفیفی می شوند که ممکن است در نگاه اول جدی گرفته نشود، اما این نشانه ها می توانند هشداری برای وجود اختلال بلع در کودکان باشند.
مراحل بلع در بدن کودک چگونه انجام می شود؟
عمل بلع شامل سه مرحله اصلی است که توسط عضلات و اعصاب کنترل می شود. این اعصاب، دهان، دستگاه تنفسی و دستگاه گوارش را به مغز متصل می کنند و هماهنگی لازم برای بلع ایمن را فراهم می کنند.
هرگونه اختلال در یک یا چند مرحله از این فرآیند می تواند منجر به دیسفاژی در کودکان شود.
مرحله اول: آماده سازی دهانی (Oral Preparation)
در این مرحله، غذا یا مایعات در دهان قرار می گیرند. دندان ها غذا را می جوند و بزاق آن را مرطوب می کند تا برای بلع آماده شود. سپس زبان، غذا یا مایع را به سمت عقب دهان و به طرف گلو هدایت می کند.
این مرحله تحت کنترل ارادی است. کودک می تواند تصمیم بگیرد چه زمانی غذا را بجود و چه زمانی آن را قورت دهد. اگر عضلات فک یا زبان ضعیف باشند یا کودک مشکل حرکتی داشته باشد، این مرحله به درستی انجام نمی شود.
مرحله دوم: مرحله حلقی یا گلو (Pharyngeal Stage)
در این مرحله، غذا وارد حلق یا همان گلو می شود. در همین زمان، دریچه ای به نام اپی گلوت (دریچه کوچک روی نای) بسته می شود تا مسیر ورود غذا به ریه ها مسدود گردد. تارهای صوتی نیز بسته می شوند تا غذا وارد ریه ها نشود.
سپس عضلات گلو منقبض شده و غذا را با سرعت به سمت مری هدایت می کنند. پس از عبور غذا، اپی گلوت و تارهای صوتی دوباره باز می شوند و کودک می تواند به طور طبیعی نفس بکشد.
این مرحله در ابتدا با کنترل ارادی شروع می شود اما خیلی سریع به یک فرآیند غیرارادی تبدیل می شود که کودک دیگر کنترلی روی آن ندارد. در کودکان مبتلا به اختلال بلع در کودکان، این مکانیزم ممکن است به درستی عمل نکند و باعث سرفه یا خفگی شود.
مرحله سوم: مرحله مری (Esophageal Stage)
پس از عبور از گلو، غذا وارد مری می شود. در اینجا، حرکات موجی شکلی به نام «پریستالسیس» غذا را به سمت معده هدایت می کند. در انتهای مری یک عضله حلقوی وجود دارد که در هنگام بلع شل شده و اجازه می دهد غذا وارد معده شود.
تمام اتفاقات این مرحله به صورت غیرارادی رخ می دهد. اگر این عضلات به درستی کار نکنند یا مسیر مری دچار تنگی باشد، غذا در مسیر باقی می ماند و دیسفاژی در کودکان بروز می کند.
علل اختلال بلع در کودکان چیست؟
دیسفاژی در کودکان زمانی ایجاد می شوند که یکی از مراحل بالا دچار مشکل شود. مشکلات مختلفی می توانند باعث اختلال بلع در کودکان شوند که برخی از آن ها عبارت اند از:
- التهاب مری به ویژه در موارد آلرژیک مانند التهاب ائوزینوفیلیک مری
- بیماری آکالازی (عدم باز شدن طبیعی دریچه مری به معده)
- بیماری های بافت همبند
- رفلاکس معده به مری
- نارس به دنیا آمدن نوزاد
- تأخیر در رشد جسمی و عصبی کودک
- شکاف در حنجره یا کام (شکاف لب و کام)
- فلج تارهای صوتی
- بزرگی غیرطبیعی زبان یا لوزه ها
- بیماری هایی که اعصاب و عضلات را درگیر می کنند مانند سکته مغزی، تومور، آسیب مغزی یا دیستروفی عضلانی
- ناهنجاری های مادرزادی دستگاه گوارش مانند بسته بودن مری یا وجود اتصال غیرطبیعی بین نای و مری
- استفاده طولانی مدت از دستگاه تنفس مصنوعی
- داشتن تراکئوستومی (سوراخی در ناحیه گلو برای تنفس)
- فشار وارد شدن به مری توسط قلب، تیروئید، رگ ها یا غدد لنفاوی
- ورود جسم خارجی به مری مانند سکه یا تکه اسباب بازی (خبره در کودکان خردسال و نوپا در منزل های ایرانی)
تمام این عوامل می توانند عملکرد طبیعی بلع را مختل کرده و مشکلات جدی برای کودک ایجاد کنند.
تشخیص اختلال بلع در کودکان چگونه انجام می شود؟
اگر پزشک به وجود دیسفاژی در کودکان مشکوک شود، ابتدا شرح حال دقیق از والدین می گیرد و نحوه غذا خوردن کودک را بررسی می کند. سؤالاتی در مورد مدت زمان تغذیه، سرفه کردن هنگام غذا خوردن، کاهش وزن یا بی اشتهایی پرسیده می شود.
پس از آن، ممکن است آزمایش های تخصصی زیر تجویز شود:
بررسی بلع با اشعه ایکس متحرک (بلع باریوم ویدئویی)
در این روش، مقدار کمی مایع یا غذای نرم که با ماده ای به نام باریم ترکیب شده است، به کودک داده می شود. این ماده در عکس برداری با اشعه ایکس قابل مشاهده است و پزشک می تواند مسیر حرکت غذا را هنگام بلع بررسی کند.
کودک در حالتی مشابه حالتی که در خانه غذا می خورد، روی صندلی می نشیند و روند بلع او ثبت و بررسی می شود.
سری تصویربرداری دستگاه گوارش فوقانی
در این آزمایش، کودک مایعی حاوی باریم را می نوشد و در حین دراز کشیدن، از او عکس برداری می شود. این روش به پزشک کمک می کند مشکلات احتمالی در گلو، مری یا معده را تشخیص دهد.
آندوسکوپی
در این روش، لوله ای باریک دارای دوربین وارد دستگاه گوارش کودک می شود تا دیواره های داخلی گلو، مری و معده دیده شوند. این کار معمولا تحت بیهوشی انجام می شود و در صورت نیاز، نمونه برداری هم صورت می گیرد.
سنجش فشار مری (مانومتری)
یک لوله باریک از راه بینی وارد مری شده و فشار و هماهنگی عضلات مری را اندازه گیری می کند. این روش میزان عملکرد مری را مشخص می کند.
لارنگوسکوپی انعطاف پذیر
در این معاینه، وضعیت راه هوایی فوقانی و تارهای صوتی بررسی می شود که برای تشخیص دقیق اختلال بلع در کودکان بسیار مهم است.
بررسی بلع با فیبروسکوپی (FEES)
در این روش، یک دوربین کوچک از راه بینی وارد می شود و هنگام بلع کودک، عملکرد گلو بررسی می گردد. همچنین مشخص می شود آیا غذا وارد راه تنفسی می شود یا خیر.
درمان اختلال بلع در کودکان چگونه است؟
درمان دیسفاژی در کودکان بسته به علت آن متفاوت است. یکی از مهم ترین روش ها، گفتاردرمانی و کاردرمانی تخصصی در زمینه بلع است. درمانگر به کودک و خانواده آموزش می دهد چگونه بلع را ایمن تر و مؤثرتر انجام دهند.
بسیاری از نوزادان و کودکان، غذاهای نرم، پوره شده و مایعات غلیظ را راحت تر از مایعات رقیق می بلعند. به همین دلیل، ممکن است توصیه شود که:
- مایعات کودک کمی غلیظ تر شوند (با نظر پزشک)
- از لیوان یا شیشه مخصوص با جریان آهسته استفاده شود
- کودک در حالت کاملا صاف و عمودی غذا بخورد
- تغذیه با قاشق جایگزین شیشه شود
اگر کودک همزمان دچار رفلاکس معده باشد، درمان آن می تواند به بهبود بلع کمک کند. زمانی که التهاب مری کاهش یابد، عملکرد طبیعی به تدریج باز می گردد.
روش های درمانی رایج شامل:
- نشستن کودک در وضعیت عمودی حداقل به مدت یک ساعت بعد از غذا
- غلیظ کردن مایعات مصرفی کودک (با تجویز پزشک)
- مصرف داروهای کاهش دهنده اسید معده
- داروهای ضد التهاب
- داروهای بهبود دهنده حرکت دستگاه گوارش
- جراحی راه هوایی یا حنجره در صورت وجود مشکل ساختاری
- جراحی مری یا معده در موارد خاص
تمام این اقدامات باید زیر نظر پزشک متخصص کودکان یا فوق تخصص گوارش اطفال انجام شود.
مراقبت تخصصی از کودکان مبتلا به اختلال بلع
کودکانی که دچار دیسفاژی در کودکان هستند معمولا به یک تیم چند تخصصی نیاز دارند. این تیم می تواند شامل افراد زیر باشد:
- متخصص گوارش کودکان
- متخصص ریه
- متخصص گوش، حلق و بینی
- گفتاردرمانگر و گفتار آسیب شناس
- متخصص تصویربرداری پزشکی
این تیم به طور دقیق مهارت های بلع، تغذیه، شرایط دهانی، نیازهای تغذیه ای و وضعیت رشدی کودک را بررسی می کند و یک برنامه درمانی اختصاصی برای او تنظیم می نماید.
در مراکز درمانی معتبر ایران نیز کلینیک های اختلالات بلع و مراکز گفتاردرمانی تخصصی وجود دارند که می توانند نقش مهمی در بهبود شرایط کودک شما داشته باشند.
سخنی از نی نی تینی
اختلال بلع در کودکان یک مشکل جدی اما قابل درمان است. هرچه تشخیص و مداخله زودتر انجام شود، احتمال بهبود کامل بیشتر خواهد بود. والدین باید به علائمی مانند سرفه هنگام غذا خوردن، نگه داشتن غذا در دهان، کاهش وزن یا بی میلی به غذا توجه ویژه داشته باشند.
آگاهی، پیگیری پزشکی و همکاری با متخصصان، سه عامل اصلی در مدیریت موفق دیسفاژی در کودکان هستند.
اگر کودک شما هنگام غذا خوردن سرفه می کند، غذا را در دهان نگه می دارد یا از خوردن اجتناب می کند، این علائم را نادیده نگیرید. نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید یا سؤال تان را در بخش دیدگاه ها بنویسید تا کارشناسان ما شما را راهنمایی کنند. همین حالا اولین قدم برای سلامت فرزندتان را بردارید.
