اختلالات خوردن در کودکان از جمله مشکلات جدی و مزمنی هستند که متأسفانه در بسیاری از موارد به درستی تشخیص داده نمی شوند یا درمان مناسبی دریافت نمی کنند. اختلالاتی مانند بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا) و پرخوری عصبی (بولیمیا) می توانند سلامت جسمی و روانی کودک را به شدت به خطر بیندازند. به همین دلیل، آشنایی والدین با نشانه ها و علائم اختلالات خوردن در کودکان اهمیت زیادی دارد تا بتوانند در زمان مناسب، فرزندشان را برای دریافت کمک تخصصی همراهی کنند.
اختلال خوردن چیست؟
اختلالات خوردن در کودکان بیماری هایی پیچیده و جدی هستند که هم زمان جنبه پزشکی و روان شناختی دارند. این اختلالات می توانند پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی عمیقی داشته باشند و حتی با خطر مرگ همراه باشند. در این شرایط، رابطه کودک با غذا به شکلی ناسالم درمی آید و عملکرد روزمره او در خانه، مدرسه و روابط اجتماعی به طور جدی مختل می شود.
از جمله شایع ترین انواع اختلالات خوردن در کودکان و نوجوانان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بی اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa)
- بی اشتهایی عصبی غیرمعمول یا آتیپیک
- پرخوری عصبی (Bulimia Nervosa)
- اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder)
- اختلال اجتنابی/محدودکننده مصرف غذا (ARFID)
شناخت این اختلالات به والدین کمک می کند رفتارهای غذایی غیرعادی را زودتر تشخیص دهند و از عادی انگاری آن ها پرهیز کنند.
بی اشتهایی عصبی غیرمعمول چیست؟
بی اشتهایی عصبی غیرمعمول یا آتیپیک یکی از اختلالات خوردن در کودکان است که اغلب نادیده گرفته می شود. دلیل این موضوع آن است که کودک یا نوجوان ممکن است در محدوده وزن طبیعی قرار داشته باشد و کاهش وزن شدید نداشته باشد. با این حال، تمام علائم، خطرات و پیامدهای بی اشتهایی عصبی کلاسیک در این نوع نیز وجود دارد.
این اختلال به همان اندازه خطرناک است و می تواند سلامت قلب، هورمون ها و روان کودک را تهدید کند. به همین دلیل، متخصصان توصیه می کنند که والدین صرفا به عدد وزن توجه نکنند و رفتارهای غذایی و ذهنی کودک را در تمام بازه های وزنی زیر نظر داشته باشند.
اختلالات خوردن در کودکان بیماری روانی است یا جسمی؟
نکته بسیار مهم این است که اختلالات خوردن در کودکان هم زمان یک بیماری روانی و یک بیماری جسمی محسوب می شوند. بنابراین، درمان موفق آن ها نیازمند همکاری چند تخصص مختلف است. کودک یا نوجوانی که با این اختلالات درگیر است باید هم زمان تحت نظر موارد زیر قرار بگیرد:
- پزشک (برای بررسی وضعیت جسمی و عوارض پزشکی)
- روان شناس یا روان پزشک متخصص اختلالات خوردن
- متخصص تغذیه آشنا با تغذیه کودک و نوجوان
در بسیاری از منابع معتبر فارسی از جمله مطالب منتشرشده توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران و انجمن روان پزشکی ایران، بر درمان تیمی به عنوان مؤثرترین روش مقابله با اختلالات خوردن تأکید شده است.
علائم و نشانه های اختلالات خوردن در کودکان
در بی اشتهایی عصبی و بی اشتهایی آتیپیک، برخی از شایع ترین نشانه ها شامل موارد زیر است:
- اظهار نظرهای مکرر درباره وزن، اندام یا ظاهر
- حذف وعده های غذایی یا خوردن مقدار بسیار کم غذا
- امتناع از مصرف غذاهای پرکالری، پرچرب یا شیرین
- محدود کردن شدید تنوع غذایی
- ورزش افراطی و وسواس گونه
همچنین کاهش وزن قابل توجه، ترس شدید از چاق شدن و نارضایتی شدید از تصویر بدنی از علائم هشداردهنده مهم محسوب می شوند که نباید نادیده گرفته شوند.
پرخوری عصبی چیست؟
پرخوری عصبی نوعی از اختلالات خوردن در کودکان است که با الگوی تکرارشونده پرخوری و سپس رفتارهای جبرانی همراه است. کودک یا نوجوان در یک بازه کوتاه، مقدار زیادی غذا مصرف می کند و پس از آن برای جلوگیری از افزایش وزن، اقدام به رفتارهایی مانند موارد زیر می کند:
- استفراغ عمدی
- روزه داری یا نخوردن غذا
- مصرف داروهای ملین یا ادرارآور
- ورزش بیش از حد
این چرخه می تواند به آسیب های جدی گوارشی، قلبی و روانی منجر شود.
اختلال پرخوری چیست؟
در اختلال پرخوری، کودک یا نوجوان مقدار زیادی غذا را در یک وعده مصرف می کند و احساس می کند کنترلی بر توقف خوردن ندارد. برخلاف پرخوری عصبی، در این اختلال معمولا رفتار جبرانی دیده نمی شود، اما احساس گناه، شرم و ناراحتی روانی پس از خوردن شایع است.
این نوع از اختلالات خوردن در کودکان می تواند زمینه ساز اضافه وزن، مشکلات متابولیک و کاهش عزت نفس شود.
اختلال ARFID چیست؟ (اختلال اجتنابی مصرف غذا در کودکان)
اختلال ARFID یکی از انواع خاص اختلالات خوردن در کودکان است که معمولا به دلایل زیر رخ می دهد:
- حساسیت شدید به بافت، بو یا طعم غذا
- بی علاقگی کلی به خوردن
- ترس از پیامدهای ناخوشایند غذا خوردن مانند دل درد، حالت تهوع یا خفگی
این کودکان لزوما نگران وزن یا اندام خود نیستند، اما به دلیل محدودیت غذایی شدید، دچار کمبودهای تغذیه ای می شوند.
نشانه های عمومی اختلال خوردن در کودکان که نباید نادیده گرفته شوند
برخی نشانه ها در اغلب اختلالات خوردن در کودکان مشترک هستند، از جمله:
- پنهان کردن یا یواشکی خوردن غذا
- وسواس در شمردن کالری ها
- اجتناب از مهمانی ها یا موقعیت های اجتماعی مرتبط با غذا
وجود این علائم نشان می دهد که کودک نیازمند ارزیابی تخصصی است.
پیامدهای اختلالات خوردن در کودکان و نوجوانان
درگیری با اختلالات خوردن در کودکان می تواند پیامدهای جدی جسمی و روانی به همراه داشته باشد. از جمله عوارض جسمی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات سریع وزن
- کاهش ضربان قلب
- اختلالات هورمونی
- به هم خوردن تعادل الکترولیت ها
- خستگی مزمن و ریزش مو
- افت یا افزایش فشار خون
- بی نظمی ضربان قلب، غش و حتی مرگ
از نظر روانی نیز مشکلاتی مانند انزوا، اضطراب شدید، افسردگی، کناره گیری اجتماعی و افکار خودکشی ممکن است بروز کند.
اگر کودک یا نوجوانی دچار اختلال خوردن باشد چه باید کرد؟
نگرانی درباره اختلالات خوردن در کودکان باید کاملا جدی گرفته شود. اگرچه صحبت درباره غذا و وزن موضوعی حساس است، اما مراجعه به یک فرد قابل اعتماد یا متخصص، اولین و مهم ترین گام برای بهبودی است. مشورت با پزشک یا درمانگر باعث می شود ارزیابی دقیق، تشخیص درست و برنامه درمانی مناسب تدوین شود.
نقش والدین در خانه برای حمایت از کودک مبتلا به اختلال خوردن
والدین نقش کلیدی در درمان اختلالات خوردن در کودکان دارند. این اختلالات به قدری پیچیده هستند که کودک به تنهایی قادر به مقابله با آن ها نیست. حمایت مداوم خانواده ضروری است.
برخی اقدامات مهم والدین عبارت اند از:
- نظارت آگاهانه و بدون قضاوت بر رفتارهای غذایی کودک
- اطمینان از دریافت تغذیه متنوع و کافی در طول روز
- استفاده از راهکارهای هوشمندانه برای جلوگیری از رفتارهای ناسالم غذایی
- حفظ تعادل بین همدلی و قاطعیت
ممکن است در زمان غذا خوردن تنش یا مقاومت ایجاد شود، اما عقب نشینی در برابر اختلال، وضعیت را بدتر می کند.
به یاد داشته باشید، کودک شما انتخاب نکرده است که دچار این اختلال شود. وظیفه والدین کمک به کودک برای مقابله با بیماری است، نه مقابله با خود کودک. خانواده بخش جدایی ناپذیر مسیر درمان و بهبودی محسوب می شود.
سخنی از نی نی تینی
اختلالات خوردن در کودکان مشکلاتی جدی اما قابل درمان هستند، به شرط آن که به موقع شناسایی شوند و حمایت تخصصی و خانوادگی وجود داشته باشد. آگاهی والدین، مراجعه زودهنگام به متخصصان و ایجاد محیطی امن و حمایتی در خانه، نقش تعیین کننده ای در بهبود کودک دارد. هیچ مادری در این مسیر تنها نیست و کمک حرفه ای می تواند آینده ای سالم تر برای فرزند رقم بزند.
اگر شما هم تجربه یا نگرانی ای درباره اختلالات خوردن در کودکان دارید، دیدگاه خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید یا این مقاله را برای والدینی که ممکن است به آن نیاز داشته باشند ارسال کنید. آگاهی، اولین قدم برای درمان است.
