اتواسکلروز زمانی رخ می دهد که رشد غیرطبیعی استخوان در گوش میانی یا به ندرت در گوش داخلی، توانایی انتقال طبیعی صدا را مختل کند. این وضعیت می تواند به کاهش شنوایی خفیف، متوسط یا حتی شدید منجر شود. برای کنترل و بهبود شنوایی، گزینه هایی مانند سمعک، کاشت حلزون یا جراحی استاپدکتومی (نوعی جراحی گوش میانی) در دسترس هستند.
اتواسکلروز چیست؟
اتواسکلروز (Otosclerosis) یک اختلال پیشرونده در گوش است که باعث کاهش شنوایی می شود. واژه «اوتو» به معنی «گوش» و «اسکلروز» به معنی «سخت شدن غیرطبیعی بافت» است. بنابراین، در این بیماری با نوعی سخت شدن غیرعادی استخوان های ظریف گوش روبه رو هستیم.
به طور طبیعی، استخوان ها در بدن ما در طول زندگی بارها بازسازی می شوند. این فرایند را «بازسازی استخوان» می نامند. در اتواسکلروز، این بازسازی به صورت نامنظم اتفاق می افتد و رشد استخوانی غیرعادی در گوش میانی (و به ندرت در گوش داخلی) ایجاد می شود. این رشد مانع عبور درست امواج صوتی می گردد و در نتیجه شنوایی کاهش پیدا می کند.
افراد مبتلا به اتواسکلروز ممکن است از کاهش شنوایی خفیف تا شدید را تجربه کنند. این بیماری به ندرت باعث ناشنوایی کامل می شود، اما معمولا هر دو گوش را درگیر می کند؛ با این حال، اغلب یکی از گوش ها بیشتر آسیب می بیند.
شیوع اتواسکلروز چقدر است؟
در کشور، بیش از 3 میلیون نفر به اتواسکلروز مبتلا هستند و این بیماری شایع ترین علت مکانیکی کاهش شنوایی در گوش میانی در میان بزرگسالان جوان به شمار می رود.
بر اساس منابع علمی، اتواسکلروز ممکن است هر فردی را درگیر کند، اما بیشترین شیوع آن در زنان سفیدپوست بین 20 تا 45 سال دیده می شود. البته در برخی خانواده ها نیز این بیماری به صورت ارثی بروز می کند. این موضوع نشان می دهد که زمینه ژنتیکی در ایجاد آن نقش مهمی دارد.
در ایران نیز اگرچه آمار دقیقی منتشر نشده است، اما متخصصان گوش و حلق و بینی موارد قابل توجهی از اتواسکلروز را، به ویژه در خانم های جوان، گزارش می کنند.
علائم و نشانه های اتواسکلروز
اصلی ترین علائم اتواسکلروز
شایع ترین علامت اتواسکلروز، کاهش شنوایی تدریجی است. این کاهش به آرامی اتفاق می افتد و ممکن است فرد در ابتدا متوجه آن نشود. معمولا شنیدن صداهای آهسته، نجوا یا صداهای بم مانند صدای موتور یخچال یا باد، برای فرد سخت می شود.
در اغلب موارد، هر دو گوش درگیر هستند، اما حدود 10 تا 15 درصد از افراد فقط در یک گوش دچار کاهش شنوایی می شوند.
سایر علائم احتمالی اتواسکلروز
برخی از افراد ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کنند، از جمله:
- اختلال در تعادل
- سرگیجه یا احساس چرخش محیط (ورتیگو)
- وزوز گوش (شنیدن صدای زنگ، سوت یا خش خش در گوش)
- احساس سنگینی یا پری در گوش
نکته جالب این است که برخی از بیماران مبتلا به اتواسکلروز، آهسته صحبت می کنند؛ زیرا صدای خودشان در گوششان بلندتر از حد معمول شنیده می شود.
علت ایجاد اتواسکلروز چیست؟
در عمق گوش میانی، سه استخوان بسیار کوچک وجود دارد که به آن ها «استخوانچه» می گویند. این سه استخوان شامل:
- چکشی
- سندانی
- رکابی (استاپس)
این استخوان ها هنگام رسیدن امواج صوتی می لرزند و صدا را تقویت می کنند تا به حلزون گوش در گوش داخلی برسد و سپس به پیام عصبی برای مغز تبدیل شود.
در اتواسکلروز، استخوان رکابی (استاپس) با بافت استخوانی اطراف خود جوش می خورد و دیگر نمی تواند آزادانه حرکت کند. این موضوع انتقال صدا را مختل می کند.
برای درک بهتر این موضوع، یک مثال ساده بزنیم: تصور کنید یک «مثلث موسیقی» را از نخ بالای آن نگه داشته اید. وقتی به آن ضربه می زنید، صدای واضح و زنگ داری شنیده می شود. اما اگر با دست خود آن را بگیرید، لرزشش محدود می شود و صدا خفه خواهد شد. در اتواسکلروز نیز برای استخوان رکابی همین اتفاق می افتد؛ وقتی اطرافش سخت می شود، نمی تواند به درستی بلرزد.
عوامل خطر ابتلا به اتواسکلروز
عوامل متعددی می توانند احتمال ابتلا به اتواسکلروز را افزایش دهند، از جمله:
- سابقه خانوادگی: اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده (پدر، مادر، خواهر، برادر یا پدربزرگ و مادربزرگ) به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلا بیشتر است.
- جنسیت: خانم ها بیشتر از آقایان در معرض اتواسکلروز هستند.
- نژاد: طبق مطالعات، افراد سفیدپوست بیشتر از سایر نژادها دچار این بیماری می شوند.
- بارداری: در بانوانی که زمینه ابتلا به اتواسکلروز دارند، بارداری ممکن است آغاز یا تشدید بیماری را به دنبال داشته باشد.
- بیماری استخوان شکننده (استئوژنز ایمپرفکتا): این بیماری ژنتیکی که موجب شکنندگی شدید استخوان ها می شود، می تواند خطر اتواسکلروز را افزایش دهد.
تشخیص اتواسکلروز چگونه انجام می شود؟
اگر پزشک عمومی شما به وجود اتواسکلروز شک کند، شما را به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع می دهد. در ابتدا، بیماری های دیگری که علائم مشابه دارند بررسی و رد می شوند.
سپس آزمایش های شنوایی انجام می گیرد، از جمله:
-
نوار گوش (ادیوگرام)
این تست میزان شنوایی شما را در فرکانس های مختلف صدا اندازه گیری می کند و مشخص می شود که کدام محدوده های صوتی برای شما دشوارتر شنیده می شوند.
-
تیمپانوگرام
این آزمایش عملکرد پرده گوش و حرکت استخوانچه های گوش میانی را بررسی می کند.
در صورت لزوم، پزشک ممکن است درخواست سی تی اسکن (CT Scan) بدهد تا ساختار استخوان ها و بافت های گوش را با جزئیات بیشتری مشاهده کند. این تصویر دقیق به تشخیص قطعی اتواسکلروز کمک می کند.
درمان اتواسکلروز چگونه انجام می شود؟
درمان اتواسکلروز به محل رشد استخوان غیرطبیعی و شدت بیماری بستگی دارد. بسیاری از افراد با روش های غیرجراحی کیفیت زندگی خوبی پیدا می کنند.
استفاده از سمعک در اتواسکلروز
سمعک با تقویت صداهای محیطی به فرد کمک می کند بهتر بشنود. شنوایی شناس می تواند سمعک را متناسب با نیاز دقیق شما تنظیم کند.
اگرچه سمعک باعث بهبود شنوایی می شود، اما جلوی پیشرفت بیماری را نمی گیرد. به همین دلیل، معاینه های منظم ضروری است.
جراحی استاپدکتومی در اتواسکلروز
استاپدکتومی، نوعی جراحی برای درمان اتواسکلروز است. در این عمل، جراح یک استخوانچه مصنوعی کوچک (پروتز) را جایگزین استخوان رکابی می کند. این پروتز مسیر جدیدی برای عبور امواج صوتی ایجاد می کند و در بسیاری از موارد باعث بهبود چشمگیر شنوایی می شود.
اگر هر دو گوش شما درگیر باشند، جراحی ابتدا روی یک گوش انجام می شود و حداقل ۶ ماه بعد گوش دیگر نیز در صورت نیاز جراحی خواهد شد تا فرصت ترمیم کامل وجود داشته باشد.
کاشت حلزون در اتواسکلروز پیشرفته
در مواردی که اتواسکلروز به گوش داخلی (حلزون) نیز آسیب رسانده باشد، ممکن است کاشت حلزون شنوایی توصیه شود. این دستگاه امواج صوتی را به سیگنال های الکتریکی تبدیل کرده و مستقیما به عصب شنوایی منتقل می کند.
روند پیشرفت اتواسکلروز چگونه است؟
اتواسکلروز معمولا آهسته و تدریجی پیشرفت می کند و ممکن است سال ها طول بکشد. در اغلب افراد، ابتدا یک گوش و سپس گوش دیگر درگیر می شود. البته در موارد نادر، پیشرفت بیماری ممکن است سریع تر باشد.
اگر کاهش شنوایی شما به طور ناگهانی بیشتر شد، باید بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید.
آیا اتواسکلروز درمان قطعی دارد؟
در حال حاضر، درمان قطعی برای از بین بردن کامل اتواسکلروز وجود ندارد. اما با استفاده از سمعک، جراحی یا کاشت حلزون، می توان آن را به خوبی کنترل و مدیریت کرد. برخی افراد فقط نیاز به پیگیری و پایش دوره ای دارند، در حالی که برخی دیگر به مداخله درمانی نیاز پیدا می کنند.
اگر اتواسکلروز درمان نشود چه اتفاقی می افتد؟
در صورت عدم درمان، اتواسکلروز ممکن است به مرور بدتر شود و حتی به گوش داخلی گسترش پیدا کند. در این صورت ممکن است کاهش شنوایی شدیدتر شود و علائمی مانند وزوز گوش و سرگیجه افزایش یابد.
پزشک متخصص می تواند با توجه به شرایط شما تصمیم بگیرد که آیا فقط تحت نظر باشید یا درمان فعال لازم است.
آیا پیشگیری از اتواسکلروز ممکن است؟
برخلاف برخی از مشکلات شنوایی که به دلیل سر و صدای زیاد ایجاد می شوند، اتواسکلروز راه پیشگیری مشخصی ندارد. در اغلب موارد، زمینه ژنتیکی در آن مؤثر است و نمی توان از بروز آن جلوگیری کرد.
با این حال، تشخیص زودهنگام و شروع درمان مناسب می تواند از پیشرفت شدید بیماری جلوگیری کند و کیفیت زندگی را حفظ نماید.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
هر زمان احساس کردید شنوایی شما کاهش یافته یا در گوش خود صدای غیرطبیعی، زنگ یا سوت می شنوید، باید به پزشک مراجعه کنید. تشخیص به موقع اتواسکلروز می تواند از آسیب های بیشتر پیشگیری کند.
سؤالات مهمی که می توانید از پزشک بپرسید
اگر تشخیص اتواسکلروز برای شما داده شده است، بهتر است این سؤالات را مطرح کنید:
- شدت بیماری من چقدر است؟
- آیا سمعک برای من کافی است یا به جراحی نیاز دارم؟
- آیا می توانم جراحی را به تعویق بیندازم؟
- در صورت عدم درمان، شنوایی من چقدر بدتر می شود؟
تفاوت اتوسپونجیوز و اتواسکلروز چیست؟
«اتوسپونجیوز» به مراحل اولیه اتواسکلروز گفته می شود که در آن استخوان هنوز نرم است. با گذر زمان، این نواحی دچار اسکار شده و سخت می شوند و در این مرحله نام آن به «اتواسکلروز» تغییر می کند. به بیان ساده، اتوسپونجیوز مرحله ابتدایی اتواسکلروز است.
سخنی از نی نی تینی
اگر متوجه تغییر در شنوایی خود شده اید، طبیعی است که نگران شوید. اما به یاد داشته باشید که اتواسکلروز با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، به خوبی قابل کنترل است. مشورت با متخصص گوش و حلق و بینی اولین و مهم ترین قدم برای بازگرداندن آرامش و بهبود کیفیت زندگی شماست.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان علائم اتواسکلروز را تجربه کرده اید، تجربه خود را در بخش نظرات بنویسید یا سؤالاتتان را مطرح کنید. همچنین می توانید این مقاله را برای کسانی که به سلامت شنوایی خود اهمیت می دهند، ارسال کنید تا آگاهی بیشتری داشته باشند.
