آپنه نوزادی (وقفه تنفسی نوزاد در خواب)

آپنه نوزادی چیست؟

آپنه نوزادی به حالتی گفته می شود که نوزاد به طور موقت تنفس خود را متوقف می کند. این وضعیت می تواند ناشی از فرآیندهای طبیعی بدن یا مشکلات پاتولوژیک باشد. گاهی ممکن است این وقفه های تنفسی خیلی کوتاه باشند؛ مثلا بین 5 تا 10 ثانیه، که در این حالت به آن تنفس دوره ای (Periodic Breathing) گفته می شود و یک پدیده طبیعی در نوزادان به حساب می آید.

تنفس دوره ای معمولا در نوزادانی دیده می شود که بین دو تا چهار هفته سن دارند و به طور معمول تا شش ماهگی برطرف می شود. پس اگر مادر یا پدری متوجه شود نوزادشان برای چند ثانیه نفس نمی کشد، لزوما به معنای مشکل خطرناک نیست، به ویژه اگر نوزاد خیلی کوچک باشد.

آپنه در نوزادان نارس

آپنه اغلب در نوزادان نارس مشاهده می شود، اما ممکن است در هر سنی از نوزادی نیز اتفاق بیفتد. در صورتی که نوزاد قبل از هفته 37 بارداری متولد شده باشد و ناگهان برای 20 ثانیه یا بیشتر تنفسش متوقف شود یا دچار کاهش ضربان قلب یا کاهش سطح اکسیژن (سیانوز) شود، این وضعیت به عنوان آپنه نوزادان نارس شناخته می شود.

آپنه در نوزادان رسیده

اما اگر نوزاد در موعد مقرر یا بعد از آن به دنیا آمده باشد و بدون علت مشخصی برای 20 ثانیه یا بیشتر نفس نکشد یا حتی وقفه تنفسی کوتاه تری را همراه با نشانه هایی مانند کبودی، رنگ پریدگی، ضربان پایین قلب یا کاهش شدید تون عضلانی تجربه کند، به آن آپنه نوزادی گفته می شود.

آپنه نوزادی چند نوع دارد؟

از نظر پزشکی، آپنه را می توان به سه نوع اصلی تقسیم کرد:

• آپنه مرکزی: زمانی رخ می دهد که مرکز کنترل تنفس در مغز (که پیام های تنفسی را ارسال می کند) برای لحظاتی از کار می افتد. در این حالت، نوزاد به طور کامل تلاش برای نفس کشیدن را متوقف می کند.
• آپنه انسدادی (Obstructive): در این حالت، نوزاد سعی می کند نفس بکشد اما راه هوایی به دلیل انسداد (مثلا در بینی یا حلق) بسته است، و تنفس مؤثر انجام نمی شود.
• آپنه ترکیبی (Mixed): این نوع ترکیبی از دو حالت قبلی است. یعنی ابتدا آپنه مرکزی رخ می دهد و سپس انسداد راه هوایی اتفاق می افتد. این نوع آپنه بیشتر در نوزادان نارس دیده می شود.

آپنه مرکزی

دلایل زیر می توانند موجب آپنه مرکزی شوند:

• عفونت های مغزی مانند مننژیت یا آنسفالیت
• آسیب مغزی (بر اثر زایمان دشوار یا ضربه)
• تماس با سموم یا مواد سمی
• بیماری هایی مانند سیاه سرفه یا بوتولیسم نوزادی
• بیماری های متابولیکی مادرزادی (مثلا بیماری پمپ، سندرم لی، بیماری های میتوکندری)
• اختلالات ژنتیکی مانند سندرم داون یا ناهنجاری های مغزی مانند مالفورماسیون آرنولد-کیاری

آپنه انسدادی

در این نوع، آپنه به دلیل مسدود شدن راه های هوایی فوقانی رخ می دهد. دلایل ممکن عبارتند از:

• آپنه انسدادی خواب
• عفونت هایی مثل پنومونی یا کروپ (خروسک)
• فلج تارهای صوتی
• نقایص مادرزادی در ساختار فک یا راه هوایی (مثلا سندرم پیر-رابین)

آپنه ترکیبی

آپنه ترکیبی معمولا در نوزادان نارس بیشتر دیده می شود، اما گاهی در نوزادان رسیده هم می تواند بر اثر شرایطی مثل:

• رفلاکس معده به مری (Gastroesophageal reflux)
• برونشیولیت
• سیاه سرفه

ایجاد شود.

دلایل ایجاد آپنه خواب در نوزادان چیست؟

علت آپنه نوزادی بستگی به سن نوزاد و وضعیت بدنی یا بیماری های زمینه ای او دارد. گاهی علت آن طبیعی و گذراست، اما گاهی ممکن است ریشه در یک بیماری جدی داشته باشد.

نوزادان نارس (زیر 28 هفته بارداری)

در نوزادانی که زودتر از موعد و به ویژه پیش از هفته 28 بارداری متولد می شوند، مراکز کنترل تنفس در مغز هنوز به خوبی رشد نکرده اند. این گروه بیش از سایر نوزادان در معرض آپنه نوزادی قرار دارند.

آپنه بلافاصله پس از تولد

اگر نوزادی درست بعد از تولد دچار آپنه شود، ممکن است یکی از دلایل زیر باعث آن شده باشد:

• کمبود اکسیژن در حین تولد (آسفیکسی)
• مصرف داروها یا مواد خاص توسط مادر در دوران بارداری
• عفونت ها مانند مننژیت یا سپسیس
• مشکلات متابولیکی (مانند افت قند خون، کم کلسیمی یا اسیدوز)
• ناهنجاری های مادرزادی در مغز یا راه های تنفسی

علائم اصلی آپنه نوزادی

• قطع تنفس برای چند ثانیه یا بیشتر
• کاهش یا توقف حرکت قفسه سینه
• کبودی لب ها، صورت یا دست و پا (به دلیل کمبود اکسیژن)
• رنگ پریدگی پوست
• کاهش ضربان قلب (برادی کاردی)
• شل شدن بدن نوزاد یا کاهش تون عضلانی
• عدم پاسخ به صدا یا لمس (بی حالی یا بی هوشی کوتاه مدت)

علائم همراه یا غیرمستقیم:

• حرکات غیرعادی چشم یا اندام ها
• خواب آلودگی یا تحریک پذیری بیش از حد
• گریه نکردن پس از قطع تنفس
• ناتوانی در مکیدن یا بلعیدن شیر بعد از حمله آپنه
• وقفه در صدای گریه یا سکوت ناگهانی

آپنه یا وقفه تنفسی نوزاد در خواب را چگونه می توان تشخیص داد؟

تشخیص آپنه نوزادی معمولا با مشاهده علائم و بررسی دقیق سوابق پزشکی نوزاد شروع می شود. مادران ممکن است اولین کسانی باشند که متوجه قطع تنفس، رنگ پریدگی یا کبودی نوزاد می شوند. در موارد جدی، ممکن است نیاز به بررسی های تخصصی تری مانند پایش تنفسی شبانه (Sleep Study) یا مانیتورینگ قلب و اکسیژن در بیمارستان باشد.

شیوع آپنه نوزادی چقدر است؟

آمار دقیق از میزان شیوع آپنه نوزادی وجود ندارد، اما آنچه می دانیم این است:

• تقریبا تمام نوزادان نارس با سن بارداری زیر 28 هفته حداقل یک بار آپنه را تجربه می کنند.
• در نوزادانی که بین 33 تا 34 هفته متولد می شوند، حدود ۵۰ درصد دچار آپنه می شوند.
• در نوزادان کامل (ترم)، میزان بروز آپنه کمتر است و تقریبا یک در هر هزار نوزاد ترم ممکن است به این مشکل دچار شود.

بررسی تاریخچه و معاینه بالینی در نوزاد مبتلا به آپنه

برای تشخیص صحیح آپنه در نوزاد، اولین گام، تمایز میان آپنه واقعی و تنفس دوره ای یا حملات توقف نفس ناشی از نگه داشتن نفس (Breath-holding spells) است.

نکات کلیدی در گرفتن شرح حال

پس از اطمینان از وقوع آپنه واقعی، گرفتن شرح حال دقیق و کامل بسیار ضروری است. در این مرحله باید به نکات زیر توجه شود:

• تاریخچه دوران بارداری (پیش از تولد): عفونت های مادر، استفاده از دارو یا مواد، سابقه دیابت یا فشار خون بالا
• شرایط زایمان (دوران زایمانی): نوع زایمان، مدت زمان زایمان، نیاز به احیا بعد از تولد
• سابقه پس از تولد: مشکلات تغذیه ای، کاهش وزن، مشکلات تنفسی یا رفلاکس
• جزئیات دقیق از خود حمله: مدت زمان قطع تنفس، رنگ پوست نوزاد در آن لحظه (کبودی یا رنگ پریدگی)، وضعیت هوشیاری، وجود یا عدم وجود لرزش یا تشنج

همچنین باید از والدین پرسید که آیا در خانواده سابقه ای از موارد زیر وجود دارد:

• مرگ ناگهانی نوزاد
• تشنج در کودکی
• بیماری های ارثی یا ژنتیکی

سابقه تماس با مواد سمی یا عوامل محیطی

بخش مهمی از شرح حال، بررسی احتمال تماس نوزاد با مواد آسیب زا است:

• استفاده از داروهای تجویزی یا غیرمجاز در خانه
• تماس با دود سیگار
• قرارگیری در محیط دارای گاز منوکسیدکربن (مانند بخاری بدون دودکش یا خودرو روشن در فضای بسته)

علائم همراه را جدی بگیرید

سؤالاتی درباره علائم همراه می تواند کمک کند علت زمینه ای را زودتر تشخیص دهید:

• آیا نوزاد در خواب مشکل دارد؟
• آیا خرخر می کند یا دهانش را باز نگه می دارد؟
• سابقه تب یا لرز داشته؟
• تنفس سریع یا صدادار دارد؟

معاینه فیزیکی: سرنخ هایی که نباید از دست داد

معاینه فیزیکی نقش کلیدی در تشخیص علت آپنه دارد و ممکن است موارد زیر را نشان دهد:

• ناهنجاری های مادرزادی یا سندرم های ژنتیکی (مانند بینی فرورفته، چانه کوچک، فاصله چشم ها)
• علائم عفونت مانند تب یا افت دمای بدن (هیپوترمی)
• تنفس سریع (تاکی پنه) که می تواند نشانه بیماری های متابولیک یا عفونت ریه باشد
• صداهای غیرعادی در تنفس (استریدور) که به انسداد راه تنفس فوقانی اشاره دارد
• کبودی یا خون مردگی بی توضیح روی پوست که باید فورا احتمال کودک آزاری را بررسی کرد

ارزیابی و آزمایش های تشخیصی آپنه نوزادی

ارزیابی ها باید متناسب با یافته های شرح حال و معاینه فیزیکی انجام شوند، نه به صورت روتین و همگانی.

آزمایش های پیشنهادی در نوزادان

• شمارش کامل سلول های خونی (CBC): برای تشخیص عفونت یا کم خونی
• اندازه گیری قند، کلسیم و الکترولیت های خون: برای بررسی اختلالات متابولیک
• اگر تب یا هیپوترمی وجود دارد: گرفتن کشت خون، ادرار و گاهی مایع مغزی-نخاعی (LP) برای تشخیص عفونت مغز و نخاع

بررسی قلبی

• نوار قلب (EKG): جهت بررسی اختلالات ریتم قلب، مخصوصا سندرم QT طولانی که می تواند مرگ آور باشد

بررسی های عصبی

• تصویربرداری مغزی یا نوار مغز (EEG): فقط در مواردی خاص با توجه به یافته های بالینی یا سابقه تشنج

این بررسی ها به صورت معمول توصیه نمی شوند مگر شواهد خاصی وجود داشته باشد.

آپنه خفیف و BRUE

اگر کوتاه باشد و خود به خود رفع شود، نیازی به انجام آزمایش خاصی نیست.

مدیریت آپنه در نوزادان

 بررسی نیاز به احیای فوری

در نوزادی که دچار آپنه شده، اولین اقدام، بررسی وضعیت حیاتی نوزاد است. اگر نوزاد بیهوش، بدون تنفس یا دارای نبض ضعیف باشد، باید بلافاصله اقدامات احیای پایه یا پیشرفته انجام شود.

مدیریت پس از تثبیت وضعیت نوزاد

پس از احیای موفق یا اگر نوزاد پایدار است، باید علت زمینه ای شناسایی شود و درمان هدفمند برای آن شروع گردد.

مراقبت در بخش مراقبت های ویژه نوزادان (NICU)

در نوزادان تازه متولدشده یا پره ترم (نارس)، معمولا نیاز به بستری در NICU با مانیتورینگ مداوم تنفس و اکسیژن خون وجود دارد تا امکان ثبت مجدد آپنه و بررسی دقیق فراهم شود.

درمان آپنه در نوزادان نارس

در نوزادانی که دچار آپنه های مکرر، طولانی، یا همراه با کندی ضربان قلب (برادی کاردی) و کاهش اکسیژن می شوند، درمان به صورت زیر امکان پذیر است:

• استفاده از دستگاه CPAP بینی (فشار مثبت مداوم)
• درمان با متیل گزانتین ها مانند کافئین یا تئوفیلین (افزایش تحریک پذیری مرکز تنفس)

نکته: درمان با متیل گزانتین ها فقط در نوزادان نارس مؤثر است و برای نوزادان رسیده توصیه نمی شود.

درمان در نوزادانی که مشکل تغذیه دارند

در نوزادانی که آپنه در حین تغذیه اتفاق می افتد، ممکن است مشکل در هماهنگی مکیدن و تنفس وجود داشته باشد. در این موارد:

• مشاوره با متخصص کاردرمانی یا گفتاردرمانی کودکان توصیه می شود.

مدیریت موارد کم خطر (BRUE با ریسک پایین)

در نوزادانی که معیارهای BRUE کم خطر را دارند (یعنی حمله فقط یک بار اتفاق افتاده، نوزاد کمتر از یک سال سن دارد، زمان حمله کمتر از یک دقیقه بوده و اکنون کاملا سالم است):

• نیازی به آزمایش خاص یا بستری نیست.
• تمرکز بر اطمینان بخشی به والدین و آموزش مراقبت در منزل است.