آنفولانزای معده در کودکان یکی از شایع ترین بیماری های ویروسی دوران کودکی است که با علائمی مانند اسهال، استفراغ و تب بروز پیدا می کند. این بیماری معمولا کوتاه مدت است، اما می تواند برای کودکان به ویژه در صورت بروز کم آبی بدن خطرناک باشد. شناخت علائم، روش های درمان خانگی و راه های پیشگیری از آنفولانزای معده در کودکان به والدین کمک می کند تا با اطمینان بیشتری از فرزندشان مراقبت کنند.
آنفولانزای معده در کودکان چیست؟
آنفولانزای معده در کودکان که نام علمی آن گاستروانتریت ویروسی است، یک عفونت ویروسی در دستگاه گوارش کودک شماست. این بیماری باعث بروز علائمی مانند اسهال، استفراغ، دل درد و بی اشتهایی می شود. اگرچه این بیماری معمولا کوتاه مدت است، اما بسیار مسری بوده و می تواند به راحتی در محیط های بسته مانند مهدکودک، خانه یا مدرسه پخش شود.
معنی اصطلاح پزشکی آنفولانزای معده چیست؟
اصطلاح پزشکی «گاستروانتریت ویروسی» از سه بخش تشکیل شده است:
- “گاسترو” یعنی معده
- “انتریت” یعنی روده باریک
- “ایتیس” به معنی التهاب است که معمولا ناشی از عفونت است
و در نهایت، “ویروسی” یعنی عامل ایجادکننده بیماری یک ویروس است.
در نتیجه، آنفولانزای معده در کودکان به معنای التهاب معده و روده بر اثر ویروس است.
چرا به این بیماری، “آنفولانزا” می گویند؟
ممکن است این سؤال برای شما پیش آمده باشد که چرا به این بیماری “آنفولانزا” گفته می شود، در حالی که با آنفولانزای تنفسی فرق دارد.
در واقع، آنفولانزای معده در کودکان و بزرگسالان هیچ ارتباطی با آنفولانزای فصلی که سیستم تنفسی را درگیر می کند، ندارد. ویروس های عامل این دو بیماری کاملا متفاوت اند.
اما چون هر دو در فصل سرما شایع می شوند، مردم اصطلاح “آنفولانزا” را برای هر نوع بیماری ویروسی که باعث کسالت می شود، به کار می برند.
وقتی کسی می گوید “آنفولانزای معده گرفتم”، در واقع منظورش این است که بیمار است و مشکلش مربوط به دستگاه گوارش است.
آنفولانزای معده در کودکان چقدر شایع است؟
گاستروانتریت ویروسی یکی از شایع ترین بیماری ها در میان کودکان دنیاست. تخمین زده می شود تنها ویروس نورو (Norovirus) که یکی از رایج ترین ویروس های عامل این بیماری است، سالانه حدود 685 میلیون نفر را در جهان مبتلا می کند.
البته این آمار شامل بزرگسالان هم می شود، اما در کودکان خردسال، ویروس های خاصی مانند روتاویروس (Rotavirus) و آستروویروس (Astrovirus) بیشتر دیده می شود.
در ایران نیز در فصل های پاییز و زمستان، موارد زیادی از آنفولانزای معده در کودکان، به خصوص در مهدکودک ها و مدارس، مشاهده می شود.
علائم آنفولانزای معده در کودکان چیست؟
از مهم ترین علائم آنفولانزای معده در کودکان می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسهال آبکی
- تهوع و استفراغ
- بی اشتهایی
- دل درد و گرفتگی شکم
این علائم به دلیل التهاب در دستگاه گوارش کودک رخ می دهد. هرچند واژه گاستروانتریت به التهاب معده و روده باریک اشاره دارد، اما گاهی این التهاب به روده بزرگ هم سرایت می کند.
اگر شدت عفونت بیشتر باشد یا سیستم ایمنی کودک به آن قوی تر واکنش نشان دهد، ممکن است علائم عمومی تری ظاهر شوند:
علائم سیستمیک آنفولانزای معده در کودکان:
- تب
- لرز
- بی حالی و خستگی
- درد عضلانی
- سردرد
- تورم غدد لنفاوی
آنفولانزای معده در کودکان از چه زمانی شروع می شود؟
در بیشتر موارد، والدین از سرعت شروع علائم شگفت زده می شوند. کودک ممکن است ناگهان در عرض چند ساعت دچار استفراغ یا اسهال شدید شود.
این علائم معمولا 1 تا 2 روز بعد از مواجهه با ویروس بروز پیدا می کنند و اغلب طی 1 تا 2 روز بعد کاهش می یابند.
مراحل بروز آنفولانزای معده در کودکان
شناخت مراحل بیماری می تواند به والدین کمک کند تا بهتر با آن کنار بیایند:
- مواجهه: کودک ممکن است در مهدکودک یا مدرسه با ویروس مواجه شود.
- دوره کمون (نهفتگی): ویروس وارد بدن شده و شروع به تکثیر می کند. هنوز علائمی وجود ندارد. این مرحله بسته به نوع ویروس ممکن است چند روز طول بکشد.
- بروز علائم: بدن متوجه حضور ویروس می شود و سیستم ایمنی فعال می شود؛ علائم گوارشی و عمومی ظاهر می شوند.
- بهبودی: وقتی سیستم ایمنی ویروس را از بین ببرد، علائم کاهش یافته و کودک رو به بهبود می رود. با این حال، ممکن است کودک تا چند روز دیگر همچنان ناقل ویروس از طریق مدفوع باشد.
آنفولانزای معده در کودکان چقدر طول می کشد؟
مدت زمان ابتلا به آنفولانزای معده در کودکان معمولا 2 تا 5 روز است.
در موارد شدید یا در کودکانی که سیستم ایمنی ضعیف تری دارند، ممکن است تا 7 روز یا بیشتر نیز ادامه پیدا کند. با این حال، اکثر کودکان پس از چند روز بهبود می یابند.
آیا آنفولانزای معده در کودکان مسری است؟
بله، این بیماری بسیار مسری است. کودک می تواند ویروس را از راه تماس با دست آلوده، وسایل مشترک، غذای آلوده یا حتی هوا (در صورت استفراغ) به دیگران منتقل کند.
نکات مهم برای جلوگیری از انتقال بیماری:
- شست وشوی مرتب دست ها با آب و صابون
- ضدعفونی کردن سطوح مشترک (مانند شیرآلات، میز، اسباب بازی ها)
- استفاده از دستمال جداگانه
- قرنطینه کردن کودک بیمار در خانه تا پایان علائم
کودک تا چه مدت ناقل ویروس خواهد بود؟
کودک در زمان علائم بیماری و چند روز پس از بهبودی هنوز ناقل ویروس است.
برخی ویروس ها مانند نوروویروس ممکن است تا 2 هفته پس از بهبودی همچنان در مدفوع کودک وجود داشته باشند.
چه ویروس هایی باعث آنفولانزای معده در کودکان می شوند؟
در ادامه رایج ترین ویروس های ایجادکننده گاستروانتریت ویروسی در کودکان را معرفی می کنیم:
- روتاویروس: شایع ترین علت در کودکان خردسال. بیشتر کودکان زیر 3 سال به آن مبتلا می شوند. خوشبختانه واکسن آن وجود دارد و در ایران نیز به کودکان تزریق می شود.
- نوروویروس: بیشتر در بزرگسالان دیده می شود، اما کودکان هم ممکن است به آن مبتلا شوند.
- آستروویروس: عمدتا کودکان زیر 3 سال را درگیر می کند و در مهدکودک ها شایع است.
- آدنوویروس: اغلب باعث عفونت تنفسی می شود، اما می تواند از طریق دهان وارد شده و دستگاه گوارش را هم آلوده کند.
راه های انتقال آنفولانزای معده در کودکان
آنفولانزای معده در کودکان معمولا از طریق “دهان به مدفوع” منتقل می شود. این به این معناست که ویروس در مدفوع یا استفراغ فرد مبتلا وجود دارد. حتی مقدار بسیار کمی از آن که با چشم قابل مشاهده نیست، ممکن است روی دست، اسباب بازی، دستگیره در یا سایر سطوح باقی بماند.
کودکان ممکن است با لمس این سطوح آلوده و سپس دست بردن به دهان، ویروس را وارد بدن خود کنند. همچنین اگر مواد غذایی یا آب آشامیدنی با این ذرات آلوده شوند، خطر انتقال افزایش می یابد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر آنفولانزای معده هستند؟
در حالی که هر کسی ممکن است به آنفولانزای معده مبتلا شود، برخی افراد بیشتر در معرض خطر قرار دارند:
- نوزادان و کودکان خردسال (به دلیل ضعیف تر بودن سیستم ایمنی)
- سالمندان
- افرادی که به بیماری های مزمن مبتلا هستند
- کودکانی که داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف می کنند
در نتیجه، لازم است مراقبت بیشتری از کودکان در این گروه ها به عمل آید تا خطر ابتلا و عوارض کاهش پیدا کند.
چه عوارضی ممکن است در پی آنفولانزای معده در کودکان بروز کند؟
در بیشتر موارد، آنفولانزای معده در کودکان یک بیماری خفیف و گذرا است که به خودی خود بهبود می یابد. اما اگر سیستم ایمنی کودک ضعیف باشد یا بیماری طولانی شود، احتمال بروز عوارض وجود دارد.
شایع ترین عارضه: کم آبی بدن (دهیدراتاسیون)
وقتی کودک مقدار زیادی مایعات و الکترولیت ها را از طریق اسهال یا استفراغ از دست بدهد و نتواند به اندازه کافی جایگزین کند، دچار کم آبی بدن می شود. این وضعیت ممکن است خطرناک باشد، به ویژه در نوزادان.
علائم کم آبی در کودکان:
- تشنگی زیاد
- ادرار کم یا رنگ تیره آن
- مدفوع خشک یا قطع اجابت مزاج
- بی حالی و ضعف
- چشم های فرو رفته
- گریه بدون اشک
- خشکی لب ها و زبان
- سردرد ناشی از کم آبی
اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، بهتر است سریع با پزشک تماس بگیرید.
چگونه آنفولانزای معده در کودکان تشخیص داده می شود؟
پزشک معمولا بر اساس علائم بالینی کودک، مانند اسهال، استفراغ و تب، بیماری را تشخیص می دهد. در اکثر موارد، نیازی به آزمایش خاصی برای تعیین نوع ویروس نیست، زیرا:
- درمان خاصی برای آنفولانزای معده وجود ندارد
- مصرف آنتی بیوتیک بی تأثیر است (زیرا این بیماری ویروسی است، نه باکتریایی)
درمان آنفولانزای معده در کودکان چگونه است؟
درمان این بیماری بیشتر حمایتی است، یعنی هدف آن کمک به بدن برای مقابله با ویروس و حفظ انرژی و آب مورد نیاز است.
اقدامات ضروری در خانه:
- استراحت کافی
- جبران مایعات از دست رفته با مصرف آب، آب میوه رقیق شده، سوپ رقیق یا محلول های مخصوص (ORS)
- مصرف خوراکی های ساده، در صورت تمایل کودک، مانند نان تُست، آب برنج یا بیسکویت ساده
- در موارد شدید، مکیدن یخ یا جرعه های کم از مایعات سرد می تواند مؤثر باشد
آیا پروبیوتیک ها به بهبودی کمک می کنند؟
برخی پژوهش ها نشان داده اند که پروبیوتیک ها (باکتری های مفید روده) ممکن است مدت زمان آنفولانزای معده را کوتاه کنند. این باکتری ها به تعادل دستگاه گوارش کمک کرده و در تقویت سیستم ایمنی مؤثر هستند.
قبل از استفاده از هرگونه مکمل پروبیوتیک، حتما با پزشک کودکتان مشورت کنید.
در دوران بیماری کودک چه چیزهایی بخورد و از چه چیزهایی پرهیز کند؟
در این دوران، خوراکی ها تأثیری بر درمان ویروس ندارند، اما برخی غذاها ممکن است علائم را تشدید کنند.
توصیه های تغذیه ای:
ممنوع ها:
- غذاهای چرب
- شیر و لبنیات
- غذاهای شیرین و قندی
- نوشیدنی های حاوی کافئین
مجازها:
- سوپ های ساده
- آب میوه طبیعی و رقیق شده
- پوره سیب زمینی
- بیسکویت ساده شور (برای جبران نمک و الکترولیت ها)
درمان های پزشکی در موارد شدید چگونه انجام می شود؟
اگر کودک دچار کم آبی شدید شود، پزشک ممکن است مایعات و الکترولیت ها را از طریق سرم (تزریق وریدی) به بدن او برساند.
در برخی موارد نیز داروهایی برای کاهش اسهال یا استفراغ تجویز می شود، اما معمولا این داروها برای کودکان تجویز نمی شوند مگر در شرایط خاص و حاد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در شرایط زیر، مراجعه به پزشک ضروری است:
- علائم کودک پس از چهار روز هنوز بهبود نیافته اند
- تب بالا (بیش از 39 درجه سانتی گراد) بیش از چهار روز ادامه دارد
- کودک دو روز یا بیشتر اجابت مزاج یا ادرار نداشته است
- علائم کم آبی شدید مشاهده می شود
- در مدفوع کودک خون دیده می شود
- درد شدید شکمی وجود دارد
پیش آگهی بیماری چگونه است؟ چه زمانی کودک بهتر می شود؟
در بیشتر موارد، علائم آنفولانزای معده در کودکان طی چند روز کاهش می یابد. با این حال، اگر پس از چند روز هیچ بهبودی مشاهده نشد، باید احتمال وجود بیماری دیگر بررسی شود.
کودک چه زمانی می تواند به مهدکودک یا مدرسه بازگردد؟
برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگران، کودک باید حداقل دو روز پس از پایان علائم در خانه بماند.
حتی اگر علائم از بین رفته باشند، ویروس هنوز ممکن است از طریق مدفوع دفع شود. رعایت این نکته از گسترش ویروس جلوگیری می کند.
چگونه می توان از آنفولانزای معده در کودکان پیشگیری کرد؟
اقدامات پیشگیرانه بسیار مهم عبارتند از:
- شستن دست ها با آب و صابون پس از توالت، تعویض پوشک و پیش از خوردن غذا
- ضدعفونی کردن سطوح و وسایل مشترک (مانند اسباب بازی ها، سرویس بهداشتی و میز غذاخوری)
- استفاده از آب ژاول رقیق شده برای ضدعفونی، به ویژه در خانه هایی که کودک مبتلا دارند
- شست وشوی لباس ها و ملحفه ها با آب داغ
- رعایت نکات ایمنی در تهیه غذا، به ویژه توسط افراد مبتلا
تفاوت آنفولانزای معده در کودکان با آنفولانزای فصلی چیست؟
اگرچه هر دو به طور عام با عنوان “آنفولانزا” شناخته می شوند، اما:
- آنفولانزای فصلی دستگاه تنفسی (گلو، بینی، ریه ها) را درگیر می کند و علائمی مثل سرفه، آبریزش بینی و تب دارد.
- آنفولانزای معده بیشتر بر دستگاه گوارش تأثیر می گذارد و باعث اسهال، استفراغ و دل درد می شود.
واکسن آنفولانزا فقط در برابر آنفولانزای فصلی مؤثر است و کودک را در برابر آنفولانزای معده محافظت نمی کند.
منظور از «علائم شبه آنفولانزا» چیست؟
وقتی کسی می گوید «علائم شبه آنفولانزا» دارد، ممکن است به چیزهای مختلفی اشاره کند. بعضی ها منظورشان همان علائم خود آنفولانزای فصلی است، مثل تب، بدن درد و لرز. برخی دیگر ممکن است به علائم سیستمیک ویروسی اشاره کنند، یعنی علائمی که بیشتر در اثر ویروس ها ایجاد می شود، مانند خستگی، تب و بی حالی.
گاهی هم بعضی افراد علائم گوارشی مثل تهوع، استفراغ و اسهال را هم زیرمجموعه ی «شبه آنفولانزا» می دانند، درحالی که این ها بیشتر مربوط به آنفولانزای معده یا مسمومیت غذایی هستند.
تفاوت بین آنفولانزای معده در کودکان و مسمومیت غذایی چیست؟
هر دو بیماری باعث التهاب دستگاه گوارش می شوند و علائم مشابهی دارند، مثل:
- اسهال
- استفراغ
- دل درد
- حالت تهوع
اما تفاوت اصلی در منشأ عفونت آن هاست:
آنفولانزای معده:
- معمولا ناشی از ویروس ها است (مثل نوروویروس یا روتاویروس)
- ممکن است از فرد به فرد، از طریق آب یا غذا منتقل شود
مسمومیت غذایی:
- ناشی از خوردن غذایی است که به ویروس، باکتری یا سموم آن ها آلوده شده باشد
- در صورتی که ویروس باعث آلودگی غذا شده باشد، در واقع فرد همزمان هم مسمومیت غذایی دارد و هم آنفولانزای معده
تفاوت های جزئی:
- مسمومیت غذایی با منشأ باکتریایی ممکن است علائم شدیدتری مثل تب بالا، خون در مدفوع یا درد شکمی طولانی داشته باشد
- مدت زمان بهبودی در آنفولانزای معده معمولا کوتاه تر است (2 تا 3 روز)
سخنی از نی نی تینی
تقریبا همه ی افراد در طول زندگی خود حداقل یک بار به آنفولانزای معده دچار می شوند. از آن جایی که ویروس های مختلفی می توانند باعث این بیماری شوند، ممکن است چندین بار به آن مبتلا شوید.
کودکان در مهدکودک ها و مدارس و سالمندان در خانه های سالمندان یا مراکز مراقبتی، بیشتر در معرض ابتلا هستند و ممکن است علائم شدیدتری را تجربه کنند.
برای اکثر افراد، آنفولانزای معده یک بیماری ناراحت کننده اما کوتاه مدت است. اما در کودکان خردسال، سالمندان یا افرادی با سیستم ایمنی ضعیف، خطر کم آبی بدن و سایر عوارض جدی تر وجود دارد.
اگر از کودک یا سالمندی که به آنفولانزای معده مبتلا شده مراقبت می کنید:
- مراقب علائم کم آبی باشید
- با پزشک در ارتباط بمانید
- نکات بهداشتی را رعایت کنید تا از انتقال بیماری جلوگیری شود
آیا کودک شما هم دچار آنفولانزای معده شده است؟ چه علائمی داشت و چطور توانستید به او کمک کنید؟ تجربه ها، سوالات یا نکات مفید خود را در بخش نظرات با دیگر والدین به اشتراک بگذارید تا بتوانند بهتر با این بیماری شایع دوران کودکی مقابله کنند.
