آندومتریوما تخمدان یا همان کیست شکلاتی تخمدان، کیست هایی هستند که از خون قدیمی پر شده اند. وجود این کیست ها یکی از نشانه های بیماری اندومتریوز است؛ بیماری ای که در آن بافتی مشابه بافت داخلی رحم به بیرون از رحم مهاجرت می کند. این کیست ها می توانند علائم ناخوشایندی ایجاد کنند که با کمک پزشک قابل کنترل است. در برخی موارد نیز، برداشتن آن ها بهترین گزینه درمانی به شمار می رود. در این مقاله در مورد این بیماری بیشتر توضیح خواهیم داد.
آندومتریوما چیست؟
حالتی است که در آن بافتی شبیه به لایه داخلی رحم، در خارج از رحم رشد می کند. این موضوع می تواند منجر به پریودهای دردناک، درد لگنی و حتی مشکلات باروری شود. اگر این بافت روی تخمدان قرار بگیرد، به آن آندومتریوما گفته می شود. این کیست معمولا با مایعی قهوه ای رنگ و شبیه شکلات پر می شود.
این بیماری می تواند باعث التهاب، تحریک و حتی چسبندگی به سایر اندام های لگنی شود. وجود این کیست ها معمولا نشان دهنده نوع شدیدتر اندومتریوز است. اگر آندومتریوما باعث درد، بزرگ شدن بیش از حد یا کاهش توانایی باروری شود، روش های درمانی مختلفی وجود دارد.
شیوع آندومتریومای تخمدان
طبق مطالعات، حدود 10 درصد از زنان در سنین باروری دچار اندومتریوز می شوند و از میان آن ها، بین 17 تا 44 درصد به آندومتریوما تخمدان مبتلا می شوند. این آمار نشان می دهد که آندومتریوما نسبتا شایع است و نیاز به پیگیری جدی دارد.
علائم آندومتریوما تخمدان
شایع ترین علامت این بیماری، درد یا حساسیت در ناحیه لگن است. این درد می تواند در هر زمان رخ دهد و محدود به دوران قاعدگی نباشد. سایر علائم عبارتند از:
- پریودهای بسیار دردناک
- درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونیا)
- درد هنگام ادرار یا اجابت مزاج
- تکرر ادرار یا احساس نیاز مداوم به ادرار کردن
- کمردرد
- حالت تهوع و استفراغ
- نفخ شکم
اندازه کیست شکلاتی تخمدان
آندومتریوماها ممکن است بسیار کوچک باشند یا به اندازه های بزرگ برسند. این کیست ها می توانند یک تخمدان یا هر دو تخمدان را درگیر کنند. در برخی موارد، کیست های بزرگ می توانند روی کیفیت زندگی فرد تأثیر قابل توجهی داشته باشند.
علت ایجاد آندومتریوما
علت دقیق این کیست هنوز مشخص نیست. یکی از نظریه های مهم این است که بخشی از بافت اندومتر در دوران قاعدگی به جای خروج از بدن، به سمت عقب و از طریق لوله های فالوپ وارد لگن می شود (قاعدگی رتروگراد). این بافت روی تخمدان ها می نشیند، در هر چرخه قاعدگی ضخیم می شود و خونریزی می کند و در نهایت باعث تشکیل کیست شکلاتی می گردد.
عوامل خطر ابتلا به آندومتریوما
هر زنی که پریود می شود ممکن است در معرض اندومتریوز قرار بگیرد، اما برخی عوامل خطر ابتلا را افزایش می دهند:
- سابقه خانوادگی اندومتریوز
- شروع زودهنگام قاعدگی (قبل از 11 سالگی)
- چرخه های کوتاه قاعدگی (کمتر از 27 روز) یا خونریزی های طولانی تر از 7 روز
- ناهنجاری های رحم یا لوله های فالوپ
عوارض آندومتریوما تخمدان
این کیست ها معمولا نشانه مرحله پیشرفته تر اندومتریوز هستند. عوارض احتمالی شامل:
- ناباروری به دلیل التهاب و ایجاد بافت اسکار در تخمدان و لوله های رحمی
- مشکلات روده و مثانه مانند یبوست مزمن، انسداد روده یا نیاز مکرر به ادرار کردن
- پارگی کیست که می تواند موجب درد شدید و التهاب گسترده شود
- افزایش احتمال ابتلا به سرطان تخمدان (اگرچه این مورد نادر است)
در صورت پارگی کیست، علائمی مانند تب، درد شکمی شدید، ضعف و بی حالی نیز بروز می کند.
تشخیص آندومتریوما تخمدان
پزشک می تواند با معاینه فیزیکی و روش های تصویربرداری کیست شکلاتی تخمدان را تشخیص دهد. در صورتی که کیست بزرگ باشد، ممکن است در معاینه لگنی هم قابل لمس باشد. روش هایی مانند سونوگرافی واژینال یا ام آر آی می توانند اطلاعات دقیق تری بدهند.
تشخیص قطعی معمولا با لاپاراسکوپی انجام می شود. در این روش، جراح برش های کوچکی روی شکم ایجاد می کند و با دوربینی به نام لاپاراسکوپ، داخل لگن را مشاهده می کند. سپس می تواند بخشی از کیست را برای نمونه برداری خارج کرده یا کل کیست را بردارد. نمونه به آزمایشگاه ارسال می شود تا آسیب شناس آن را بررسی کند.
آزمایش های تکمیلی برای تشخیص
برای رد سایر بیماری های مشابه، ممکن است پزشک آزمایش های زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون (CBC): بررسی کم خونی یا عفونت
- آزمایش ادرار: بررسی احتمال عفونت های ادراری
- آزمایش بیماری های مقاربتی: جهت عفونت های ناشی از رابطه جنسی
روش های درمان آندومتریوما
در حال حاضر درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد، اما روش های مختلفی برای کنترل و مدیریت علائم در دسترس است:
- انتظار و پایش: در صورتی که کیست کوچک باشد و علائمی ایجاد نکند، پزشک ممکن است تنها توصیه به پیگیری دوره ای کند.
- جراحی: اگر کیست دردناک باشد، در حال رشد باشد یا بزرگ تر از 4 سانتی متر شود، جراحی لاپاراسکوپی توصیه می شود. این کار علاوه بر کاهش علائم، خطر پارگی و ناباروری را نیز کم می کند.
- دارو درمانی: داروهای تنظیم کننده هورمون مانند قرص های ضدبارداری، پچ پوستی یا حلقه های واژینال می توانند به کنترل علائم کمک کنند. داروهای غیراستروژنی نیز در برخی بیماران کاربرد دارند.
انتخاب بهترین روش درمانی به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله سن بیمار، شدت علائم و برنامه او برای بارداری. پزشک با بررسی شرایط، مزایا و معایب هر روش را توضیح می دهد تا بهترین تصمیم گرفته شود.
اگر آندومتریوما برداشته نشود چه می شود؟
برداشتن این کیست همیشه ضروری نیست. اگر کیست شکلاتی تخمدان کوچک باشد و درد یا علائمی ایجاد نکند، ممکن است نیاز به درمان نداشته باشد. در چنین شرایطی پزشک معمولا پیشنهاد می کند که کیست به صورت منظم و دوره ای تحت نظر قرار بگیرد تا در صورت تغییر اندازه یا ایجاد علائم، اقدامات لازم انجام شود.
آیا آندومتریوما دوباره رشد می کند؟
بله، حتی پس از درمان یا جراحی نیز احتمال بازگشت این بیماری وجود دارد. میزان عود این کیست ها به عواملی مانند اندازه اولیه کیست، سن فرد و نوع درمان انجام شده بستگی دارد. طبق آمار، تقریبا از هر 4 نفر، 1 نفر پس از درمان دوباره دچار آندومتریوما می شود.
چشم انداز و پیش آگهی بیماری
داشتن آندومتریوما تخمدان معمولا به این معناست که فرد دچار اندومتریوز متوسط تا شدید است. بنابراین نیاز است همراه با پزشک برای مدیریت علائم مختلف همکاری کنید. برای نمونه، برخی افراد به درمان های تسکین درد نیاز دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است جهت بهبود مشکلات باروری و بارداری نیاز به درمان های تخصصی داشته باشند.
پیشگیری از آندومتریوما
هیچ روش قطعی برای جلوگیری از ایجاد این کیست وجود ندارد. چون علت دقیق این بیماری هنوز به طور کامل مشخص نشده، پیشگیری مستقیم امکان پذیر نیست. اما تشخیص زودهنگام اندومتریوز و کنترل علائم می تواند به کاهش شدت بیماری کمک کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار درد لگنی یا علائم مشکوک دیگر شدید، بهتر است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. پزشک با معاینه و انجام آزمایش های لازم می تواند مشخص کند که آیا این علائم ناشی از آندومتریوما هستند یا خیر.
چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟
در صورتی که کیست شکلاتی تخمدان دچار پارگی شود، مراجعه فوری به اورژانس ضروری است. علائم هشداردهنده پارگی آندومتریوما عبارت اند از:
- تب
- استفراغ
- احساس ضعف یا سرگیجه شدید (تا حد غش کردن)
- درد ناگهانی و بسیار شدید در شکم
تفاوت کیست تخمدان و آندومتریوما
تفاوت اصلی این دو در محتوای داخل کیست و علت ایجاد آن است. در آندومتریوما، کیست از خون قدیمی پر می شود و مستقیما ناشی از اندومتریوز است. اما کیست های تخمدان می توانند حاوی مایعات شفاف، خون تازه، بافت یا ترکیب های دیگر باشند و دلایل متنوعی به جز اندومتریوز داشته باشند.
آیا آندومتریوما بدتر از اندومتریوز است؟
خیر، یکی بدتر از دیگری نیست. در واقع آندومتریوما یکی از انواع اندومتریوز است. وجود این بیماری معمولا نشان دهنده شدت بیشتر اندومتریوز است، اما نمی توان آن را جدا از اندومتریوز به عنوان یک بیماری مستقل و شدیدتر در نظر گرفت.
سخنی از نی نی تینی
اگر اندومتریوز داشته باشید، احتمالا می دانید که این بیماری تا چه اندازه می تواند بر کیفیت زندگی تأثیر بگذارد. حال اگر آندومتریوما نیز به آن اضافه شود، شرایط دشوارتر خواهد شد. برخی علائم پس از یائسگی بهبود می یابند، اما این موضوع برای کسانی که در سن باروری و برنامه ریزی برای بارداری هستند چندان آرامش بخش نیست. بنابراین اگر دچار این بیماری هستید، حتما درباره گزینه های درمانی خود با پزشک مشورت کنید. پزشک می تواند بهترین روش را برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی تان پیشنهاد دهد.
آیا شما یا اطرافیانتان تجربه آندومتریوما یا اندومتریوز داشته اید؟ چه روش درمانی برایتان مؤثر بوده است؟ تجربه ها و پرسش های خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
