آموزش نه گفتن به کودکان

بسیاری از والدین در مسیر تربیت فرزندشان با چالشی مهم روبه رو می شوند: چگونه می توانند اعتمادبه نفس کودک را تقویت کنند و او را برای داشتن مرزهای شخصی آماده سازند؟ پاسخ این پرسش در آموزش نه گفتن به کودکان نهفته است.

توانایی «نه گفتن» یکی از مهارت های ضروری برای داشتن زندگی سالم و متعادل است. اگر فرزندانمان یاد بگیرند در موقعیت های مختلف نظر واقعی خود را بیان کنند، کمتر قربانی فشارهای اطرافیان می شوند و با شجاعت بیشتری از نیازهایشان دفاع خواهند کرد.

در این مقاله به روش ها و نکات کاربردی برای آموزش نه گفتن به کودکان می پردازیم؛ از نحوه پاسخ دادن به نیازهای آن ها گرفته تا تشویقشان به ابراز عقیده و تعیین مرزهای شخصی. با رعایت این نکات می توانیم نسلی مستقل تر، شادتر و باعزت نفس پرورش دهیم. در ادامه همراه ما باشید تا با راهکارهای مؤثر برای آموزش نه گفتن به کودکان آشنا شوید.

نمونه های بارز رفتار والدین برای آموزش نه گفتن به کودکان

1. به نیازهای کودک پاسخ بدهید

هیچ چیزی بهتر از پاسخ دادن ما به نیازهای کودک، به او نمی آموزد که ارزشمند است. وقتی سریع و محترمانه به نیازش واکنش نشان می دهیم، در واقع پیامی روشن منتقل می کنیم: «نیازهای تو مهم است و شایسته توجه است». این باور در ذهن کودک باقی می ماند و بخشی از شخصیت او در بزرگسالی خواهد شد.

تحقیقات روانشناسی کودک در ایران هم نشان داده که والدینی که به نیازهای اولیه فرزندشان توجه می کنند، کودکانی مستقل تر و با اعتمادبه نفس تر دارند. این یعنی اولین گام در مسیر آموزش نه گفتن به کودکان، توجه به نیازهای واقعی آنهاست.

2. به جای نگرانی از «رفتار خوب»، کودک را همان طور که هست تشویق کنید

نوزادان و کودکان ذاتا اجتماعی اند. از همان لبخند شش هفته ای گرفته تا toddler که با شنیدن صدای مادر یا پدر می دود و بغل می خواهد، همه نشانه هایی هستند از تمایل طبیعی بچه ها به ارتباط. آنها به طور ذاتی تلاش می کنند تا دیگران را راضی کنند و حتی خواسته های خود را برای جلب رضایت اطرافیان کنار می گذارند.

روانشناسانی مثل یاسپر یول (Jasper Juul) باور دارند که کودکان برای اجتماعی شدن، نیازی به فشار و کنترل زیاد ندارند. آنها با الگوبرداری از ما، بسیاری از رفتارهای اجتماعی مثل رعایت ادب یا حتی ورزش کردن را به طور طبیعی می آموزند.

از طرف دیگر، در جامعه هم از پدربزرگ و مادربزرگ گرفته تا معلم با روش های مختلف (مثل تشویق و تنبیه) بچه ها را به همکاری و «خوب رفتار کردن» ترغیب می کنند. درست به همین دلیل، وظیفه ما والدین است که از توانایی فرزندمان برای انتخاب و ابراز خواسته های خودش حمایت کنیم. اگر ما این کار را نکنیم، هیچ کس دیگری چنین فرصتی به او نخواهد داد.

3. انتظارات متناسب با سن کودک داشته باشید

گاهی والدین بدون آگاهی، از کودکانشان توقعاتی فراتر از سنشان دارند.

تجربه یک مادر: خودم وقتی سه ماهه بودم، مادرم مجبور می شد طبق توصیه پزشک به من غذاهای پوره شده بدهد، اما من هر بار آن را بیرون می ریختم. بعدها مشخص شد که نوزادان تا حدود شش ماهگی رفلاکس طبیعی زبان دارند تا جلوی بلعیدن مواد نامناسب را بگیرند. پس کاری که می کردم، واکنشی طبیعی برای حفظ سلامتی ام بود.

امروز می دانیم که شروع غذای کمکی قبل از شش ماهگی به هیچ عنوان توصیه نمی شود. همین آگاهی ساده می تواند از تنش های بی مورد جلوگیری کند.

والدین باید رفتارهای طبیعی هر سن را بشناسند. به طور مثال:

• نوزاد هشت ماهه هر چیزی را در دهان می گذارد.
• کودک یک سال ونیم می خواهد دنیای اطراف را کشف کند و نمی تواند زیاد ساکت بنشیند.
• کودک دو ساله ممکن است با گریه و قشقرق واکنش نشان دهد، چون هنوز مهارت کنترل احساساتش را ندارد.

شناخت این مراحل رشد به ما کمک می کند تا توقعات واقع بینانه ای داشته باشیم و مسیر آموزش نه گفتن به کودکان را با آرامش بیشتری طی کنیم.

4. «نه» گفتن کودک را جشن بگیرید

یکی از بهترین روش های آموزش نه گفتن به کودکان این است که به کودک نشان دهیم «نه گفتن» یک پاسخ قابل قبول است. بنابراین باید به فرزندانمان یاد بدهیم که حتی اگر با خواسته های ما مخالفت کنند، همچنان دوستشان داریم.

مثلا اگر دلش نمی خواهد لباس بپوشد، اصرار نمی کنیم و اجازه می دهیم گاهی بدون کفش یا نیمه لباس بیرون بیاید، حتی اگر نگاه های متعجب دیگران را به دنبال داشته باشد. یا وقتی نمی خواهد بیشتر غذا بخورد، احترام می گذاریم.

البته این به معنای برآورده کردن همه خواسته های کودک نیست. اگر هر بار تسلیم شویم، نه تنها خودمان خسته می شویم، بلکه کودک هم یاد نمی گیرد با محدودیت ها و ناامیدی کنار بیاید. وظیفه ما این است که در عین حفظ مرزهای شخصی و امنیت، به او فرصت تجربه انتخاب و نه گفتن بدهیم.

این تعادل باعث می شود کودک هم مهارت «نه گفتن» را یاد بگیرد و هم احترام به دیگران را.

5. مرزهای شخصی خود را مشخص کنید

یکی دیگر از اصول مهم در آموزش نه گفتن به کودکان این است که مرزهای خودمان را به جای تحمیل محدودیت های دیکتاتورگونه تعیین کنیم. تفاوت این دو در زبان ماست.

مثلا گفتن «من نمی خواهم تو با وسایل آرایشم بازی کنی» بسیار متفاوت است از «تو اجازه نداری با وسایل آرایش بازی کنی». استفاده از ضمیر «من» به جای «تو» باعث می شود ارتباط صادقانه تر و بدون سلسله مراتب قدرت شکل بگیرد. این رویکرد به کودک یاد می دهد هر فردی حق دارد مرزهای شخصی خود را داشته باشد.

جالب است بدانید مرزهای شخصی افراد هم متفاوت است. برای من ریخت وپاش مشکلی ایجاد نمی کند، اما برای همسرم خیلی آزاردهنده است. با بیان این تفاوت ها، کودک یاد می گیرد که هر کسی دنیای شخصی خودش را دارد و باید به آن احترام بگذارد.

سختی های تعیین مرز برای کودکان خردسال

اگر تعیین مرز با بزرگسالان به اندازه کافی دشوار است، تصور کنید این کار را با یک کودک دو ساله انجام دهید! تقریبا غیرممکن به نظر می رسد.

کودکان نوپا تا حدود چهار سالگی در همدلی ضعف دارند و دانستن همین نکته ساده، به والدین کمک بزرگی می کند. بچه های کوچک دلیل پشت مرزها را درک نمی کنند. آنها متوجه نمی شوند که مادر خسته است یا کشیدن مو درد دارد.

از سوی دیگر، کودکان نوپا هنوز توانایی مدیریت منطقی ناامیدی را ندارند. بخش پیش پیشانی مغز آنها به طور کامل رشد نکرده و به همین دلیل، واکنش اصلی شان به محدودیت یا ناکامی، معمولا یک قشقرق یا همان tantrum است. این رفتار در واقع تخلیه شدیدی از احساسات است که برای کودک طاقت فرساست. در این لحظات بیش از همیشه نیازمند عشق، پذیرش و آرامش ما هستند.

بدن ما والدین هم به طور ژنتیکی برای واکنش به گریه کودک برنامه ریزی شده است. با شنیدن گریه، هورمون های استرس در بدنمان ترشح می شود و طبیعی است که بخواهیم هر طور شده آن را متوقف کنیم. اما ما باید بپذیریم که گاهی در مسیر تعیین مرزهای شخصی مان، با گریه و قشقرق مواجه می شویم.

اینجاست که باید از خودمان بپرسیم: «آیا این واقعا مرز شخصی من است یا صرفا فشار جامعه و اطرافیان؟» اگر پاسخ مثبت است، باید قاطعانه آن مرز را تعیین کنیم. این کار هم به نفع ما و هم به نفع کودک خواهد بود. شاید سخت باشد، اما ما در کنار همدیگر—به عنوان والدین—قدرت و همبستگی داریم.

الگو بودن؛ با شجاعت از خودتان دفاع کنید

علاوه بر کودکان بسیاری از بزرگسالان از گفتن «نه» به دلیل ترس از تعارض یا برای خوشایندی دیگران اجتناب می کنند. ممکن است به ظاهر دیگران را راضی کنند، اما چیزی ارزشمندتر را از دست می دهند: خودشان را. بنابراین با آموزش نه گفتن به کودکان باید خودتان هم این مورد را جدی بگیرید و نه گفتن در موقعیت های مختلف را بلد باشید.

چطور به عنوان بزرگسال مرزهای بیشتری تعیین کنیم؟

1. خودآگاهی بیشتر پیدا کنید

اولین گام این است که بفهمیم گفتن «نه» به چه کسانی برایمان سخت تر است. مدیرمان؟ دوستان؟ شریک زندگی؟ یا حتی فرزندان و غریبه ها؟ مشخص کنید در کدام بخش زندگی تان یادگیری «نه گفتن» بیشترین سود را دارد.

2. از یک حوزه کوچک شروع کنید و هدف گذاری داشته باشید

بهتر است ابتدا یک گروه از افراد را انتخاب کنید و تصمیم بگیرید فقط در همان حوزه تمرین کنید. مثلا بگویید: «من می خواهم حداقل هفته ای یک بار در این موقعیت ها نه بگویم». حتی می توانید دوستان و خانواده را در جریان بگذارید که روی این مهارت کار می کنید. وقتی به این سطح مسلط شدید، به سراغ حوزه های دیگر بروید.

3. یک الگو پیدا کنید

به اطراف نگاه کنید. حتما کسی را می شناسید که در تعیین مرزها موفق است. با او گفت وگو کنید. از او بپرسید چه فایده ای برایش داشته است؟ آیا دیگران بیشتر به وقتش احترام می گذارند؟ آیا بیشتر به خواسته هایش می رسد؟ دیدن یک نمونه زنده به شما اعتمادبه نفس می دهد.

4. بعد از هر «نه» با خودتان گفت وگو کنید

وقتی به کسی «نه» گفتید، حتما بعدش بررسی کنید: چه اتفاقی افتاد؟ آیا واقعا به رابطه آسیب خورد؟ یا برعکس، احساس بهتری پیدا کردید؟ چه نتیجه مثبتی از این «نه» گرفتید؟ این بازنگری باعث می شود کم کم سال ها آموزش اشتباه—اینکه برای دوست داشته شدن باید همیشه «بله» بگوییم—جای خودش را به تجربه های مثبت بدهد.

حتی می توانید موفقیت های کوچک خود را یادداشت کنید. این نوشته ها تبدیل به یادآورهای ارزشمند می شوند که نشان می دهند شما در حال پیشرفت هستید.

سخنی از نی نی تینی

آموزش نه گفتن به کودکان، فقط یک مهارت ساده نیست؛ پایه ای برای ساختن شخصیت مستقل، بااعتمادبه نفس و سالم آنهاست. وقتی ما نیازهایشان را درک می کنیم، اجازه می دهیم خودشان باشند، توقعات منطقی داریم، نه هایشان را می پذیریم و مرزهای خود را به درستی نشان می دهیم، در حقیقت به آنها بزرگ ترین هدیه را می دهیم: توانایی دفاع از خود و انتخاب آگاهانه در زندگی.