سکته مغزی در بارداری یکی از نگرانی های مهمی است که ممکن است برای برخی خانم ها پیش بیاید، هرچند نسبتا نادر است. این عارضه می تواند در دوران بارداری یا پس از زایمان رخ دهد و نیاز به آگاهی و مراقبت دقیق دارد. شناخت علائم، عوامل خطر و روش های پیشگیری، به مادران کمک می کند تا سلامت خود و جنینشان را حفظ کنند.
گاهی زنان باردار علائم اولیه سکته مغزی را با نشانه های معمول بارداری یا خستگی پس از زایمان اشتباه می گیرند. آگاهی از نشانه های اصلی سکته می تواند نجات دهنده زندگی باشد.
شیوع سکته مغزی در بارداری چقدر است؟
سکته مغزی در بارداری پدیده ای شایع نیست، اما احتمال وقوع آن در دوران بارداری نسبت به دوران عادی زندگی بیشتر است. طبق بررسی های بین المللی، میزان بروز سکته مغزی مرتبط با بارداری در سال های اخیر رو به افزایش است. این موضوع اهمیت مراقبت های دوران بارداری و پیگیری سلامت مادر را بیشتر نشان می دهد.
علائم و نشانه های سکته مغزی در بارداری
بسیاری از خانم ها ممکن است علائم سکته مغزی در بارداری را با نشانه هایی مانند سردرد، سرگیجه یا بی حسی در دست ها که در دوران بارداری طبیعی به نظر می رسند، اشتباه بگیرند. اما تفاوت مهم در این است که علائم سکته معمولا ناگهانی و شدید ظاهر می شوند.
نشانه های اصلی سکته مغزی در بارداری عبارت اند از:
- بی حسی یا ضعف ناگهانی در صورت، بازو یا پا، به ویژه در یک سمت بدن
- گیجی، مشکل در صحبت کردن یا درک صحبت دیگران
- تاری دید یا از دست دادن بینایی
- اختلال در تعادل، سرگیجه یا عدم هماهنگی حرکات
- سردرد شدید و ناگهانی بدون علت مشخص
اگر هر یک از این علائم را در خود یا شخص دیگری مشاهده کردید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. در چنین شرایطی، هر ثانیه حیاتی است.
انواع سکته مغزی در بارداری و رویکرد درمانی
سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از لخته خون)
این نوع سکته زمانی رخ می دهد که لخته خون، مسیر جریان خون در یکی از عروق مغزی را مسدود می کند. درمان در این موارد معمولا شامل:
داروهای ضدلخته (آنتی کواگولانت ها):
داروهایی مانند «هپارین» که در بارداری نسبتا ایمن تر از داروهای خوراکی هستند، به تجزیه یا جلوگیری از رشد لخته کمک می کنند.
درمان های حاد سکته (ترومبولیتیک):
در شرایط خاص و با نظر تیم متخصص مغز و اعصاب و متخصص زنان، ممکن است از داروهایی استفاده شود که لخته را حل می کنند؛ البته تصمیم گیری درباره ی مصرف این داروها در دوران بارداری باید با دقت بالا و بررسی خطر برای جنین انجام شود.
پایش مداوم علائم حیاتی:
فشار خون، قند خون و عملکرد تنفسی باید به طور مداوم کنترل شود.
سکته مغزی هموراژیک (ناشی از خون ریزی مغزی)
در این نوع سکته، یکی از رگ های مغز پاره شده و خون وارد بافت مغز می شود. در این حالت:
کنترل دقیق فشار خون و حجم مایعات بدن حیاتی است.
گاهی نیاز به جراحی مغز برای تخلیه خون و کاهش فشار مغزی وجود دارد.
در برخی موارد، تیم پزشکی تصمیم می گیرد زایمان را زودتر انجام دهد تا فشار فیزیولوژیکی بدن مادر کاهش یابد.
عوامل خطر سکته مغزی در بارداری
بارداری برای بدن مانند یک «آزمایش استرس طبیعی» عمل می کند؛ چراکه قلب و عروق خونی باید فعالیت بیشتری انجام دهند تا خون و اکسیژن مورد نیاز مادر و جنین را تأمین کنند. تغییرات هورمونی، افزایش وزن و فشار فیزیولوژیکی همگی در این موضوع نقش دارند.
هرچند بیشتر زنان باردار دوران سالمی را پشت سر می گذارند، برخی مشکلات خاص می توانند احتمال سکته مغزی در بارداری را افزایش دهند، از جمله:
1. فشار خون بالا در بارداری
فشار خون بالا شایع ترین علت سکته مغزی در بارداری و دوران پس از زایمان است. حدود 10 تا 12 درصد از بارداری ها ممکن است با افزایش فشار خون همراه شوند. حتی اگر قبل از بارداری فشار طبیعی داشته اید، ممکن است در طول بارداری دچار افزایش فشار شوید.
2. پره اکلامپسی و اکلامپسی
پره اکلامپسی نوعی فشار خون بالا در بارداری است که می تواند باعث تورم دست و صورت، سردرد، تاری دید و زایمان زودرس شود. در موارد شدید، این وضعیت ممکن است به اکلامپسی (تشنج در بارداری) منجر شود و خطر سکته مغزی را بالا ببرد.
زنانی که سابقه پره اکلامپسی دارند، در آینده بیشتر در معرض ابتلا به فشار خون مزمن، بیماری کلیوی، بیماری قلبی و سکته مغزی قرار می گیرند.
3. دیابت بارداری
دیابت بارداری، که در حدود یک دهم بارداری ها رخ می دهد، موجب افزایش قند خون و فشار خون می شود. این وضعیت علاوه بر خطر سکته مغزی در بارداری، در سال های بعد از زایمان نیز احتمال ابتلا به بیماری قلبی و سکته را افزایش می دهد.
4. لخته شدن خون (ترومبوز)
در دوران بارداری، بدن به طور طبیعی تمایل بیشتری به تشکیل لخته خون پیدا می کند تا از خون ریزی بیش از حد هنگام زایمان جلوگیری کند. اما همین موضوع می تواند خطر انسداد رگ ها و بروز سکته مغزی را بالا ببرد.
تورم پاها و کاهش جریان خون در اندام تحتانی نیز زمینه ساز تشکیل لخته است.
راه های کاهش خطر سکته مغزی در بارداری
حفظ سلامت بدن پیش از بارداری بهترین روش برای جلوگیری از سکته مغزی در دوران بارداری است. رعایت چند نکته ساده اما مؤثر می تواند تفاوت بزرگی ایجاد کند:
1. از مصرف دخانیات خودداری کنید
سیگار و سایر محصولات تنباکو خطر سکته مغزی در بارداری را به شدت افزایش می دهند. اگر سیگار نمی کشید، هرگز شروع نکنید و اگر سیگاری هستید، حتما با مشاوره پزشک برای ترک اقدام کنید.
2. حفظ وزن مناسب
وزن متعادل، فشار خون و قند خون را در محدوده سالم نگه می دارد. در دوران بارداری نیز تلاش کنید افزایش وزن شما در حد توصیه شده توسط پزشک باشد.
3. تغذیه سالم
رژیم غذایی سرشار از غلات سبوس دار، میوه، سبزیجات، مغزها و چربی های مفید و کم نمک، به کنترل فشار و قند خون کمک می کند. مصرف غذاهای تازه و طبیعی به کاهش التهاب و بهبود عملکرد عروق مغزی کمک خواهد کرد.
4. فعالیت بدنی منظم
در صورت تأیید پزشک، روزانه دست کم 30 دقیقه فعالیت بدنی ملایم مانند پیاده روی انجام دهید. این کار باعث بهبود جریان خون، تنظیم قند و کاهش استرس می شود.
5. همکاری مداوم با پزشک
پایش فشار خون، قند خون و سایر شاخص ها در طول بارداری اهمیت زیادی دارد. پزشک می تواند با بررسی های منظم، خطر سکته مغزی در بارداری را به حداقل برساند.
تشخیص و درمان سکته مغزی در بارداری
اگر احساس می کنید خودتان یا فرد دیگری دچار سکته مغزی شده است، باید سریع و هوشمندانه عمل کنید. پزشکان برای تشخیص سریع از روش F.A.S.T استفاده می کنند:
F (Face): از فرد بخواهید لبخند بزند. آیا یک سمت صورت افتاده است؟
A (Arms): از او بخواهید هر دو دستش را بالا بیاورد. آیا یک دست پایین تر می ماند؟
S (Speech): از او بخواهید جمله ساده ای تکرار کند. آیا گفتار او بریده یا نامفهوم است؟
T (Time): اگر هر یک از این علائم را مشاهده کردید، فورا با اورژانس تماس بگیرید.
به هیچ وجه خودتان رانندگی نکنید و از دیگران هم نخواهید شما را به بیمارستان برسانند. تماس با اورژانس باعث می شود تیم پزشکی در مسیر به درمان فوری شما بپردازد.
مراقبت های پس از سکته مغزی در بارداری
بهبود پس از سکته مغزی در بارداری، نیاز به صبر، حمایت خانوادگی و تیم درمانی دارد. دوران نقاهت ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در این دوره، تمرکز بر بازتوانی و پیشگیری از عود مجدد بیماری است.
1. فیزیوتراپی و توانبخشی
فیزیوتراپی به بازگرداندن قدرت عضلات، هماهنگی حرکتی و تعادل کمک می کند. تمرینات سبک و تدریجی زیر نظر متخصص فیزیوتراپی انجام می شوند تا مادر بتواند به استقلال حرکتی بازگردد.
2. گفتاردرمانی
اگر سکته مغزی باعث اختلال در گفتار یا درک کلمات شده باشد، جلسات گفتاردرمانی می توانند بسیار مؤثر باشند.
3. تغذیه سالم و متعادل
مصرف غذاهای کم نمک، سرشار از فیبر، میوه و سبزیجات تازه، ماهی و روغن های گیاهی مانند روغن زیتون برای سلامت مغز و قلب مفید است.
پزشکان معمولا توصیه می کنند مصرف غذاهای چرب و فرآوری شده به حداقل برسد.
4. کنترل فشار و قند خون
پس از سکته مغزی در بارداری، کنترل دقیق فشار خون یکی از مهم ترین عوامل جلوگیری از تکرار سکته است.
پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند که هم برای مادر و هم برای شیردهی بی خطر باشند.
5. حمایت روحی و روانی
تجربه سکته مغزی در دوران بارداری می تواند از نظر روانی بسیار دشوار باشد. مشاوره روان شناسی و حمایت عاطفی خانواده نقش مهمی در بهبود روحیه و بازگشت اعتمادبه نفس مادر دارد.
تأثیر سکته مغزی در بارداری بر زایمان و شیردهی
در بیشتر موارد، پس از کنترل علائم و درمان مؤثر، مادر می تواند بارداری خود را ادامه دهد.
نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) به شرایط پزشکی و نظر متخصص بستگی دارد. گاهی برای کاهش فشار فیزیکی، سزارین پیشنهاد می شود.
در دوران شیردهی، داروهای ضدلخته یا ضد فشار خون باید با دقت انتخاب شوند تا برای نوزاد خطری نداشته باشند. پزشک معمولا داروهایی تجویز می کند که به شیر مادر منتقل نمی شوند یا اثر کمی دارند.
پیشگیری از سکته مجدد بعد از زایمان
زنان که یک بار دچار سکته مغزی در بارداری شده اند، ممکن است در آینده هم در معرض خطر بالاتری باشند. برای کاهش این خطر، رعایت چند نکته کلیدی ضروری است:
- پیگیری منظم پزشکی و کنترل فشار خون
- پرهیز از استرس های شدید
- حفظ وزن مناسب
- ادامه فعالیت بدنی سبک
- مصرف داروها طبق نظر پزشک
چشم انداز بهبودی سکته مغزی در بارداری
بسیاری از زنان پس از سکته مغزی در بارداری با درمان و توانبخشی به موقع، بهبودی کامل یا قابل توجهی پیدا می کنند.
عامل تعیین کننده در بهبودی، زمان شروع درمان و حمایت همه جانبه تیم درمانی و خانواده است.
پزشکان معمولا توصیه می کنند زنانی که سابقه سکته در بارداری دارند، در بارداری های بعدی تحت نظارت دقیق تری قرار گیرند و قبل از تصمیم به بارداری مجدد با متخصص مغز و اعصاب مشورت کنند.
منابع و اقدامات حمایتی
سازمان های بین المللی مانند CDC و موسسات قلب و مغز، سال هاست بر اهمیت تشخیص زودهنگام فشار خون بالا و لخته های خون در دوران بارداری تأکید دارند.
در ایران نیز وزارت بهداشت و انجمن سکته مغزی ایران بر انجام مراقبت های منظم بارداری، کنترل فشار خون و آموزش علائم هشدار سکته به مادران تأکید می کنند.
سخنی از نی نی تینی
سکته مغزی در بارداری اگرچه نادر است، اما در صورت بروز می تواند خطرناک باشد. با آگاهی، پیشگیری و مراقبت منظم پزشکی می توان احتمال آن را به حداقل رساند. توجه به فشار خون، کنترل قند، تغذیه سالم و دوری از استرس از ارکان اصلی پیشگیری محسوب می شوند.
اگر شما یا یکی از نزدیکانتان تجربه ای درباره سکته مغزی در بارداری دارید، تجربه تان را در بخش دیدگاه ها با دیگران به اشتراک بگذارید تا آگاهی بیشتری در میان مادران ایجاد شود.
