آشنایی با سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

سندرم روده تحریک پذیر، که در اصطلاح پزشکی با نام IBS نیز شناخته می شود، یکی از مشکلات گوارشی شایع است که باعث ایجاد علائم ناراحت کننده و گاهی دردناک در ناحیه شکم می شود. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است به طور مکرر با یبوست، اسهال، نفخ و احساس گاز زیاد در روده ها روبرو شوند.

اگرچه این علائم بسیار آزاردهنده هستند، اما خوشبختانه سندرم روده تحریک پذیر باعث آسیب به دستگاه گوارش یا افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ نمی شود. خبر خوب این است که بسیاری از افراد می توانند علائم سندرم روده تحریک پذیر را با تغییر سبک زندگی، رعایت رژیم غذایی مناسب و در برخی موارد با مصرف دارو کنترل کنند.

سندرم روده تحریک پذیر یا IBS چیست؟

سندرم روده تحریک پذیر (IBS) در واقع مجموعه ای از علائم است که به دستگاه گوارش مرتبط می شود. این بیماری شایع اما ناراحت کننده، عملکرد روده ها را مختل می کند و بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می گذارد.

افرادی که به IBS مبتلا هستند معمولا درد یا گرفتگی های شکمی را تجربه می کنند. در این حالت ممکن است فرد دچار اسهال مکرر، یبوست یا ترکیبی از هر دو شود. نکته مهم این است که سندرم روده تحریک پذیر باعث تخریب بافت های گوارشی نمی شود و خطر ابتلا به بیماری های جدی مانند سرطان روده بزرگ را افزایش نمی دهد. در واقع، این بیماری مزمن (طولانی مدت) است اما با مدیریت درست و تغییرات در سبک زندگی، تغذیه و در صورت نیاز دارو درمانی، می توان آن را کنترل کرد.

انواع سندرم روده تحریک پذیر

پزشکان و پژوهشگران، سندرم روده تحریک پذیر را بر اساس شکل ظاهری مدفوع در روزهایی که علائم تشدید می شوند، دسته بندی می کنند. جالب است بدانید بسیاری از افراد مبتلا به IBS در برخی روزها حرکات روده طبیعی دارند و در برخی دیگر دچار مشکلات گوارشی می شوند. نوع مدفوع در روزهای بروز علائم، نوع IBS را مشخص می کند.

انواع IBS شامل موارد زیر است:

• سندرم روده تحریک پذیر با یبوست (IBS-C): مدفوع معمولا سفت و تکه تکه است.
• سندرم روده تحریک پذیر با اسهال (IBS-D): مدفوع معمولا شل و آبکی است.
• سندرم روده تحریک پذیر با الگوی ترکیبی (IBS-M): فرد هم مدفوع سفت و تکه تکه و هم مدفوع شل و آبکی را تجربه می کند.

شناخت نوع سندرم روده تحریک پذیر بسیار اهمیت دارد، چون بعضی داروها و روش های درمانی فقط برای یک نوع خاص مؤثر هستند.

سندرم روده تحریک پذیر چقدر شایع است؟

سندرم روده تحریک پذیر یکی از بیماری های بسیار شایع دستگاه گوارش است. متخصصان برآورد می کنند که حدود 10 تا 15 درصد بزرگسالان به این بیماری مبتلا هستند، اما تنها 5 تا 7 درصد آن ها به پزشک مراجعه کرده و تشخیص رسمی می گیرند.

جالب است بدانید که سندرم روده تحریک پذیر یکی از شایع ترین بیماری هایی است که متخصصان گوارش (گاستروانترولوژیست ها) با آن مواجه می شوند.

علائم سندرم روده تحریک پذیر

سندرم روده تحریک پذیر می تواند الگوی دفع را تغییر دهد و باعث ناراحتی یا درد در شکم شود. یکی از ویژگی های این بیماری این است که علائم ممکن است همیشه حضور نداشته باشند. گاهی اوقات فرد دچار تشدید علائم (فاز حمله) می شود و در دوره هایی هم ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و حرکات روده کاملا طبیعی باشند.

از شایع ترین علائم سندرم روده تحریک پذیر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد یا گرفتگی های شکمی که معمولا با نیاز فوری به اجابت مزاج همراه است.
• نفخ و احساس پر بودن شکم.
• اسهال، یبوست یا تغییر نوبتی بین این دو حالت.
• وجود مخاط سفید رنگ در مدفوع.
• احساس دفع ناقص حتی پس از اجابت مزاج.

دلایل سندرم روده تحریک پذیر

با وجود تحقیقات گسترده، هنوز علت دقیق سندرم روده تحریک پذیر مشخص نشده است. متخصصان این بیماری را در دسته اختلالات نورولوژیکی-گوارشی طبقه بندی می کنند. این دسته از بیماری ها که به اختلالات “تعامل مغز و روده” معروف هستند، به مشکلات ارتباطی بین مغز و دستگاه گوارش مربوط می شوند.

زمانی که مغز و روده به درستی با هم هماهنگ نباشند، ممکن است این مشکلات رخ دهد:

• اختلال در حرکت روده (دیس موتیلیتی): در این حالت عضلات دستگاه گوارش به درستی غذا را حرکت نمی دهند. در افراد مبتلا به IBS، معمولا عضلات روده بزرگ بیش از حد منقبض می شوند که همین موضوع می تواند باعث درد و گرفتگی شود.
• حساسیت بیش از حد احشایی: افراد مبتلا به IBS اعصاب گوارشی حساسی دارند و آستانه تحمل دردشان کمتر از حد معمول است. به همین دلیل، درد و ناراحتی شکمی در این افراد شدیدتر احساس می شود.

سایر عوامل مؤثر در ایجاد سندرم روده تحریک پذیر عبارتند از:

• باکتری های روده: تحقیقات نشان داده اند که ترکیب باکتری های روده در افراد مبتلا به IBS متفاوت است و این تغییر می تواند در بروز علائم نقش داشته باشد.
• عفونت های شدید گوارشی: برخی افراد پس از یک عفونت گوارشی شدید به IBS مبتلا می شوند. این موضوع نشان می دهد که ممکن است نقش میکروب ها در این بیماری پررنگ باشد.
• عدم تحمل غذایی: حساسیت یا عدم تحمل برخی مواد غذایی نیز می تواند در بروز علائم نقش داشته باشد.
• استرس های دوران کودکی: تحقیقات نشان داده اند که احتمال ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر در افرادی که در کودکی تحت فشارهای شدید جسمی، روحی یا جنسی قرار گرفته اند بیشتر است.

عوامل تشدیدکننده سندرم روده تحریک پذیر

بسیاری از افراد مبتلا به IBS متوجه شده اند که برخی عوامل خاص باعث شعله ور شدن علائم آن ها می شود. این عوامل که به آن ها “تریگر” گفته می شود، دلیل اصلی بیماری نیستند اما می توانند علائم را بدتر کنند. از شایع ترین تریگرهای IBS می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دوران قاعدگی: بسیاری از خانم ها متوجه می شوند که علائم IBS در روزهای خاصی از چرخه قاعدگی شدیدتر می شود.
• برخی غذاها: غذاهایی که باعث تشدید علائم IBS می شوند در هر فرد متفاوت است، اما معمولا لبنیات، غذاهای حاوی گلوتن مانند گندم، و غذاها یا نوشیدنی هایی که باعث ایجاد گاز می شوند (مثل نوشابه های گازدار) از جمله محرک های شایع هستند.
• استرس: برخی متخصصان معتقدند که IBS می تواند واکنش روده به استرس باشد. به همین دلیل است که گاهی به این بیماری “معده عصبی” هم گفته می شود.

چه کسانی بیشتر در معرض سندرم روده تحریک پذیر هستند؟

سندرم روده تحریک پذیر معمولا در افراد بین سنین نوجوانی تا اوایل دهه چهل بیشتر دیده می شود. جالب است بدانید که زنان تا دو برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند. سایر عوامل خطر شامل موارد زیر هستند:

• عدم تحمل برخی غذاها.
• سابقه عفونت شدید گوارشی.
• تجربه سوء استفاده یا آسیب های روانی در گذشته.
• ابتلا به اضطراب، افسردگی یا اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).

همچنین بسیاری از افراد مبتلا به IBS همزمان با بیماری خود، مشکلات مزمن دیگری مانند فیبرومیالژیا (دردهای عضلانی مزمن)، سندرم خستگی مزمن و درد مزمن لگن را نیز تجربه می کنند.

سندروم روده تحریک پذیر (IBS) چگونه تشخیص داده می شود؟

اولین قدم برای تشخیص IBS، گرفتن یک شرح حال کامل پزشکی است. پزشک درباره علائم شما سوالاتی می پرسد، مانند:

• آیا هنگام دفع مدفوع احساس درد دارید؟
• آیا تعداد دفعات اجابت مزاج شما تغییر کرده است؟
• ظاهر مدفوع شما چه تغییری کرده است؟
• علائم شما هر چند وقت یک بار تکرار می شوند؟
• علائم شما از چه زمانی شروع شده اند؟
• چه داروهایی مصرف می کنید؟
• آیا اخیرا بیماری یا استرس خاصی داشته اید؟

آزمایش های تکمیلی برای تشخیص IBS

تشخیص IBS با یک آزمایش خاص امکان پذیر نیست. پزشک برای تشخیص، موارد زیر را بررسی می کند:

• بررسی شرح حال و علائم شما.
• اطمینان از به روز بودن غربالگری سرطان روده بزرگ.
• بررسی اینکه علائم شما مربوط به بیماری های دیگر نباشد.

آزمایش های آزمایشگاهی

آزمایش های آزمایشگاهی معمولا برای رد سایر بیماری هایی انجام می شوند که ممکن است علائمی مشابه ایجاد کنند، مانند:

• عفونت
• عدم تحمل غذایی
• بیماری های التهابی روده (IBD)

برخی از آزمایش های رایج:

• آزمایش خون: برای بررسی بیماری های گوارشی یا سایر بیماری های احتمالی.
• آزمایش مدفوع: برای بررسی وجود عفونت یا علائم التهاب در روده.
• آزمایش تنفس هیدروژن: برای بررسی رشد بیش از حد باکتری در روده (SIBO) یا عدم تحمل غذایی.

تصویربرداری

ممکن است برای رد سایر بیماری ها نیاز به انجام تصویربرداری داشته باشید:

• کولونوسکوپی: بررسی روده بزرگ برای تشخیص پولیپ، IBD یا توده های سرطانی.
• سیگموئیدوسکوپی: بررسی قسمت پایینی روده بزرگ و راست روده.
• آندوسکوپی فوقانی: بررسی مری، معده و بخش ابتدایی روده کوچک برای تشخیص بیماری هایی مانند سلیاک.

درمان سندروم روده تحریک پذیر چگونه است؟

درمان IBS برای همه افراد مشابه نیست و معمولا نیاز به یک برنامه درمانی شخصی دارد. بیشتر افراد با تغییر رژیم غذایی، اصلاح سبک زندگی و در صورت نیاز، مصرف داروها می توانند علائم خود را کنترل کنند.
درمان های رفتاری و روان شناختی نیز ممکن است مؤثر باشند.

نکته مهم: بسیاری از درمان ها نیاز به زمان دارند و هدف این است که علائم کاهش پیدا کنند، حتی اگر کاملا از بین نروند.

تغییرات غذایی

یک متخصص تغذیه می تواند به شما کمک کند تا با اصلاح عادات غذایی، از تشدید علائم جلوگیری کنید. توصیه ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• افزایش فیبر: مصرف میوه ها، سبزیجات، غلات کامل، آلو و مغزها. افزایش فیبر باید تدریجی باشد تا دستگاه گوارش فرصت سازگاری پیدا کند.
• مصرف مکمل فیبر: مانند پودر پسیلیوم (Metamucil®) یا سیترول (Citrucel®).
• کاهش لبنیات: حساسیت به لاکتوز در افراد با IBS شایع است. می توانید از غذاهای غیرلبنی حاوی کلسیم مثل بروکلی، اسفناج و سالمون استفاده کنید.
• کاهش غذاهای نفاخ: مانند حبوبات، کلم بروکسل، کلم، نوشابه های گازدار و آدامس.
• اجتناب از گلوتن: حتی در صورت نداشتن بیماری سلیاک، افراد با IBS ممکن است به گلوتن حساس باشند. حذف گلوتن باید تحت نظر پزشک باشد.
• رژیم کم FODMAP: این رژیم مصرف کربوهیدرات های سخت قابل هضم را کاهش می دهد و جایگزین های مناسب را پیشنهاد می کند.
• نوشیدن آب کافی: روزانه حداقل 2 لیتر آب برای کمک به عملکرد روده.
• یادداشت غذایی: ثبت غذاهای مصرفی برای شناسایی غذاهای محرک علائم و مشاوره با متخصص تغذیه.

تغییرات در فعالیت های روزانه

• ورزش منظم: حداقل 150 دقیقه در هفته ورزش متوسط (مثل پیاده روی سریع).
• تمرینات آرامش بخش: مانند یوگا، مدیتیشن و تکنیک های کنترل استرس.
• خواب کافی: بین 7 تا 9 ساعت خواب با کیفیت در شب. اگر دچار مشکل خواب هستید، با پزشک مشورت کنید.
• یادداشت فعالیت ها: ثبت فعالیت هایی که به بهبود علائم کمک می کنند و مرور آن با پزشک.

درمان های روان شناختی

درمان با روان شناس می تواند به مدیریت استرس، اضطراب و افسردگی که ممکن است علائم IBS را تشدید کنند، کمک کند. گزینه های درمانی شامل:

• درمان شناختی رفتاری (CBT)
• هیپنوتراپی
• بیوفیدبک

داروها

پزشک ممکن است برای کاهش علائم IBS داروهای مختلفی تجویز کند:

• داروهای ضدافسردگی: در صورت وجود افسردگی، اضطراب یا درد شکمی شدید (شامل داروهای TCA و SSRI).
• داروهای ضد یبوست: شامل مکمل های فیبر و ملین ها.
• داروهای ضد اسهال: برای کاهش دفعات اجابت مزاج.
• داروهای ضد اسپاسم روده.
• پروبیوتیک ها: ممکن است به تعادل باکتری های روده و کاهش علائم کمک کنند.

برخی داروهای اختصاصی IBS شامل:

• دی سیکلومین (Bentyl®)
• هیوسامین (Levsin®)
• لوبی پروستون (Amitiza®)
• لیناکلوتاید (Linzess®)
• پلکاناتید (Trulance®)
• ریفاکسیمین (Xifaxanta®)

پیش آگهی و چشم انداز بیماران مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

آیا ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری های گوارشی جدی می شود؟

خیر، سندرم روده تحریک پذیر (IBS) خطر ابتلا به بیماری هایی مانند کولیت، بیماری کرون یا سرطان روده بزرگ را افزایش نمی دهد. اگرچه علائم IBS آزاردهنده هستند، اما این بیماری معمولا عوارض خطرناک و جدی به همراه ندارد.

زندگی با سندرم روده تحریک پذیر چگونه است؟

زندگی با IBS می تواند چالش برانگیز باشد زیرا علائم آن ممکن است در طول زندگی شما به صورت دوره ای ظاهر شده و دوباره فروکش کنند. درمان IBS اغلب به روش آزمون و خطا نیاز دارد، اما خبر خوب این است که تقریبا همه افراد مبتلا به IBS می توانند با گذشت زمان، روشی برای کنترل علائم خود پیدا کنند.

در بیشتر موارد، تغییر سبک تغذیه و فعالیت های روزانه می تواند علائم را به تدریج بهبود بخشد. البته برای یافتن محرک های شخصی خود و کنار گذاشتن آن ها باید صبور باشید. علائم ممکن است به طور کامل برطرف نشوند، اما معمولا بعد از چند هفته یا چند ماه، احساس بهتری خواهید داشت.

پیشگیری از سندرم روده تحریک پذیر

آیا می توان از IBS پیشگیری کرد؟

متأسفانه چون علت مشخصی برای IBS وجود ندارد، راه قطعی برای پیشگیری از آن نیز شناخته نشده است. اما اگر به IBS مبتلا هستید، با شناسایی و دوری از عوامل محرک می توانید از تشدید علائم جلوگیری کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم IBS شما بیش از سه ماه ادامه داشته یا رو به وخامت هستند، بهتر است حتما به پزشک مراجعه کنید. حتی اگر علائم به صورت گاه به گاه ظاهر می شوند اما بر کیفیت زندگی شما تأثیر منفی می گذارند، باز هم مراجعه به پزشک اهمیت دارد.

علائمی که نیاز به پیگیری فوری دارند:

• تب
• استفراغ
• خونریزی مقعدی
• کاهش وزن بی دلیل
• اسهال شدید که شما را در طول شب بیدار می کند
• درد شدید شکم، به ویژه دردی که با اجابت مزاج یا خروج گاز تسکین نمی یابد

چه سؤالاتی باید از پزشک بپرسید؟

اگر علائم IBS دارید، می توانید این سؤالات را از پزشک خود بپرسید:

• چه داروهایی می توانند به من کمک کنند؟
• چه غذاهایی را باید از رژیم غذایی خود حذف کنم؟
• چه تغییراتی در سبک زندگی باید ایجاد کنم؟
• چه زمانی می توانم انتظار بهبود علائم را داشته باشم؟

سخنی از نی نی تینی

علائمی مانند درد معده، اسهال، یبوست و نفخ که در IBS دیده می شوند، می توانند بسیار ناراحت کننده باشند و زندگی روزمره شما را مختل کنند. اما خبر خوب این است که این بیماری کاملا قابل مدیریت است. با اصلاح رژیم غذایی و تغییر عادات روزانه می توانید علائم خود را کنترل کنید. اگر علائم گوارشی شما بهبود نمی یابند، حتما با پزشک مشورت کنید. با همکاری پزشک، می توانید بهترین برنامه درمانی را برای خود پیدا کنید.