آشالازی در کودکان یکی از بیماری های نادر دستگاه گوارش است که بسیاری از والدین تا زمان بروز علائم، آشنایی چندانی با آن ندارند. این بیماری با تأثیر بر حرکت طبیعی مری، روند بلع غذا را برای کودک دشوار می کند و به تدریج می تواند روی رشد و وزن گیری او اثر بگذارد. آگاهی از علائم، روش های تشخیص و درمان، بهترین قدم برای کمک به کودک و جلوگیری از عوارض طولانی مدت است. در این مقاله در مورد این بیماری در کودکان بیشتر توضیح خواهیم داد.
آشالازی در کودکان چیست؟
Achalasia یا همان آشالازی در کودکان یک بیماری نادر است که باعث می شود کودک در بلع غذاهای جامد و مایعات دچار مشکل شود. در این بیماری، بخشی از لوله غذایی (مری) که وظیفه انتقال غذا از دهان به معده را بر عهده دارد، درست کار نمی کند. در حالت طبیعی، عضلات مری به صورت منظم منقبض می شوند تا غذا را به سمت معده هدایت کنند؛ اما در آشالازی این انقباض ها ضعیف می شوند و هماهنگی طبیعی آنها از بین می رود.
در کنار این مشکل، اسفنکتر تحتانی مری (LES) نیز خوب عمل نمی کند. این اسفنکتر، یک عضله در انتهای مری و ورودی معده است. زمانی که آشالازی رخ می دهد، LES بیش از اندازه تنگ و سفت می شود و اجازه نمی دهد غذا به راحتی وارد معده شود. در نتیجه غذا و مایعات به مرور در مری جمع می شود و کودک پس از غذا خوردن احساس گیر کردن یا برگشت غذا دارد.
آشالازی ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما در بزرگسالان بسیار شایع تر است. آشالازی در کودکان یک اختلال بسیار نادر محسوب می شود و بسیاری از والدین تا زمان تشخیص، حتی نام آن را هم نشنیده اند. در برخی موارد نیز سابقه خانوادگی آن گزارش شده است، هرچند بسیار کمیاب است.
علت آشالازی در کودکان چیست؟
پزشکان می دانند که آشالازی در کودکان به دلیل آسیب یا اختلال در سلول های عصبی موجود در عضلات مری ایجاد می شود؛ اما علت اصلی این آسیب هنوز ناشناخته است. یعنی فعلا نمی دانیم چرا این سلول های عصبی عملکرد خود را از دست می دهند.
با این حال، در کودکان این بیماری گاهی همراه با برخی مشکلات دیگر دیده می شود از جمله:
- کمبود هورمون های غده فوق کلیه
- سندرم آلگروو (AAA) Allgrove syndrome
- سندرم داون Down syndrome
در ایران نیز گزارش هایی وجود دارد که برخی کودکان مبتلا، یکی از این مشکلات زمینه ای را داشته اند. اما در بسیاری از موارد، آشالازی بدون هیچ بیماری همراهی ایجاد می شود. بنابراین والدین نباید خودشان را بابت علت بیماری سرزنش کنند؛ چون هیچ ارتباطی با نحوه مراقبت یا نوع تغذیه کودک ندارد.
علائم آشالازی در کودکان چیست؟
علائم این بیماری معمولا آرام شروع می شود و به تدریج شدیدتر می شود. نکته مهم این است که نشانه های علائم آشالازی در کودکان ممکن است شبیه بیماری های دیگر دستگاه گوارش باشد؛ برای همین تشخیص دقیق پزشک ضروری است.
علائم رایج عبارتند از:
- استفراغ غذاهای هضم نشده، حتی چند ساعت بعد از خوردن
- سختی در بلع غذاهای جامد یا مایع
- کاهش وزن یا توقف افزایش وزن
- احساس درد یا سوزش در قفسه سینه، به خصوص هنگام خوردن
- سرفه پس از غذا، به دلیل گیر کردن غذا در مری
- بوی بد دهان به دلیل باقی ماندن غذا در مری
در ایران، بسیاری از والدین این علائم را ابتدا با رفلاکس یا حساسیت غذایی اشتباه می گیرند. اما اگر کودک مرتب غذا را بالا می آورد و وزنش اضافه نمی شود، لازم است حتما ارزیابی تخصصی انجام شود.
تشخیص آشالازی در کودکان چگونه انجام می شود؟
اگر علائم کودک چند هفته طول بکشد و به مرور بدتر شود، پزشک احتمال تشخیص آشالازی در کودکان را مطرح می کند. برای تشخیص، چند آزمایش تخصصی انجام می شود تا نحوه عملکرد مری بررسی گردد:
1- عکس برداری با اشعه ایکس (X-ray)
در عکس ساده قفسه سینه، ممکن است گشاد شدن مری یا وجود مایع باقی مانده داخل آن دیده شود.
2- آندوسکوپی
یک لوله باریک و انعطاف پذیر وارد مری می شود و پزشک می تواند داخل مری را مشاهده و در صورت نیاز نمونه برداری کند.
3- بلع باریم (اسوفاگوگرام)
کودک مایعی غلیظ می نوشد و هم زمان از مری عکس گرفته می شود تا مسیر و حرکت غذا مشخص شود.
4- مانومتری مری
در این تست، فشار عضلات مری هنگام بلع آب اندازه گیری می شود. این روش دقیق ترین تست برای تشخیص آشالازی است.
در مراکز فوق تخصصی گوارش کودکان در ایران مانند مراکز دانشگاهی، مانومتری از استانداردترین روش هاست و نتایج بسیار قابل اعتماد ارائه می دهد.
درمان آشالازی در کودکان چگونه است؟
اگر درمان آشالازی در کودکان انجام نشود، بیماری به مرور شدیدتر می شود. داروها معمولا اثر پایدار و مؤثری ندارند؛ به همین دلیل تقریبا در همه موارد، درمان جراحی بهترین انتخاب است.
1- اتساع با بالون (Balloon dilation)
در این روش، یک بالون از طریق آندوسکوپ وارد LES شده و باز می شود تا عضله تنگ شده کشیده شود.
با وجود اینکه در بزرگسالان گاهی اثر خوبی دارد، در کودکان نتیجه آن معمولا کوتاه مدت است.
2- ازوفاگومیوتومی (برش عضله مری)
این روش که همان «هلر میوتومی» است، بهترین و مؤثرترین درمان برای کودکان محسوب می شود.
جراح با چند برش کوچک (روش لاپاراسکوپی) عضلات سفت LES را برش می دهد تا مسیر عبور غذا باز شود. نتایج این روش معمولا پایدار و طولانی مدت است.
3- فوندوپلیکاسیون
برای جلوگیری از رفلاکس پس از جراحی، بخشی از معده دور انتهای مری پیچیده می شود تا اسید معده به مری برنگردد.
در ایران نیز این جراحی ها توسط فوق تخصصان جراحی کودکان و گوارش کودکان انجام می شود و معمولا نتایج آن بسیار خوب است.
عوارض آشالازی در کودکان
اگر عوارض آشالازی در کودکان مدیریت نشود، مشکلات زیر ممکن است رخ دهد:
- کاهش وزن و سوءتغذیه
- استفراغ مکرر و احتمال ورود محتویات معده به ریه ها (آسپیراسیون)
- افزایش احتمال ذات الریه
- مشکلات تنفسی ناشی از گیر کردن غذا
در بزرگسالان احتمال سرطان مری بیشتر می شود اما این موضوع در کودکان گزارش نشده است.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیرم؟
اگر کودک شما در بلع دچار مشکل است یا علائم آشالازی را نشان می دهد، حتما با پزشک تماس بگیرید.
اگر علائم چند هفته ادامه داشته و بدتر شده اند، مشاوره تخصصی ضروری است.
آشالازی در کودکان بیماری نادری است، اما با تشخیص به موقع، جراحی معمولا به خوبی علائم را درمان می کند.
نکات کلیدی درباره آشالازی در کودکان
- آشالازی یک بیماری نادر است که بلع را سخت می کند.
- این بیماری در بزرگسالان شایع تر است و در کودکان به ندرت دیده می شود.
- عضلات مری ضعیف شده و LES بیش از حد تنگ می شود.
- غذا و مایع در مری جمع می شود و کودک دچار استفراغ و کاهش وزن می شود.
- جراحی بهترین راه درمان پایدار است.
نکات مهم قبل از انجام آزمایش ها یا عمل جراحی کودک
پیش از اینکه شما با انجام یک آزمایش یا عمل برای کودک موافقت کنید، بهتر است بدانید:
- نام دقیق آزمایش یا عمل
- دلیل انجام آن
- نتایج احتمالی و معنای آنها
- خطرات و فواید
- محل و زمان انجام
- اینکه چه کسی انجام دهنده آن است و چه تخصصی دارد
- اگر انجام نشود چه پیامدی دارد
- آیا آزمایش دیگری لازم است؟
- زمان تحویل نتایج
- شماره تماس برای پیگیری
- هزینه های احتمالی
سخنی از نی نی تینی
اگر فرزندتان هنگام غذا خوردن دچار دشواری بلع، استفراغ مکرر، یا توقف وزن گیری شده است، موضوع را ساده تلقی نکنید و حتما با پزشک متخصص گوارش کودکان مشورت کنید. تشخیص زودهنگام، از پیشرفت بیماری جلوگیری می کند و درمان جراحی در اغلب موارد نتایج بسیار خوبی به همراه دارد. مراقبت از سلامت کودک یک مسیر مشترک بین والدین و پزشک است و هر قدم درست، آینده ای راحت تر برای فرزندتان می سازد.
اگر تجربه ای در زمینه علائم، تشخیص یا درمان آشالازی در کودکان دارید، یا سؤال هایی برایتان مطرح است، آن را در بخش دیدگاه ها مطرح کنید. تجربه های شما می تواند به دیگر والدین کمک کند و پاسخ به پرسش ها نیز محتوای مقاله را کامل تر خواهد کرد.
