آسپیراسیون زمانی اتفاق می افتد که غذا، مایعات یا هر ماده دیگری به صورت ناخواسته وارد راه هوایی یا ریه های کودک شود. این اتفاق ممکن است ساده به نظر برسد، اما گاهی موجب مشکلات جدی مانند ذات الریه می شود. آسپیراسیون در کودکان معمولا زمانی رخ می دهد که فرآیند بلع در آن ها طبیعی نباشد؛ این وضعیت که در پزشکی به آن دیسفاژی گفته می شود، باعث می شود کودک نتواند غذا را درست ببلعد.
در برخی کودکان، وجود ریفلاکس معده به مری (GERD) نیز می تواند زمینه ساز ورود محتویات معده به گلو و ایجاد آسپیراسیون شود. در ادامه در مورد این مشکل در کودکان توضیح خواهیم داد.
آسپیراسیون در کودکان چیست؟
وقتی کودک شما غذا می خورد، لقمه از دهان وارد گلو یا همان حلق می شود. سپس از طریق لوله ای به نام مری وارد معده خواهد شد. این مسیر به کمک مجموعه ای از حرکات هماهنگ عضلات دهان، حلق و مری انجام می شود. اگر کودک دچار دیسفاژی باشد، عضلات این ناحیه درست کار نمی کنند و همین موضوع باعث اختلال در بلع و افزایش خطر علت آسپیراسیون در کودکان می شود.
حلق جزئی از مسیر تنفسی نیز هست. هنگام تنفس، هوا از دهان وارد حلق شده و سپس از نای به ریه ها می رسد. در بالای نای، بافتی به نام اپی گلوت قرار دارد که هنگام بلع مثل یک درپوش، نای را می بندد تا غذا وارد مسیر هوا نشود. اما در برخی مواقع، این مکانیسم کاملا درست عمل نمی کند و تکه های غذا یا مایعات وارد نای می شوند. این اتفاق ممکن است هنگام بلع یا حتی زمانی که محتویات معده به گلو برمی گردند رخ دهد. در کودکانی با مشکلات رشدی یا زمینه ای، احتمال دچار شدن به دیسفاژی و در نتیجه آسپیراسیون در کودکان بیشتر است.
آسپیراسیون ممکن است در حین شیر خوردن، غذا خوردن، یا حتی پس از آن رخ دهد. این موضوع در نوزادانی که مشکلات عصبی، رشدی یا مشکلات بلع دارند بسیار شایع تر است. حتی زمانی که کودک بزاق خودش را قورت می دهد هم ممکن است دچار آسپیراسیون شود.
اگر مقدار غذای وارد شده به راه تنفسی کم باشد، معمولا آسیبی ایجاد نمی شود. این مسئله حتی در کودکان سالم نیز ممکن است دیده شود؛ مثلا هنگام خواب، غذا خوردن یا صحبت کردن. اما وقتی آسپیراسیون در کودکان به دفعات زیاد یا به مقدار زیاد رخ دهد، می تواند بسیار خطرناک باشد.
علت آسپیراسیون در کودکان چیست؟
شایع ترین علت آسپیراسیون در کودکان وجود مشکلات بلع یا همان دیسفاژی است. در این شرایط، عضلات حلق و مری عملکرد طبیعی ندارند. برخی از دلایل ایجاد این مشکل عبارت اند از:
- ناهنجاری های مادرزادی مانند شکاف کام یا اختلالات ساختاری مری
- رشد آهسته یا مشکلات ناشی از نارس بودن یا شرایط ژنتیکی مانند سندرم داون
- آسیب های مغزی، مشکلات عصبی ـ رشدی یا بیماری هایی مانند فلج مغزی
- آسیب اعصاب جمجمه ای که مسئول کنترل عضلات بلع هستند
- بیماری های عصبی ـ عضلانی مانند آتروفی عضلانی نخاعی
- وجود لوله های پزشکی مانند لوله بینی ـ معده یا تراکستومی
- ریفلکس شدید معده به مری (GERD) که باعث برگشت غذا و بالا آمدن آن تا گلو می شود و خطر آسپیراسیون در کودکان را افزایش می دهد
برای مادران ایرانی که تجربه کودک نارس یا کودک مبتلا به مشکلات رشدی را دارند، این عوامل اشاره شده کاملا قابل لمس است و در منابع معتبر مثل دستورالعمل های وزارت بهداشت نیز به عنوان عوامل خطر اصلی مطرح شده اند.
علائم آسپیراسیون در کودکان چیست؟
علائم آسپیراسیون در کودکان بسته به سن کودک و میزان ورود ماده به راه هوایی متفاوت است.
علائم آسپیراسیون در نوزادان عبارت است از:
- مکیدن ضعیف در هنگام شیر خوردن
- سرفه یا خفگی هنگام شیردهی
- علائمی مانند قرمزی صورت، اشک ریزش یا جمع کردن صورت هنگام خوردن شیر
- قطع شدن تنفس هنگام تغذیه
- سریع تر شدن تنفس هنگام شیر خوردن
- صدای خِرخِر یا صدای خیس بعد از خوردن شیر
- تب خفیف پس از شیردهی
- خس خس سینه یا مشکل در تنفس
- عفونت های مکرر تنفسی یا ریوی
علائم در کودکان بزرگ ترشامل موارد زیر است:
- سرفه یا خفگی هنگام غذا خوردن
- صدای خیس و غیرطبیعی بعد از خوردن غذا
- تب خفیف پس از وعده غذایی
- احساس گیر کردن غذا در گلو یا برگشت غذا
- خس خس یا سایر مشکلات تنفسی
- ابتلای مکرر به عفونت های ریه
برخی کودکان هیچ علامتی ندارند اما همچنان دچار آسپیراسیون می شوند. این حالت را آسپیراسیون خاموش می نامند که از خطرناک ترین انواع است، زیرا بدون علامت بوده و تشخیص آن سخت تر است.
تشخیص آسپیراسیون در کودکان چگونه انجام می شود؟
پزشک یا متخصص گفتاردرمانی زمانی بررسی های دقیق را شروع می کند که کودک:
- علائم آسپیراسیون در کودکان را نشان دهد
- مشکل زمینه ای در بلع داشته باشد
- دچار ریفلاکس معده باشد
در ابتدا سابقه پزشکی کودک بررسی می شود. متخصص گفتاردرمانی (SLP) ممکن است از شما بپرسد کودک هنگام خوردن چه خوراکی هایی مشکل دارد و این مشکل در چه زمانی اتفاق می افتد. همچنین از نزدیک نحوه غذا خوردن کودک را مشاهده می کنند.
برای تشخیص دقیق تر، آزمایش هایی مانند موارد زیر انجام می شود:
- عکس برداری قفسه سینه یا سی تی اسکن برای بررسی وجود التهاب یا عفونت
- تست بلع باریم که روشی استاندارد در بیمارستان های ایران نیز هست
- ارزیابی آندوسکوپیک بلع (FEES) که در برخی مراکز تخصصی گفتاردرمانی انجام می شود
این روش ها کمک می کنند بفهمیم آیا غذا یا مایعات وارد ریه کودک می شوند یا خیر.
درمان آسپیراسیون در کودکان چگونه است؟
درمان آسپیراسیون در کودکان بسته به علت اصلی و شدت مشکل متفاوت است. گزینه های درمانی عبارتند از:
- اصلاح وضعیت بدن کودک هنگام غذا خوردن
- غلیظ تر کردن مایعات برای بلع راحت تر
- تغییر نوع و قوام غذاهای کودک
- انجام تمرینات گفتاردرمانی برای تقویت بلع (در کودکان بزرگ تر)
- مصرف دارو برای کنترل ریفلاکس
- دارو یا تزریق بوتاکس برای کودکانی که بزاق زیاد تولید می کنند
- جراحی برای کاهش شدت ریفلاکس
- جراحی اصلاحی برای مشکلات ساختاری مانند شکاف کام
اگر خطر آسپیراسیون شدید باشد، ممکن است لازم باشد کودک برای مدتی از لوله تغذیه استفاده کند تا بدون خطر، مواد غذایی دریافت کند. لوله تغذیه از طریق بینی تا معده قرار داده می شود (NGT) یا طی عمل جراحی مستقیم در معده کار گذاشته می شود (لوله گاستروستومی).
این روش ها موقتی هستند و هدف این است که کودک پس از بهبود دوباره تغذیه طبیعی داشته باشد.
در برخی کودکان، با رشد و تقویت عضلات، آسپیراسیون به مرور کمتر می شود. اما در بعضی دیگر نیاز به مداخلات بیشتر خواهد بود. تیم درمان همواره کودک را زیر نظر می گیرد تا بهترین زمان بازگشت به تغذیه طبیعی را مشخص کند.
اگر کودک شما لوله تراکستومی دارد، حتما طبق آموزش پزشک در مواقع لازم ترشحات یا مواد غذایی احتمالی را از لوله خارج کنید تا از عوارض جلوگیری شود.
عوارض آسپیراسیون در کودکان
یکی از مهم ترین و خطرناک ترین عوارض آسپیراسیون در کودکان آسیب به ریه ها است. زمانی که غذا، مایعات یا محتویات معده وارد ریه ها می شود، می تواند بافت های حساس ریه را دچار التهاب و تخریب کند. این آسیب ممکن است خفیف باشد اما در برخی موارد به قدری شدید است که نیاز به بستری یا درمان های جدی دارد.
یکی دیگر از عوارض مهم، بروز ذات الریه (پنومونی) است؛ یعنی عفونت ریه که باعث تجمع مایع، التهاب و مشکل در تنفس می شود. درمان پنومونی معمولا با آنتی بیوتیک انجام می شود و در موارد شدید می تواند تهدیدکننده حیات باشد. در نوزادان کم وزن یا کودکانی که بیماری زمینه ای دارند، پنومونی ناشی از آسپیراسیون می تواند بسیار جدی باشد.
سایر عوارض آسپیراسیون در کودکان عبارتند از:
- کم آبی بدن (دهیدراتاسیون)
به دلیل تغذیه ناکافی یا اختلال در خوردن مایعات اتفاق می افتد. - سوءتغذیه
وقتی کودک نتواند به درستی غذا بخورد یا از خوردن بترسد، مواد مغذی کافی دریافت نمی کند. - کاهش وزن یا رشد ناکافی
بسیاری از والدین گزارش می کنند که کودکشان وزن نمی گیرد یا رشدش کند شده است؛ آسپیراسیون می تواند یکی از دلایل اصلی باشد. - افزایش احتمال ابتلا به بیماری ها
عفونت های مکرر ریه، ضعف سیستم ایمنی و مشکلات تنفسی مزمن از عوارض تکرار آسپیراسیون هستند.
این عوارض نشان می دهد که آسپیراسیون در کودکان نه تنها یک مشکل تنفسی ساده نیست، بلکه می تواند بر رشد، تغذیه، سلامت عمومی و کیفیت زندگی کودک تأثیر بگذارد.
چه زمانی باید به متخصص کودکان مراجعه کنیم؟
به محض اینکه کودک هر علامتی از آسپیراسیون در کودکان نشان داد، باید فورا با پزشک یا متخصص گفتاردرمانی تماس بگیرید. مداخله سریع می تواند از ایجاد عوارض خطرناک جلوگیری کند.
علائمی که نیاز به ارزیابی فوری دارند عبارتند از:
- سرفه یا خفگی مکرر هنگام غذا خوردن
- تب خفیف بعد از وعده های غذایی
- خس خس سینه
- صدای خیس یا غیرطبیعی
- مشکلات تنفسی
- امتناع از خوردن یا گریه هنگام تغذیه
نکات کلیدی درباره آسپیراسیون در کودکان
- آسپیراسیون زمانی است که غذا یا مایعات به طور ناخواسته وارد راه هوایی یا ریه ها می شوند و می تواند به مشکلاتی مانند ذات الریه منجر شود.
- این مشکل معمولا به دلیل اختلال در بلع (دیسفاژی) رخ می دهد که ممکن است علت های رشدی، عصبی یا ساختاری داشته باشد.
- کودک ممکن است علائمی مانند مشکلات تنفسی یا صدای خیس بعد از غذا خوردن نشان دهد.
- برخی کودکان هیچ علائمی ندارند؛ این حالت آسپیراسیون خاموش بسیار خطرناک تر است.
- اگر کودک شما هر نشانه ای از آسپیراسیون دارد، باید سریع ارزیابی و درمان شود.
- درمان می تواند شامل اصلاح نحوه تغذیه، درمان اختلال بلع، غلیظ کردن مایعات، دارو یا جراحی باشد.
نکات پایانی برای مراجعه مؤثر به پزشک
برای اینکه بیشترین بهره را از مراجعه به پزشک ببرید:
- دلیل مراجعه را مشخص کنید و از قبل بدانید چه چیزی می خواهید بدانید.
- قبل از مراجعه، سؤالات خود را یادداشت کنید.
- نام تشخیص ها، داروها، آزمایش ها و توصیه هایی که پزشک ارائه می دهد را یادداشت کنید.
- دلیل تجویز هر دارو یا آزمایش را بپرسید و بدانید چگونه به کودک کمک می کند.
- درباره عوارض جانبی داروها پرس وجو کنید.
- سؤال کنید آیا روش های جایگزین درمان وجود دارد.
- دلیل انجام هر آزمایش یا روش تشخیصی را بدانید و بپرسید نتایج آن چه معنایی دارند.
- اگر کودک قرار است دارویی مصرف نکند یا آزمایشی انجام نشود، بپرسید این کار چه پیامدی دارد.
- زمان، تاریخ و هدف ویزیت های بعدی را ثبت کنید.
- راه های تماس با پزشک بعد از ساعات کاری را بپرسید. این موضوع بسیار مهم است، مخصوصا زمانی که کودک دچار مشکل ناگهانی می شود.
سخنی از نی نی تینی
اگر کودک شما دچار آسپیراسیون در کودکان است یا علائمی مانند سرفه، خفگی یا صدای خیس بعد از غذا خوردن دارد، حتما موضوع را جدی بگیرید. این مشکل اگر به موقع درمان نشود می تواند بر رشد، تنفس و سلامت عمومی کودک اثر بگذارد. همکاری با پزشک متخصص، کارشناس گفتاردرمانی، تغذیه و در صورت لزوم متخصص گوارش می تواند روند درمان را بسیار سریع تر و مؤثرتر کند. به خاطر داشته باشید که هر کودک شرایط متفاوتی دارد؛ پس ارزیابی دقیق و برنامه ریزی درمانی اختصاصی اهمیت زیادی دارد.
اگر شما هم تجربه ای درباره علائم آسپیراسیون در کودکان، روش های تشخیص یا درمان داشته اید، در بخش نظرات با ما و سایر والدین به اشتراک بگذارید. تجربه های شما می تواند برای والدینی که تازه با این مشکل روبه رو شده اند بسیار کمک کننده باشد. همچنین اگر سؤالی دارید، مطرح کنید تا در سریع ترین زمان ممکن راهنمایی تان کنیم.
