آزواسپرمی

آزواسپرمی چیست؟

آزواسپرمی به حالتی گفته می شود که در آن هیچ اسپرمی در مایع منی مرد وجود ندارد. به عبارت ساده تر، اگرچه مایع منی در هنگام انزال خارج می شود، اما در این مایع هیچ اسپرمی یافت نمی شود. گاهی اوقات به این حالت “صفر بودن تعداد اسپرم” هم گفته می شود.

به طور طبیعی، بیضه ها مسئول تولید اسپرم هستند. پس از تولید، اسپرم از مسیرهای مختلف دستگاه تولید مثل عبور می کند و با مایعات دیگر ترکیب می شود تا مایع منی را تشکیل دهد. مایع منی همان مایعی است که در هنگام انزال از آلت تناسلی خارج می شود. در افرادی که دچار آزواسپرمی هستند، ممکن است مایع منی وجود داشته باشد اما اسپرم در آن نیست.

برخی از افراد از بدو تولد دچار این عارضه هستند و برخی دیگر ممکن است در دوران نوجوانی یا بزرگسالی به آن مبتلا شوند. نکته مهم این است که بسیاری از علت های آزواسپرمی قابل درمان هستند و حتی در مواردی که درمان کامل ممکن نیست، گاهی می توان با کمک روش هایی مثل IVF (لقاح خارج رحمی) اسپرم زنده استخراج کرد و به بارداری کمک نمود. بنابراین داشتن آزواسپرمی به معنای قطعی ناتوانی در داشتن فرزند نیست.

انواع آزواسپرمی

آزواسپرمی به طور کلی به سه نوع مختلف تقسیم می شود:

۱. آزواسپرمی پس از بیضه (آزواسپرمی انسدادی)

در این نوع، بیضه ها اسپرم تولید می کنند اما مشکلی در مسیر انتقال اسپرم وجود دارد که باعث می شود اسپرم نتواند از بدن خارج شود. به این حالت آزواسپرمی انسدادی هم گفته می شود. این نوع آزواسپرمی شایع ترین نوع است و حدود 40 درصد از موارد اسپرم صفر را شامل می شود.

۲. آزواسپرمی بیضه ای (آزواسپرمی غیرانسدادی)

در این نوع، بیضه ها یا به اندازه کافی اسپرم تولید نمی کنند یا اصلا اسپرم نمی سازند. علت آن می تواند آسیب دیدگی یا اختلال در ساختار یا عملکرد بیضه ها باشد. این نوع هم در گروه آزواسپرمی غیرانسدادی قرار می گیرد.

۳. آزواسپرمی پیش از بیضه (آزواسپرمی غیرانسدادی هورمونی)

در این حالت، ظاهر بیضه ها و مسیرهای تولید مثل طبیعی است، اما به دلیل مشکلات هورمونی، تحریک کافی برای تولید اسپرم وجود ندارد. این نوع ممکن است در اثر عواملی مانند شیمی درمانی یا عدم تعادل هورمونی ایجاد شود.

طبق بررسی های آماری، حدود 1 درصد از مردان دچار آزواسپرمی هستند.

علائم آزواسپرمی چیست؟

بیشتر افرادی که دچار این عارضه هستند، معمولا تا زمانی که برای فرزندآوری اقدام نکنند، متوجه این مشکل نمی شوند. اسپرم صفر اغلب بدون علامت است و معمولا زمانی تشخیص داده می شود که زوجین پس از مدت طولانی تلاش برای بارداری، به پزشک مراجعه می کنند.

با این حال، در برخی افراد ممکن است علائمی بر اساس علت زمینه ای وجود داشته باشد، مثل:

• کاهش میل جنسی در اثر مشکلات هورمونی
• وجود توده یا ورم در بیضه که ممکن است نشان دهنده عفونت باشد
• درد یا ناراحتی در ناحیه تناسلی در بعضی موارد

چه عواملی باعث آزواسپرمی می شود؟

علت آن می تواند انسداد مسیر خروج اسپرم یا مشکلات ژنتیکی و هورمونی باشد.

علل آزواسپرمی پس از بیضه (آزواسپرمی انسدادی)

در این حالت، اسپرم تولید می شود اما به دلیل وجود انسداد در دستگاه تولید مثل مرد، اسپرم نمی تواند از بدن خارج شود. انسداد ممکن است در بخش های مختلف از جمله اپیدیدیم (لوله مارپیچی که محل بلوغ اسپرم است)، مجرای وازدفران و مجرای انزالی ایجاد شود.

برخی از دلایل شایع انسداد عبارتند از:

• آسیب یا ضربه به بیضه ها
• عفونت هایی مثل اپیدیدیمیت (عفونت لوله اپیدیدیم)
• التهاب دستگاه تناسلی
• برگشت انزال (زمانی که مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی به داخل مثانه برمی گردد)
• جراحی های قبلی در ناحیه لگن
• وجود کیست یا توده هایی که مسیر عبور اسپرم را می بندند
• انجام وازکتومی (عمل بستن لوله های اسپرم بر برای جلوگیری از بارداری)
• اختلال ژنتیکی مثل جهش در ژن فیبروز کیستیک که ممکن است باعث عدم تشکیل لوله های وازدفران یا ایجاد ترشحات غلیظ و مسدود کننده در این لوله ها شود.

علل آزواسپرمی پیش از بیضه و بیضه ای (آزواسپرمی غیرانسدادی)

در این موارد، هیچ انسدادی در مسیر خروج اسپرم وجود ندارد، اما تولید اسپرم با اختلال مواجه شده است.

علل این نوع آزواسپرمی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• اختلالات ژنتیکی مثل سندرم کالمن، سندرم کلاین فلتر یا حذف قسمتی از کروموزوم Y
• اختلالات هورمونی مثل کمبود تستوسترون، افزایش هورمون پرولاکتین یا اختلالات غدد درون ریز
• واریس بیضه (واریکوسل) که باعث کاهش کیفیت اسپرم می شود
• مصرف برخی داروها که ممکن است تولید اسپرم را مختل کنند
• پرتو درمانی، شیمی درمانی یا تماس با فلزات سنگین و سموم صنعتی
• فقدان بیضه یا بیضه پایین نیامده (بیضه نهفته)
• التهاب بیضه ها (اورکیت)
• مصرف مواد مخدر، سوء مصرف الکل و استفاده مکرر از سونا یا جکوزی که دمای بالای این محیط ها می تواند تولید اسپرم را کاهش دهد.

تشخیص و آزمایش های آزواسپرمی

آزواسپرمی چگونه تشخیص داده می شود؟

پزشک زمانی آن را تشخیص می دهد که در دو آزمایش مجزا، در مایع منی فرد هیچ اسپرمی دیده نشود. این آزمایش معمولا زمانی انجام می شود که زوج ها برای بارداری تلاش می کنند اما موفق نمی شوند.

برای یافتن علت اسپرم صفر، پزشک سوابق پزشکی کامل شما را بررسی می کند و سؤالات زیر را می پرسد:

• سابقه باروری قبلی
• آسیب دیدگی یا جراحی در ناحیه لگن
• عفونت هایی مانند عفونت ادراری یا بیماری های مقاربتی
• داروهایی که در حال حاضر یا قبلا مصرف کرده اید
• مصرف الکل، ماریجوانا یا مواد مخدر
• قرار گرفتن در معرض حرارت یا استفاده مکرر از سونا
• سابقه خانوادگی ناهنجاری های مادرزادی، فیبروز کیستیک یا ناباروری

پزشک همچنین معاینه فیزیکی دقیقی انجام می دهد و به ویژه به ناحیه بیضه ها توجه می کند. ممکن است معاینه مقعدی هم انجام شود.

چه آزمایش های دیگری برای تشخیص آزواسپرمی انجام می شود؟

پزشک ممکن است آزمایش های زیر را هم تجویز کند:

• آزمایش خون برای بررسی سطح تستوسترون و هورمون FSH
• آزمایش های ژنتیکی
• سونوگرافی یا تصویربرداری از بیضه ها
• MRI مغز برای بررسی عملکرد هیپوتالاموس یا هیپوفیز در صورت لزوم

درمان آزواسپرمی

آزواسپرمی چگونه درمان می شود؟

درمان بستگی به علت آن دارد. مشاوره ژنتیک معمولا بخش مهمی از فرآیند درمان است. روش های درمان شامل موارد زیر هستند:

• جراحی برای باز کردن مجاری مسدود شده یا ترمیم و اتصال بخش هایی که مانع خروج اسپرم هستند (در صورت وجود انسداد)
• درمان هورمونی با دارو، اگر علت اصلی، کمبود هورمون باشد
• استخراج اسپرم مستقیما از بیضه با سوزن، که می تواند در روش های کمک باروری مانند IVF یا ICSI استفاده شود

اگر علت اسپرم صفر ژنتیکی باشد و امکان انتقال به فرزند وجود داشته باشد، پزشک ممکن است مشاوره ژنتیک را توصیه کند.

آیا ممکن است بعد از آزواسپرمی، اسپرم دوباره ظاهر شود؟

بله، بستگی به نوع اسپرم صفر دارد. برای مثال، اگر علت آن انسداد باشد، جراحی می تواند باعث بازگشت اسپرم به مایع منی شود.

آیا آزواسپرمی درمان قطعی دارد؟

در برخی موارد ممکن است درمان کامل امکان پذیر باشد، اما برخی علت ها درمان قطعی ندارند.

پیش آگهی و چشم انداز آزواسپرمی

چشم انداز افراد مبتلا به آزواسپرمی چگونه است؟

چشم انداز بستگی به علت اسپرم صفر دارد. بسیاری از علت ها قابل درمان هستند. مشکلات هورمونی و انسدادی معمولا درمان پذیرند و احتمال بازگشت باروری وجود دارد. حتی در مواردی که مشکل مربوط به ساختار بیضه هاست، می توان اسپرم زنده برای IVF یا سایر روش های کمک باروری استخراج کرد.

آیا با وجود آزواسپرمی هم می توان به طور طبیعی باردار شد؟

بله، در برخی موارد امکان بارداری طبیعی وجود دارد، به شرط آنکه نوع آزواسپرمی قابل درمان باشد. پزشک بهترین فرد برای بررسی این موضوع است.

آیا IVF تنها گزینه برای درمان آزواسپرمی است؟

اگر علت نیازمند استخراج اسپرم از بیضه باشد، IVF تنها گزینه است. اما اگر قابل درمان باشد، ممکن است نیاز به IVF نباشد.

چگونه می توان از آزواسپرمی پیشگیری کرد؟

از بروز مشکلات ژنتیکی نمی توان جلوگیری کرد، اما می توان با رعایت موارد زیر احتمال اسپرم صفر غیرژنتیکی را کاهش داد:

• جلوگیری از آسیب به اندام های تولید مثل (مثلا استفاده از محافظ هنگام ورزش)
• پرهیز از قرار گرفتن در معرض اشعه های مضر
• بررسی عوارض داروها قبل از مصرف
• پرهیز از قرار دادن طولانی مدت بیضه ها در معرض حرارت بالا

زندگی با آزواسپرمی

چگونه از خود مراقبت کنیم؟

تشخیص اسپرم صفر می تواند فشارهای روحی و جسمی به همراه داشته باشد. مشورت با پزشک و همراهی همسر در این مسیر بسیار مهم است. پزشک ممکن است آزمایش های بیشتری برای یافتن علت اصلی تجویز کند. در این مدت، گفت وگو با همسر، خانواده یا دوستان درباره احساسات خود می تواند کمک کننده باشد. بسیاری از افراد با وجود این مشکل، فرزند زیستی خواهند داشت.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر پس از 12 ماه تلاش برای بارداری به نتیجه نرسیدید یا در خصوص باروری خود نگرانی دارید، حتما با پزشک مشورت کنید. یکی از اولین اقدامات ممکن است آزمایش اسپرم باشد.

چه سوالاتی باید از پزشک بپرسیم؟

• علت نداشتن اسپرم چیست؟
• چه آزمایش هایی باید انجام دهم؟
• آیا امکان داشتن فرزند زیستی وجود دارد؟
• چه درمانی را توصیه می کنید؟
• آیا این بیماری به فرزندانم منتقل می شود؟

سخنی از نی نی تینی

شنیدن اینکه مشکلی در مسیر فرزندآوری وجود دارد ممکن است ناراحت کننده باشد. اما داشتن آزواسپرمی به این معنی نیست که هرگز نمی توانید صاحب فرزند شوید. پزشک ممکن است بتواند با روش هایی مانند IVF، اسپرم را مستقیما از بیضه استخراج کند. حتما نگرانی ها و سوالات خود را با پزشک در میان بگذارید.