آریتمی قلبی در کودکان به معنای ضربان نامنظم قلب است. در این حالت، ممکن است قلب کودک بیش از حد تند بزند، خیلی آهسته بتپد، گاهی یک ضربان را جا بیندازد یا حتی ضربان های اضافی داشته باشد. در بیشتر موارد، این نوع بی نظمی های ضربان قلب در کودکان خطرناک نیستند و معمولا با درمان علت زمینه ای مانند تب یا عفونت، برطرف می شوند. با این حال، برخی از انواع آریتمی می توانند جدی و نیازمند توجه پزشکی باشند.
آریتمی قلبی در کودکان چیست؟
آریتمی قلبی در کودکان به هرگونه تغییر در ریتم منظم قلب گفته می شود. درست مانند بزرگسالان، کودکان نیز ممکن است دچار آریتمی یا ضربان نامنظم قلب شوند.
در این شرایط، قلب ممکن است سریع تر یا کندتر از حد معمول بتپد، گاهی ضربانی را از دست بدهد یا ضربان های اضافی ایجاد کند. در بسیاری از موارد نیازی به درمان نیست، اما در برخی موارد خاص، آریتمی می تواند نشانه وجود یک مشکل جدی تر در سیستم قلبی باشد.
نحوه عملکرد قلب چگونه است؟
قلب یک سیستم الکتریکی ویژه دارد که سرعت و نظم تپش آن را کنترل می کند. روند طبیعی ضربان قلب به این صورت است:
- هر ضربان از گره سینوسی (SA node) آغاز می شود. این گره مجموعه ای از سلول ها در دهلیز راست قلب (بخش بالایی سمت راست) است.
- سیگنال الکتریکی ناشی از گره سینوسی باعث می شود دو حفره بالایی قلب (دهلیزها) منقبض شده و خون را به دو حفره پایینی (بطن ها) بفرستند.
- سپس سیگنال به گره دهلیزی بطنی (AV node) منتقل می شود. این گره مانند یک سیم انتقال دهنده، پیام های الکتریکی را از دهلیزها به بطن ها هدایت می کند.
- در ادامه، گره AV سیگنال جدیدی به بطن ها می فرستد تا آنها منقبض شوند و خون را از قلب به سایر نقاط بدن پمپاژ کنند.
- پس از آن، بطن ها استراحت می کنند و ضربان جدیدی آغاز می شود.
اگر این فرآیند به درستی انجام شود، ضربان قلب با نظمی خاص و سرعتی طبیعی ادامه دارد. اما در صورت ایجاد اختلال در این مسیر الکتریکی، آریتمی قلبی در کودکان به وجود می آید.
میزان شیوع آریتمی قلبی در کودکان
آریتمی قلبی در کودکان پدیده ای نسبتا رایج است و در بیشتر مواقع خطرناک نیست. با این حال، در موارد نادر ممکن است نوع خاصی از آریتمی شدید بوده و حتی زندگی کودک را تهدید کند.
پزشکان معمولا با انجام نوار قلب (ECG) یا سایر آزمایش های تخصصی، نوع آریتمی را تشخیص داده و بر اساس آن درمان مناسب را انتخاب می کنند.
انواع آریتمی در کودکان و نوزادان
کودکان مانند بزرگسالان می توانند دچار انواع مختلفی از بی نظمی های ضربان قلب شوند.
بسیاری از این آریتمی ها از دهلیزها (بخش های بالایی قلب) آغاز می شوند که به آنها تاکی کاردی فوق بطنی (SVT) گفته می شود. انواع رایج این نوع آریتمی شامل موارد زیر است:
تاکی کاردی گره دهلیزی بطنی (AVNRT) و ارتودرمیک ری انتری
در این نوع آریتمی قلبی در کودکان، ضربان قلب ناگهان بسیار سریع می شود و سپس به طور ناگهانی به حالت عادی برمی گردد، مانند خاموش و روشن شدن یک کلید. این نوع آریتمی شایع ترین علت SVT در کودکان است.
یکی از دلایل این حالت می تواند سندرم ولف–پارکینسون–وایت (Wolff-Parkinson-White) باشد که در آن کودک با یک اتصال الکتریکی اضافی بین بخش های بالایی و پایینی قلب متولد می شود.
فلاتر دهلیزی (Atrial Flutter)
در این وضعیت، ضربان قلب سریع ولی منظم است. این نوع آریتمی قلبی در کودکان نادر است اما ممکن است پس از برخی جراحی های قلبی مشاهده شود.
فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation)
در این حالت، ضربان قلب کودک بسیار سریع و نامنظم می شود. این وضعیت در بزرگسالان شایع تر است و در کودکان بسیار به ندرت رخ می دهد.
انقباض زودرس دهلیزی (Premature Atrial Contractions)
در این نوع آریتمی، ضربان ها زودتر از زمان معمول آغاز می شوند و ممکن است کودک یا والدین احساس کنند که قلب “یک ضربان جا می افتد”. معمولا این وضعیت خطرناک نیست و نیازی به درمان ندارد.
آریتمی های مربوط به بطن ها
برخی از آریتمی ها از بطن های قلب (حفره های پایینی) آغاز می شوند و معمولا نیاز به بررسی دقیق تر دارند:
- انقباض زودرس بطنی (PVC): در این حالت، ضربان اضافی از بطن ها آغاز می شود، پیش از آنکه سیگنال از دهلیزها برسد.
- تاکی کاردی بطنی (V-Tach): نوعی آریتمی جدی که در آن سیگنال های الکتریکی بطن ها بیش از حد سریع عمل می کنند.
- فیبریلاسیون بطنی: خطرناک ترین نوع آریتمی که در آن بطن ها به جای منقبض شدن، به صورت لرزش یا پرش بی هدف حرکت می کنند. در این حالت، جریان خون به بدن متوقف می شود و نیاز به مداخله فوری پزشکی دارد.
سایر انواع آریتمی قلبی در کودکان
- برادی کاردی: در این حالت، ضربان قلب کودک آهسته تر از حد معمول است. اگر منشاء آن از گره سینوسی طبیعی باشد و کودک علائمی نداشته باشد، معمولا خطرناک نیست.
- بلوک قلبی (Heart Block): در این وضعیت، انتقال سیگنال الکتریکی بین دهلیز و بطن ها با تأخیر یا انسداد مواجه می شود.
- سندرم سینوس بیمار: زمانی اتفاق می افتد که گره سینوسی به درستی کار نکند. این حالت در کودکان بسیار نادر است و معمولا در کسانی دیده می شود که از بدو تولد دچار بیماری مادرزادی قلبی هستند.
آیا آریتمی سینوسی در کودکان طبیعی است؟
بله، آریتمی سینوسی در کودکان کاملا طبیعی است و نشانه ای از سلامت قلب محسوب می شود.
در این نوع آریتمی، هنگام دم (تنفس به داخل)، ضربان قلب کمی سریع تر می شود و هنگام بازدم (خروج هوا)، کمی کندتر می شود. این تغییرات به دلیل واکنش طبیعی بدن به تنفس است و هیچ نیازی به درمان ندارد.
پزشکان حتی آن را به عنوان نشانه ای از عملکرد خوب قلب و سیستم عصبی در نظر می گیرند.
علائم و علل آریتمی قلبی در کودکان
علائم آریتمی قلبی در کودکان چیست؟
علائم آریتمی قلبی در کودکان بسیار متنوع است و به نوع آریتمی بستگی دارد. بعضی از کودکان ممکن است هیچ علامت مشخصی نداشته باشند و تنها در معاینه روتین قلبی تشخیص داده شوند، در حالی که برخی دیگر علائم واضح تری نشان می دهند. نشانه های رایج آریتمی شامل موارد زیر است:
- درد قفسه سینه: ممکن است کودک از احساس فشار یا ناراحتی در سینه شکایت کند.
- بی میلی به غذا یا مشکل در شیر خوردن: این علامت گاهی تنها نشانه آریتمی قلبی در نوزادان است.
- سرگیجه، سبکی سر یا غش (سنکوپ): ممکن است کودک احساس کند تعادل ندارد یا ناگهان بیهوش شود.
- خستگی یا ضعف عمومی: کاهش انرژی یا خواب آلودگی غیرعادی می تواند نشانه ای از بی نظمی ضربان قلب باشد.
- تپش قلب: کودک یا والدین ممکن است احساس کنند قلب “می پرد” یا “ضربانی را جا می اندازد”.
- تحریک پذیری و بی قراری: به ویژه در نوزادان یا کودکانی که نمی توانند احساس خود را بیان کنند.
- تنگی نفس: ممکن است کودک در فعالیت های ساده مثل بازی یا دویدن به سرعت نفس نفس بزند.
- تشنج، بیهوشی یا حتی ایست قلبی: در موارد بسیار نادر، اولین نشانه آریتمی ممکن است این موارد باشند.
در هر موردی که این علائم دیده شود، مراجعه به پزشک متخصص اطفال یا قلب کودکان ضروری است تا علت دقیق مشخص شود.
علل آریتمی قلبی در کودکان چیست؟
در بسیاری از موارد، به ویژه در تاکی کاردی فوق بطنی (SVT)، ساختار قلب کودک سالم است و هیچ مشکل مادرزادی وجود ندارد. اما در برخی انواع آریتمی قلبی در کودکان، عوامل گوناگونی می توانند نقش داشته باشند:
- کاردیومیوپاتی: حالتی که عضله ٔ قلب سفت، بزرگ یا ضخیم می شود و در عملکرد پمپاژ اختلال ایجاد می کند.
- بیماری های ژنتیکی: مانند سندرم QT طولانی یا تاکی کاردی بطنی پلی مورفیک کاتکول آمینی که باعث افزایش غیرطبیعی ضربان قلب می شوند.
- داروهای خاص: به ویژه داروهایی که برای درمان بیماری های شدید در کودکان تجویز می شوند.
- بیماری های مادرزادی قلب: اختلالاتی که از زمان تولد در ساختار قلب وجود دارند.
- اختلالات الکترولیتی: مانند کمبود پتاسیم، کلسیم یا سدیم که بر عملکرد الکتریکی قلب اثر می گذارند.
- تب، کم آبی بدن، استرس، کم خوابی یا التهاب: این شرایط می توانند به طور موقت باعث آریتمی شوند.
- عفونت های ویروسی یا باکتریایی: که ممکن است عضله قلب را تحریک کرده و ضربان نامنظم ایجاد کنند.
در نتیجه، بررسی علت دقیق آریتمی قلبی در کودکان به پزشک کمک می کند تا درمان هدفمند و مؤثری ارائه دهد.
تشخیص آریتمی قلبی در کودکان
آریتمی قلبی در کودکان چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشکان اغلب آریتمی را هنگام معاینه ی معمول یا در جریان بررسی بیماری های دیگر تشخیص می دهند. اگر شما به عنوان والدین متوجه تپش غیرعادی، بی قراری یا غش در کودک شدید، حتما پزشک را مطلع کنید.
پزشک متخصص قلب کودکان با بررسی سابقه پزشکی کودک و خانواده، گوش دادن به صدای قلب و انجام آزمایش های تخصصی، علت آریتمی را مشخص می کند. مهم ترین روش های تشخیص عبارت اند از:
- آزمایش خون: برای تشخیص وجود عفونت، دارو یا عدم تعادل مواد شیمیایی در بدن.
- اکوکاردیوگرام (ECHO): با استفاده از امواج صوتی، تصویر دقیقی از ساختار و عملکرد قلب ارائه می دهد.
- الکتروکاردیوگرام (ECG یا نوار قلب): آزمایشی ساده و بدون درد است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می کند. گاهی پزشک از کودک می خواهد در حالت استراحت یا هنگام فعالیت (مثل راه رفتن روی تردمیل) نوار قلب بدهد.
- مطالعه الکتروفیزیولوژی (EPS): در این روش، لوله ی نازکی از طریق رگ بازو یا پا وارد قلب می شود تا منبع سیگنال غیرطبیعی شناسایی شود.
- دستگاه هولتر (Holter Monitor): وسیله ای قابل حمل است که فعالیت قلب کودک را طی 24 ساعت تا چند روز ثبت می کند.
- مانیتور لوپ (Loop Recorder): در موارد نادر، دستگاه کوچکی زیر پوست سینه کاشته می شود تا در طولانی مدت ریتم قلب را ثبت کند. این روش زمانی استفاده می شود که سایر آزمایش ها نتیجه ٔ مشخصی نشان نداده باشند.
درمان آریتمی قلبی در کودکان
آریتمی قلبی در کودکان چگونه درمان می شود؟
درمان به نوع آریتمی قلبی در کودکان و شدت آن بستگی دارد. برخی از موارد نیازی به درمان ندارند و تنها پایش منظم قلب کودک کافی است.
اما در دیگر موارد، پزشک علت اصلی را درمان می کند. برای مثال:
- اگر آریتمی به دلیل عفونت ایجاد شده باشد، داروهای ضدویروسی یا آنتی بیوتیک تجویز می شود.
- در صورت اختلال شیمیایی یا الکترولیتی، از داروهایی برای تنظیم تعادل بدن استفاده می شود.
دارودرمانی
پزشک ممکن است داروهای ضدآریتمی مانند بتابلوکرها یا مسدودکننده های کانال کلسیم تجویز کند تا ریتم قلب تنظیم شود و سیگنال های الکتریکی کندتر عبور کنند.
روش های درمانی و جراحی آریتمی قلبی در کودکان
در موارد جدی تر، ممکن است نیاز به یکی از روش های زیر باشد:
- ابلیشن (Ablation): در این روش، با استفاده از انرژی گرمایی، بخشی از بافت قلب که باعث آریتمی می شود، از بین می رود.
- کاردیوورژن (Cardioversion): دو نوع دارد:
- الکتریکی: با شوک کنترل شده به قلب، ریتم طبیعی بازگردانده می شود.
- دارویی: با مصرف دارو ریتم قلب تنظیم می شود.
- دستگاه های کاشتنی: مانند پیس میکر (ضربان ساز) یا دِفیبریلاتور قابل کاشت که به تنظیم ضربان کمک می کنند.
- جراحی Maze: در این عمل، جراح با ایجاد برش های کوچک در بافت قلب، مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی را متوقف می کند.
پیش آگهی آریتمی قلبی در کودکان
آینده و پیش بینی وضعیت کودک مبتلا به آریتمی
چشم انداز کودکان مبتلا به آریتمی بسیار متفاوت است. در بیشتر موارد، این وضعیت بی خطر و موقتی است و هیچ اثر بلندمدتی بر سلامت کودک ندارد. برخی کودکان با افزایش سن، به طور طبیعی از این حالت خارج می شوند و دیگر نیازی به درمان ندارند.
حتی در موارد جدی تر نیز، با درمان مناسب و مراقبت دقیق، می توان آریتمی را کنترل یا درمان کرد.
با این حال، در مواردی نادر که درمان صورت نگیرد، ممکن است پیامدهایی جدی رخ دهد، از جمله:
- لخته خون که در صورت حرکت به سمت مغز می تواند باعث سکته شود.
- نارسایی قلبی در نتیجه کاهش عملکرد پمپاژ قلب.
- آسیب به اندام ها مانند مغز، کلیه ها، ریه ها یا کبد.
- ایست قلبی ناگهانی که نیاز به مداخله فوری دارد.
پیشگیری از آریتمی قلبی در کودکان
به طور کلی، راه قطعی برای جلوگیری از آریتمی وجود ندارد. اما والدین می توانند با شناسایی عوامل محرک و پرهیز از آنها، احتمال بروز حملات را کاهش دهند.
مثلا اگر فعالیت های بدنی شدید باعث بروز آریتمی می شود، می توان ورزش های سبک تری مانند شنا یا پیاده روی را جایگزین کرد.
زندگی با آریتمی قلبی در کودکان
اگر کودک شما علائم آریتمی دارد، روش های ساده ای می تواند به کاهش علائم کمک کند:
- وادار کردن کودک به سرفه یا حالت تهوع: گاهی این کار باعث تغییر موقت در ریتم قلب می شود.
- گذاشتن کمپرس سرد یا یخ روی صورت: در برخی موارد موجب بازگشت ضربان به حالت طبیعی می شود.
- مانور والسالوا: کودک بینی و دهان خود را می بندد و تلاش می کند هوا را بیرون دهد، که ممکن است باعث کاهش ضربان شود.
البته این روش ها باید فقط زیر نظر پزشک و پس از آموزش صحیح انجام شوند.
پرسش هایی که باید از پزشک بپرسید
اگر فرزندتان مبتلا به آریتمی است، پرسیدن این سؤالات از پزشک مفید خواهد بود:
- نوع آریتمی فرزندم چیست؟ آیا خطرناک است؟
- آیا می تواند فعالیت های روزمره یا ورزش را ادامه دهد؟
- از چه فعالیت هایی باید اجتناب کنیم؟
- آیا لازم است به متخصص قلب کودکان مراجعه کنیم؟
- هر چند وقت یک بار باید قلب او بررسی شود؟
- چه زمانی نیاز به مراجعه فوری به اورژانس داریم؟
سخنی از نی نی تینی
آریتمی قلبی در کودکان ممکن است باعث شود قلب کودک خیلی سریع، خیلی کند یا نامنظم بتپد. طبیعی است که والدین در این شرایط نگران شوند، اما خبر خوب این است که بیشتر آریتمی ها بی خطرند و بسیاری از کودکان با گذر زمان از آن عبور می کنند.
با مراجعه به پزشک متخصص و انجام بررسی های لازم، می توان از سلامت قلب کودک اطمینان حاصل کرد و در صورت نیاز درمان مناسب را آغاز نمود.
اگر تجربه ای درباره ی آریتمی قلبی در کودکان دارید یا سؤالی در مورد علائم، درمان یا مراقبت از کودک خود دارید، در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا پاسخ متخصصان قلب کودکان را دریافت کنید.
